ЦАГИЙН МӨЧЛӨГ (Мөхлийн асуудал, Сэхлийн шийдэл)

                 

  

Бэсүд Ч. Эрдэнэ,

Одон орны Хааны нийгэмлэгийн  гишүүн (Их Британи)         

  Sed quando submoventa eri ignorantia…  
         Мунхагийн харанхуйг арилгах цаг ирэхүй дор…

                                                     Michel de Nostradame                                                                                                       

                                                    Одоо цаг нь ирсэн. 

                                                      Далай блама Данзанжамц  

                                                     Сэтгэх ёстой боллоо.                                   

Бичигчдийн гачлан
Хэвлэл, нийтлэлийн ажил хэрэг эрхэлдэг хүмүүсийн амны уншлага болсон нэг хэллэг байна.“Хүмүүс юм уншихаа больсон” гэж. Үнэн л дээ. Тээр жил доктор Л. Дашням надад хэлсэн нь:“Бичдэг уншдагийн тоо адилхан” гэж. Угтаа үнэн л дээ. Монголчууд бид түүхийнхээ туршид уншиж сураагүй, тийм заншил суугаагүй түмэн. Тангад үсгийн ганц хоёр ном авч авдрандаа хийгээд мартчихдагаа ном соёл хүндэлдэг гэж хөөрцгөөнө. Ном сугавчлах бүү хэл, сонин гартаа барьсан хүн гудамжинд харагддаггүй ганц хот гэвэл дэлхий дахинд манай нийслэл байж халаах тун магад. Хүмүүс уншихаа больчихсон, их сайндаа 1-2 хуудас л уншина, илүү бичээд хэрэггүй гэж хэвлэл, нийтлэлийн бизнес эрхлэгчид хэлэх юм. Энэ үнэн. Үнэний эсрэг юм хэлэх хэцүү. Гэхдээ энд нэг асуулт гардаг. Юм уншдаггүй
хүмүүст зориулж юм бичих хэрэг байна уу?

Орон цаг, огторгуй хугацаа
20-р зуунд хамгийн их хэлэгдэж бичигдсэн үг. Үүнгүй физик байтугай, философи байхгүй болсон. Гэтэл цаг хугацаа гэж юув? Хэн ч мэдэхгүй явж ирэв. Ньютоныхоор бол үнэмлэхүй математик цаг хугацаа байна. Тэгвэл тэр үнэмлэхүй цаг хугацааных нь математик тэмдэглэгээ нь юув? Хэн ч мэдэхгүй явж ирлээ. Цаг хугацаа гэж байна уу, байна. Оршин байгаа нь үнэмлэхүй агуулга биш үү. Ньютон гэж тэнэг юм боддог, ярьдаг хүн байсангүй байлтай.
Орчин үеийн физикт цагийг латин жижиг t үсгээр тэмдэглэдэг. Ертөнц үүсэхэд латин, грек, кирил, монгол, тангад цагаан толгой байгаагүй байлтай. Юу байв гэвэл тоо гэж томчуул хэлдэг. Тоо биш байлаа ч тэгэж үзэхээс өөр аргагүй тийм зарчмын хязгаарлалт бий юм. Энэ нь шинжлэх ухаанч онолын танин мэдэхүйн хязгаарлалт. Улмаар Ньютоны үнэмлэхүй математик цаг хугацааны язгуур үндсэн тэмдэглэгээ нь ямар нэг тоо байж таарах юм. Үгийн сайн тоо бөгөөтөл дуустал үл үгүүлэх гэж Киад Боржигин Тэмүчин Чингис хаан хэлжээ. Тиймээс үнэмлэхүй математик цагийг Тэнгэр Бурханаас тэмдэглэсэн тэр нэг тоог хязгааргүй олон тооны дотроос олох хэрэгтэй болохнээ гэх мэтчилэн бичээд ирвэл унших хүн бүр олдохгүйг мэдэж байна.
Тиймээс товчилъё. Цаг хугацаа гэж мөчлөгтэй үзэгдэл. Гол шинж чанар, онцлог нь энэ. Оршин буй бүхэн цаг хугацаанд захирагдана. Зүй тогтол нь мөчлөг. Амьдрал үүсч хувьссаар хүн бий болсон үйл явцын мөчлөгүүд бэлхнээ илт байна. Зоологийн ангиллаар Homo Sapiens гэдэг зүйл амьтан үүсээд 45-хан мянган жил болж байна. Дэлхийн бөмбөрцөг дээрхи геологийн ба биологийн түүхтэй харьцуулбал өчүүхэн хугацаа. Гэхдээ биологийн хувьсал сүүл тийшээ хурдассан, нийгмийн хувьсал эрс хурдассаар өнөөдрийн өндөрлөгт хүрсэн нь анхаарал татах ба энэ үүднээс 45000 жил бол их урт хугацаа гэж үзэх болов. Мөнөөх л мөчлөгийн асуудал босч ирээд буй хэрэг. Хүний дундаж нас бол байгалиас заяасан мөчлөг. Байгальд цагийн мөчлөг л байна. Тэгвэл хүн төрөлхтөний оршин амьдрах хугацаа цаанаасаа заалттай
байхыг үгүйсгэх аргагүй болж байгаа юм. Орчлонд дэлхийнхээс өөр амьдрал харагдахгүй байна. Энэ нь оюунт амьдрал богино настай, мөхдөг мөчлөгтөй байж магадаар тайлбарлагдана гэж философид үзэх нь бий. Ингээд мөхлийн асуудал гүн гүнзгий агуулгаараа босч ирдгиймаа.

Мөхлийн асуудал
50 жилийн өмнөх явдал. Ташкентын Улсын Их сургууль. Физикийн факультет. Геофизикийн анхны лекц. Багш нь Оросын үе залгамжилсан нэрт хүмүүсийн удам доцент Романовский. Сэдэв нь: “Геофизикийн ухааны судлагдахуун ба дэлхий сөнөх 10 боломж”. Түүнээс хойш геофизикийн талаас ч, физикийн зүгээс ч нэмж хэлэлцэх болсон боломжууд бас бий. Үүнийг дурдахын учир юун гэвэл, мөхөл сэхлийн сэдэв нь танин мэдэхүй, шинжлэх ухааны төв асуудал хэзээнээс мөнийг хэлж анхааруулах гэсэн хэрэг. Сүйрэл мөхлийн асуудал бол гавиж шалихгүй мөртөө гавъяа шагналаа даахаа больсон зарим нийтлэлчдийн инээж ханиадаг, тогложшоглодог сэдэв хэрхэвч биш юмаа, хатагтай, ноёд оо.
Хүн гээч амьтан байна. Байгалийн эн цараар авч үзвэл, хулс зэгсний туяхан ногоон мөчир шиг тун чадуухан арчаагүй амьтан. Энэ тухай 17-р зууныих математикч Блез Паскаль хэлсэн байх ба түүний “Сэтгэмжүүд” нь Барууны соёлын ширээний ном байсаар байна. Учир нь, Паскаль мөнөөх хүн гээч арчаагүй амьтныг сэтгэдэг амьтан гэж онцлоод, сэтгэх арга зам, аяс хандлагын зүйлийг шинжлэх ухаан, шашны хосмол чанараар нь үзүүлсэнд оршино.
Хүн гэж сэтгэдэг амьтан учраас мөхөл нүүрлэх боломж сэжмүүдийг цаг ямагт анхаарч амьдрахаас өөрцгүй. Тэгээд эрхбиш сэтгэдэг амьтан учраас авралынхаа замыг эрж бэдрэх ганц ид шидтэй. Бурхадыг бодож олсон нь сүрхий сайндаа биш, авралаа даатгах эзэн хариуцагчийг томилсон заль шахам юм. Мөхлөөс айдаг, аврал эрдэг амьтныг хүн гэнэ гэж нэг афоризм хэлбэл утгазохиолын түүхэнд орох нь юу юм, гэхдээ худлаа гээд өмнөөс босоод ирэх адгууслаг амьтас тэр болгон олдохгүй байх.

Тодруулгууд
Амьдралын өлгий маань туйлын том утгаараа Ертөнц. Ертөнцийг тэр том утгаар нь судалдаг ухааныг космологи гэнэ. Ертөнц үүссэн эхний мөч бий гэж үздэг. Ингээд цаг хугацааны асуудал ороод ирнэ. Ертөнц тэлж буй нь ажиглагдана. Тэлэх мөчлөг нь төгсөөд эргээд агшваас ертөнц шатаж дуусна. Тэлээд байвал хөлдөж дуусна. Ертөнц хөлдөж дуусах юм байна гэж үзсэн гурван физикч 2011 оны Нобелийн шагнал хүртээд байгаа. Ертөнц 14 тэрбум жилийн настай бол хөлдөх хүртэл… Тиймээс ертөнцийн зүгээс аврал байхгүй болж байна.
Нарны аймаг.

Нарны систем ямар боловч наад зах нь 4 тэрбум жил энэ байдлаар ийм янзаар эргэлдэн оршиж байна. Энэ нь галактикийн хоёр агуу мөчрийн хоорондахь асар уудам хоосон зайд орчихсонтой холбоотой. Элдэв гаднын од эрхэстэй харгалдах мөргөлдөх аюулгүй сансрын орчинд ийнхүү удтал байсан нь Дэлхий гараг дээр амьдрал үүсээд хүн бид энэ мэт хэрэлдэж хэлэлцэн суух болсны үндсэн нөхцөл юм.
Гэтэл Нарны систем энэ чигээрээ мөнх байх эсэх асуудал үүснэ. Одон орончдын мөрөөдлийн ганц асуудал бол Нарны системийн тогтвортой байдлын баталгаа олох явдал. Параметрууд өчүүхэн бага хувиар алдагдахад дэлхий дээр хүн байтугай, харх, жоом ч хуйхлагдах юмуу, хөлдөж дуусна. Гэтэл өнөөг хүртэл Нарны систем тогтвортой гэсэн баталгаа байхгүй юм. Их бага хэлбэлзэл, мөчлөгүүд нь системийг эвдэн бусниулахгүй тухайд Лаплас, Лагранж нарын их математикчид баталсан. Гэвч энэ нь үнэмлэхүй математик баталгаа хэрхэвч биш юм. Ер нь бол шинжлэх ухаанч мэдлэг гүнзгийрэх тусам айдас нэмэгддэг жамтай байна. Баабарын мэдэж яриад байгаа бага ангийн Түмэн бодис сурах бичгийн түвшинд бол үнэхээр айхгүй байж болно. Гачлантай нь, боловсрол олон шаттай. Манайд астрономи заахаа больчихсоныг сая л мэдлээ. Нэрт астрономич Амбарцумяны лекцийн дараа түүнээс, энэ астрономи чинь ер ямар хэрэгтэй юм бэ гэж асуусанд, гахай газар ширтэж, хүн тэнгэр харж явдаг ялгаатай амьтад шүү дээ гэсэн гэдэг. Ерөөс шинжлэх ухаан гэгч үзэгдэл үүсч хөгжсөн нь үнэн хэрэгтээ дан ганц тэнгэр харж явдагтай эхнээсээ эцсээ хүртэл холбоотой юм. Тэгээд тэнгэр хараад байтал холын зарим одод гэнэт тэсэрдэг нь ажиглагдав. Ойрхон тэсэрвэл Нарны аймгийг энергийн цацрагаараа шараад дуусгачих нь тодорхой. Ийм магадлалыг одон орончид тооцоод л сууж байдаг. Гарагууд Нарыг тойрон эргэлдэх явцдаа нэг шугамд жагсдаг үзэгдэл харьцангуй богинохон мөчлөгөөр давтагддаг. Угтаа ердийн үзэгдэл. Гэхдээ энэ мөчлөг ойртох үед чухам одон орончдын зүрхний цохилт түргэсдэг. Учир нь, гарагуудын парад бол Нарны системийн нэн эмзэг үзэгдэл, тиймээс осол эрсдэлгүй биш үздэг. Ямар нэг ялигүй хэлбэлзэл хуримталсаар санаандгүй өөрчлөлт оруулах магадлал байхгүй гэх газаргүй. Наран дээр үргэлж тэсрэлт болж байх ба дунджаар 11,3 жилд тэсрэлтийн тоо олширдог. Ердийн үзэгдэл. Гэхдээ ердийнхөөс илүү том тэсрэлт болж, дэлхийг шарах магадлал үгүйсгэгдэхгүй. Нарны энерги цөмийн урвалаас ялгарч байгаа. Гэхдээ Нарны физик, холбогдох үзэгдлийг өнөө хэр их муу мэдэж байна гэж сүүлийн үес үзэх болов. Харин Нар энергиэ алдсаар эцэст шал өөр од болж мөхөх нь зайлшгүй тооцоотой юм.
Нар маань Тэнгэрийн заадас ч гэдэг, Сүүн зам ч гэдэг галактикийн хоёр мөчрийн завсар дахь хоосон зайд удаан оршин байгаа нь Нарны системд амьдрал үүсч хөгжсөн үндсэн нөхцөл гэдгийг дээр дурдсан. Галактик өөрөө эргэлдэж буй боловч мөчрөөрөө Нарны аймгийг хамчих асуудлын тухайд утгазохиолд ямар нэг зүйл алга мэт. Гэхдээ манай галактик өөр нэг галактикийн зүгт ойртож яваа ба очиж мөргөлдөх нь бараг гарцаагүй. Дэлхий байна. Зарим геофизикчдийн урьдчилан тооцсоноор, 1984 оноос дэлхий дээрхи бүхий л нөхцөл байдал өөрчлөгдөнө гэсэн. Нарны системийн дотоод хөдөлгөөний нэгэн параметраар нөхцөлдсөн урт хугацааны мөчлөг 1984 онд шилжсэнтэй холбоотой прогноз байв. Түүхийг урагшлуулан харвал, дэлхийн бүхий л байдал энэ мөчлөгтэй уялдсан нь харагддаг байна. Тэгээд энэ
удаа ч бүхий л нөхцөл байдал өөрчлөгдөж байна, өөрчлөгдсөөр байна. Социализм унасан нь Нарны системийн хөдөлгөөний зүй тогтолтой холбоотой геофизикийн үзэгдэл ч бас мөн юм. 1984 оноос байгалийн гамшигт үзэгдлийн давтамж, далайц нэмэгдэнэ гэсэн, нэмэгдэж л байна. Цаашхийг таах аргагүй байдал нүүрлэж байна. Уур амьсгалын өөрчлөлт, байгаль орчны сүйрэл эргэлт буцалтгүй болсноор хүний соёл иргэншил мөхөх магадлал чухам өнөө манай үед илт нүүрлэх боллоо. Дэлхий даяар уншигддаг ном бичдэг физикч Стивен Хокинг хэлсэн нь доор байна. Манай галактикт цорын ганц
байж мэдэх сэтгэдэг
амьтныхаа хувьд хүн бид амьдарч үлдмээр байна гээд гэтэл бид түүхийнхээ өсөн нэмэгдэж буй аюултай үед ороод байна гэжээ. Энэ мянганд байтугай, энэ 21-р зуунд сүйрлийг тойрч гарахад их хүндрэлтэй байх болно гэж Хокинг нэмж хэлсэн байна.

Энэ чинь АНУ-ын Ерөнхийлөгч урьж, хувьдаа хоёр цаг лекц уншуулдаг хүн.

Кэмбрижээс тэтгэвэрт гарахад нь Канад шинэ төвдөө аваад явчихсан байналээ.
Соёл иргэншлийн сүйрэл нь 2012 онд цуурсан төдий сэдэв хэрхэвч биш.  Дэлхийн даяар ирээдүйн асуудлыг анхлан судлах стратегийн зорилгоор
байгуулагдсан Ромын клуб 1972 онд “Өсөлтийн хязгаар” номоо гаргаснаас  хойш 40 жил өнгөрлөө. Математик загварчлал, тооцоогоор үйлдсэн тэрхүү
судалгаагаар юу харагдав? Дэлхий дахин өсөлтийнхөө хязгаарт хүрч, улмаар хар аяндаа үйл явц эдийн засаг, экологийн сүйрэлд хүргэнэ. Ийм л юм
харагдсан. Харин чухам хэзээ даяар сүйрэл нүүрлэх вэ? Чухам одоо гэж хэлбэл тоймтой, мэдлэгтэй маргах боломж тун бага. Өдөр дутмын хэвлэл, телевизийн мэдээ алдаг оног уншдаг үздэг хүмүүст бол эл байдал нилээд ойлгомжтой байх.
Чингээд дүн бангаараа бол сүйрэл мөхлийн асуудал хэзээ ямагт байна. Ертөнц хөлдөх, галактик мөргөлдөх, Нар тэсрэх, Нарны аймаг тогтвороо алдах гэх мэтийг орхие. Харин дэлхийн өнөөгийн байдлаар тулгамдсан асуудал яавч болоод байна. Харин заавал 2012 оны 12-р сарын 21-нд нэг нь мөхөл зөгнөж, нөгөөх нь инээж ханиахдаа асуудал огт биш. Үнэн хэрэгтээ зөгнөсөн нь, зөгнөлийг хар зөнгөөрөө дагаад хотоос гараад явчихсан нь угтаа буруугүй юм шүү. Зүгээр өмнө, тэр тусмаа хойно нь хэнхэг хар ухаанаараа түрээ барьсан нийтлэлчид илүү буруутай. Байгалийн гамшиг учирч байна. Давтамж, далайц нь нэмэгдсэн. Дэлхийн байдал эвгүй байна. Магадлалын тархалт нь жил, сар, өдрүүдээр жигд. Мөнөөх 21-нд ч магадлал байна. 31-нд ч юу болохыг хэн мэдлээ, магадлал байж л байгаа. Чухам 21-нд гэхчилэн төвлөрч донтох мухар сүсгийн зүйлийн буруу нь юув гэвэл, мөхөл сүйрлийн бодит асуудлууд, дүн шинжилгээнээс анхаарлыг хөндийрүүлж байна. Хэвлэлд хэлэгдсэн хамгийн инээдтэй нэг өгүүлбэр бий. “НАСА сүйрэл болохгүйг албан ёсоор зарласан” гэж. Нэг бол НАСА нь эргүүтсэн, нөгөө бол манайхан НАСА-г гүтгэсэн хэрэг. 21-нд сүйрэл тохиохгүйг мэдэх арга НАСА-д бүү хэл, бүх шинжлэх ухаанд
байхгүй. Мөхөх үгүйг байтугай, Нью-Йоркийн цаг агаарыг мэдэхээ больчихсон НАСА нь гамшиг болох болохгүйг албан ёсоор зарладаг газар биш. За даа, Тэнгэр бурхан ч газар дэлхийн явдалд барьц алдах болсон шиг.
Тиймээс манайд Гамшиг судлалын хүрээлэн байгуулагдсан байх ба тэндхийн профессор Сэр-Одын Хүрэлсүх “Бурханы физик”, “Шашны физик” зэрэг ном бичиж суугаа нь ерөнхийдөө байдал хэцүүдэж аргагүйдсэнийх биз.
Цаг хугацааны мөчлөг
Нарны жил нарийндаа яривал 365, 256… хоногтой юм. Бутархай тоо, байдаг л нэг тоо харагдаж байна. Бодвоос, тохиолдлын тоо баймаар. Гэтэл зориуд гэмээр зохицуулсан асар өндөр нарийвчлалтай онолын тоо байгаа юм шүү. Шинжлэх ухааны түүхэн он цагийн дарааллыг ажиглаваас бас л сонин сэтгэгдэл төрдөг. Цаанаас нь зохицуулсан мөчлөгүүдэд агуу их нээлт ололтууд тохиогоод байгаа юм шиг.
Майя цаглабарын 5126 жилийн мөчлөг 2012 оноор төгсөж буй нь нэг хэрэг. Ер ажиглаж ба тооцож болох бүх онцлог мөчлөгүүд 2012 онд шилжиж буй байдалтай. Түүний дотор нэн эртнээс улбаатай мэдээлэлд буй монголын 15804 жилийн мөчлөг ч шилжиж байна. Гэхдээ энэ бол дараа тусд нь ярих цоо шинэ сэдэв. 21-нд холбогдох мэдээллийг тоймлон үзвээс, дэлхийн хүн амын 20-иод хувь нь үнэхээр айж бэргэсэн бололтой. Түүний дотор чухам геофизикчид, одон орончид өөрсдөө нилээд болгоомжилсон байхыг үгүйсгэх аргагүй. Гэнэтийн сүрт үзэгдэл, сүйрлийн магадлал өчүүхэн бага, гэхдээ цагийн мөчлөгийн тохиолтой хавсрах нь тулхтай мэрэгжилтнүүдийг сэрхийлгэхгүй байж чадахгүй юм. Байгаль ертөнцийг цагийн мөчлөг захирч буй.
Тэгвэл томоохон түүхэн мөчлөгүүд бүгд 2012 онд шилжирч буй нь юу гэсэн үг юм бэ?
Дэлхий дахин Христийн он тооллоор явж байна. Энэ тооллын тухайд нэг хүн их аятайхан хэлсэн байдаг. 1-р онд тэр Иисус Христос нь төрөөгүй байж болно, гэхдээ дэлхий дээр ер ямар нэг юм болсондог шүү гэж. Тэгээд энэ он тооллоор нь харахаар соёл иргэншлийн үе шат бүрийг тодорхойлж яваа шинжлэх ухааны суурь нээлтүүд урьдаас тооцогдсон мэт тодорхой он жилд тохиосон байх юм. Хэрэв энэ байдал үнэний ор мөртэй бол бүх том мөчлөгүүд шилжирсэн 2012 онд юу болох ёстойв?
Мөнөөх Стивен Хокингийн нэр нүүрийг өмнөө барьваас тэрбээр

гэжээ. Туйлын зорилт маань орчлон ертөнцийн бүрэн төгс онол гэж байна.
Туйлын энэ зорилтод хүрэхэд шинжлэх ухаан бүрнээ бэлтгэгдсэн гэж үздэг бөгөөд тэрхүү бүрэн төгс онолыг супернэгдлийн онол гэх юм гэж албан ёсоор тохиролцоод удаж байна. Манай академич, 100 000 000 төгрөгийн шагналт Хавтгайн Намсрайн нэр томъёогоор бол “материйн нэгдсэн онол босгох” асуудал.
Тэгэхээр 2012 онд материйн нэгдсэн онолыг босгож боловсруулаад бэлэн болгосон байх ёстой болно. Тийм юм үнэхээр болсныг миний
www.superunified.org

www.superunified.com

caйтаас үзэж болох ба үүгээр хүн төрөлхтөний соёл иргэншлийн шинэ түүхэн аугаа эрин 2013 оны 1-р сарын 1-нээр эхэлж буй учрыг уншигч ухваас Монгол Улс дэлхийн даяарчлал дэвшлийг дахин хөтлөх болно. Мерси боку.

Continue reading →

Эрээвэр хурааварыг иш татан харьцуулахуй дор

Нийтлэлч Ц.Тайхар

Газар өмчлөл
Монгол улсад гай тарьсан ганц мулгуу шийдэл. Захиалагч нь гадаад улс орон. Намаа ялуулахын тулд хуулсан санаа, харийн зөвлөгөө. Сохор олныг сонороор нь хууран мялаах гэсэн сонгуулийн харалган санаачлага. Өөрийн дураар сэлгэн амьдрахыг нь аргамжсан нүүдэлчдийн соёлыг устгах бодлого. Өмхий өтгөө нэг дор овоолж өлгий нутгаа бохирлосон нүгэл. Алсдаа иргэдээс нь худалдаж аваад өмчөө хамгаалах нэрийдлээр цэргийн хамгаалалт оруулж ирэх өрнө, дорны далд хүслийн улбаа. Эдийн засгийн эцсийн үнэт баталгаанд нь эзэн суух гэсэн шунал. Газар бол улсын өмч, улс бол үндэстэний өмч. Чухам энэ газар нутаг, улс төрийнхөө эзэн байхын утга учир нь өндөр заяатай, өргөн мэдлэгтэй, өвч боловсролтой иргэн байж чадахад оршино.

Шагнал
Нийгэм солигдох хэрээр шагнал гэдгийг ойлгох ойлголт нь өөрчлөгдсөөр өнөөдөр бидний дунд өргөмжлөл тууз, цом, одон тэмдэг, дагалдах мөнгө хөрөнгө, цол гуншин болж хэлбэршээд байх шиг байна. Хог хаягдалыг дахин боловсруулаад шахмал бэлдэц хийдэг. Тэр бэлдцээр олон бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Тэдний л нэг болох жааз маазанд хэн нэгнийг хэтэрхий дөвийлгөж бичсэнийг өргөмжлөх гэнэ. Дашрамд хэлэхэд чихмэл тоглоомны дотор мөн л хаягдал байдаг. Тэрийгээ элгэндээ тэврээд толгойн дороо дэрлээд хэвтээд байгаа нь угтаа өөрийнх нь эрүүл мэндэд шагнал болчихож байгаа юм. Айл өрх албан газруудын тодорхой нэг зай эзэлсэн хэсэгт эдгээр цом өргөмжлөх энэ тэр нь ярайж байдаг. Монгол улсын хэмжээгээр байгаа эдгээр өргөмжлөл цом энэ тэрийг нь нийлүүлбэл Алтай Хангайн аль нэг уулын дайны юм босох байх. Тэр тууз муузыг нь нийлүүлбэл бөмбөрцөг дэлхийг бүхэлд нь бүслэх хэрийн болох байх.
Цэцэрлэг сургуулийн хүүхдүүдийн хүзүүнд зүүдэг эрээн оосортой нэг хөсрийн юм байдаг. Харваас хагас дутуу боловсруулсан хогыг өнгөлж далдлаад тэнгэр тултал магтаад хүүхдүүдийнхээ хүзүүнд нь зүүчиж байгаа юм. Одон медаль энэ тэрийгээ арай ч хогоор хийдэггүй нь илт боловч зэрэг дэв нь тоймгүй олон. Батга шиг олон одонгоор, дуудаж дуусашгүй олон гуншингаар хүнийг үнэлж болохгүй ээ, болих хэрэгтэй. Ер нь монгол хүн хэзээ ийм хямдхан болцийн. Тэгээд тэрэндээ балай их баярлалдахыг нь бас дээр нь яанаа.
Төр иргэдээ амьдралын баталгаагаар шагнаж байх ёстой. Хийсэн бүтээснийх нь төлөө хангалттай биш гэхэд ханамжтай амьдрах амьжиргааны баталгаа олгох ёстой.

Нэр, Алдар
Түүхээр тунгаагдаж түмнээр шүүгдэж байж дуудах нэр нь дуурсагдах алдарт хүрдэг. Хүмүний ертөнцөд мэндлээд буцсан бүх хүмүүсийн тоог гаргаад нэрсийг нь жагсаах боломжгүй ч үлгэр туульс, аман зохиол, түүх сударт нэрээ алдар болгосон бодгалиуд олоон. Тиймээс алдар нэрийг төр олгодоггүй ба зохиож болдоггүй юм. Харин төрийн хамгийн дээд шагнал бол уучлал өршөөл. Угаасаа хүн төрөлхтөний түүхэнд зохиосон ба тохиосон хамгийн агуу шагнал бол байгуулсан гавъяаных нь хэрээр алдсан алдааг нь уучилж хэдэнтээ хэлтрүүлэх шагнал юм. Энэ нь гүндээ маш нарийн ойлголт. Ухаандаа их хүмүүс мунхагын ертөнцөд албаар алдаа гаргах тохиолдол ч гардаг. Тэр мэтийг хааж хаацайлахгүй бол хүн төрөлхтөн урагш дэвших дэвжихгүйд хүрч мэдэх олон сайн юманд саад мундахгүй учир сайруулж өршөөх ёсон тэр гэх мэт. Хүн бээр хэдий олон хүний сэтгэлийг татаж хүндлэгдэж чадна төдий хэрээр эрэмбэлэгдэж байх нь байгалийн хууль. Үлгэрлэвээс Чингис хаан зөн оюун, эрдэм боловсролоос гадна олон хүний сэтгэлд далай ихээр хүндлэгдэж хайрлагдаж чадсандаа олныг оройлж түмнийг дагуулсан буйзаа. Харамсалтай нь одооны хүмүүсийн сэтгэл шалбааг цөөрөм лугаа өчүүхэн, нэр нь цол гуншиндаа дарагдаад баларсан байнам.
Сэтгэлгүй бол Будда, Есүс, Чингис хаан тэд тийм сайн сайхныг бүтээж чадах байсан уу.
Уудам саруул ой ухаан, уужим энэрэх нинжин сэтгэл хоёрын хослол алдрыг бүтээжихүй.
Нүүдэлчин ба суурин соёл эцэстээ нэг л зорилттой….
Байгалийн хуулийг таниж түүнийг дагаж амьдарч аж төрөх нь нүүдэлчдийн сэтгэл зүй ба ухаан. Өөрөөр хэлбэл ахуйгаа оршихуйдаа зохируулан амьдарч аж төрөх соёлыг бүтээжээ. Нарны системийн олон мянганы турш дахь тогтвортой байдал манай дэлхийн байгаль цаг уурыг удаан хугацаагаар тааламжтай байлгаж чадсан нь хүн төрөлхтөний өсөлтийг магад сайн хангажээ.
Хүн амын өсөлтийн шууд нөлөөгөөр суурин төвлөрсөн амьдралын хэв маяг үүсч бичиг үсэг, худалдаа харилцаа, соёлын солилцоо, шинжлэхүй ухаан ба шашин зэрэг өнөөгийн соёл иргэншлийн ололт амжилт хөгжил дэвшил, а мөн хор хохирол хямрал сүйрэл бий болсон билээ. Тоймлон үгүүлбээс суурин ба нүүдэлчдийн амьдралын хэв маягын өрсөлдөөн ба холилдооны үр дүнг бид харж байна. Өсөхийн хэрээр өрсөлдөх, эзэгнэх, хагаралдах, тэмцэлдэх нь зүй. Цөөхөн байхаараа мөрөөөсөн үгүйлэлдэж олон болохоороо тольхилдон хороолдох нь угаас хүнд шингэсэн байгалийн зарчим. Суурин ба нүүдлийн соёлын эцсийн зорилт нь хүн төрөлхтөн өөрсдийн төөрөг, заяа тавиланг мэдэх, амьд байж амьдарч үлдэх, аврагдах явдал. Үүний тулд л хүмүн гэгчийн туйлын зорилт нь ертөнцийн нэгдмэл учир шалтгаан, юмс үзэгдлийн дээд нэгдлийн хуулийг олж нээж танин мэдэх хэрэг юм. Туйлын зорилтын эцсийн үр дүн нь аврагдах улмаар аврагдсан нөхцөлд ертөнцийн гүн нууцыг сөхөх, мэдэх суралцаж эзэмшээд сансар огторгуйгаар нүүдэллэх сонирхол санаархал байх нь зүйн юм. Энэний ч тулд төрөх үхэхийн хооронд суралцаж үзэл бодлоо тулгалцаж хүчтэй нь хүчгүйгээ захирсаар ирсэн. Чухамдаа танин мэдэхүйн үнэн онол нээгдсэнээр гагц аврал хангагдахгүй амьдрал үргэлжлэх нөхцөл бүрэн хангагдчихгүй. Цаг хугацааг товчилж ирээдүйг урьдчилан магадлалтайгаар тооцож аливаад тосон бэлдэж, эвцэлдэн зохицох, тэсэн гарах арга зам, техник технологи, тактик стратегийг боловсруулах таниулах мэдүүлэх гэгээрүүлэх үйл ажил нь гол байх учиртай. Эцэстээ хүн амьд байх, амьд үлдэх тухай асуудал хамгийн сүүлд үлддэг тухай дээр дурьдсан. Нүүдлийн соёлын үнэ цэнэ энэ зорилтод тултал үйлчилдэгээрээ гайхамшигтай. Учир нь техник технологи үйлдвэрлэл асар өндөр хөгжөөд эцэстээ хүний оршин байх туйлын зорилтыг хангахгүй бол техник технологийн эцэсийн ололт амжилт нь амьдрах орчин оршихуйгаа устгах нигууртай бол суурин соёлын үр дүн нь эцэстээ хүн төрөлхтөн гэдэг төрөл зүйлийн устгах юм. Соёл иргэншлийн хоёр сонгодог зам мөрийн гүн зөрчлөөс хальт үгүүлэхэд ийм байна. Энэ үгүүлэмжээр 2012 12 21 ны тухай огт холбогдуулах гэсэнгүй. Тэртээ тэргүй гариг эрхэс битгий хэл одот орчлон асаж унтарч мөхөж бүтэх зүй тогтолтой нь туйлын үнэн тул оршихуйн язгуур үнэнийг онож мэдэх тухайд анхааруулсан гэдгийг болгоогоорой. Нарийн тооцоотой судалгаа хэдүй цэгцэрсэн байгаа ч хүнд хүчээр мэдлэг өгөх боломжгүйн үнэнд захирагдахаас яалтай.
Энэхүү харьцуулсан маягтай нийтлэлийг цуврал болгоод цаашид Эр ба эм, тэнгэр ба газар, гэрэл ба харахуй, үхэл ба төрөх, цаг хугацаа ба орон зай энэ тэр гээд үргэлжлээд явах байх. хэрхэн хүлээж авах нь оюуны сонирхолтой уншигч таны бүрэн эрх бизээ.

Continue reading →

ГАНБААТАР VERSUS БАЯРЦОГТ буюу Үйлдлийн шинжлэлийн үндсэн теорем

Сангийн сайд (хойшид CC) асан дэд спикер С. Баярцогт Үйлдвэрчний эвлэлийн гэх цол, гудамжны хэмээх гуншинтай гишүүн С. Ганбаатар (хойшид ГҮЭ)- тай ТВ-ээр мэтгэлцлээ.
Төр түмний бодлоор бол Монголд ганцхан асуудал байх ба энэ нь Оюутолгой. Хоёрдугаарт  санавал санах, үгүй бол үгүй асуудал гэвэл та бидний толгой.
Энэ хоёрдугаар зэрэглэлийн толгойнууд маань хар ухаан, муу санаандаа сайн уу гэвэл, сайн.
Гэтэл гайтай нь, хар ухааны гаргалгаанууд нарийн шинжлэх ухааны теоремуудтай эрс тэс харгалдаад явчихдаг. Дийлэнхи олонхи тохиолдолд хар ухааны мэдээжи йн мэт гаргалгаанууд яг нарийндаа шал худлаа болчихдог номтой. Орчин цагийн онцлог гэвэл, хар ухаан байна, аа бас нарийн шинжлэх ухаан байна. Ийм болохыг мэдэх нь орчин үеийн сэтгэлгээний соёлын гол гогцоо сэжим болно.

Оюутолгой байна. Оюутолгойн гэрээ байна. Энэ хүү гэрээ маань монголын тал д гарцаагүй хожилтой гэрээ байх ёстой гэж монголчууд бид бодмоор, тэгэж бодож ч байна. Өөр яах юм гэлтэй. Өөр яалгах гээд байгаа юм гэлтэй.
Ажил хэргийг гардан хариуцаж байсан хүнийхээ хувьд СС нь ГҮЭ-гээ тоо баримт, хүснэгт жагсаалтаар зүгээр булаад хаячихлаа. Худлаа өрөвч царайлдаг монголчуудын хувьд ГҮЭ-г өрөвдмөөр ч байдалтай харагдлаа.
СС-ын туйлын итгэл үнэмшилтэй баримтлан буй байр сууриар бол Оюунтолгойн гэрээ нь Монгол Улсын хувьд ямар ч эрсдэлгүй гайхамшигтай гэрээ юм байна. Өөрөөр хэлбэл, цэвэр хожилтой, цэвэр хожчихсон гэрээ юм байна. Аймаар ч юм шиг, бахархмаар ч юм шиг. Хэн хүн хийсэн юмаараа бахархах нь зүйн хэрэг. Гэтэл аймаар юм чухам энд бий. Орчин үед Үйлдлийн шинжлэл гэдэг цэвэр математик салбар ухаан байна. Амьдрал гэдэг маань та бидний хийх, эс хийх үйлдлүүдээс бүрддэг. Оюутолгойн гэрээ бол нэгхэн л үйлдэл. СС-ын итгэл үнэмшлээр бо л огт эрсдэлг үй , цэвэр хожчихсон гэрээ юм байна. Монгол Улс баталгаатай хожим юм гэж л хэлээд байгаа.
Үйлдлийн шинжлэлд хожих, хожигдохгүй байх гэсэн хоёр нэр томъёо байна. Ингээд хар ухаанаар бодвоос, хожлоо баталгаажуулах нь эн түрүүний амин чухал зорилт баймаар. СС маань тийнхүү баталгаажуулсан гэж бардам байна.
Гэтэл Үйлдлийн шинжлэл (Analysis of operations) гэдэг ухаанд ганц айдаг, хэрхэвч хийж болдоггүй юм нь энэхүү хожлоо баталгаажуулах. Учир нь, Хожлоо бүү баталгаажуул, хожигдохгүйгээ баталгаажуул гэсэн үндсийн үндсэн теорем байна.
Энэ бол баталгаатай математик теорем бөгөөд ийм юмтай маргаж хэрхэвч болдоггүй. Энэ талын математикийн үүсэл хөгжил нь суут математикч Янош (Жон) фон Нойманнтай холбоотой тул түүний нэг алдартай үгийг сануулъя. Фон Нойманн хичээл зааж байтал нэг оюутан: Хөөе, хэн гуай, таны наад математикийг чинь би ердөө ойлгохгүй байна гэж дуугарчээ. Хариуд нь профессор Нойманн хатуухан хэлсэн нь: Хөөш, банди ээ, математик гэж чамд ойлгогдохын тулд байгаа юм биш, чи чадвал зүгээр мэдэж аваад хэрэглээд яв гэсэн гэдэг.
Үйлдлийн шинжлэлийн дээр дурдсан үндсэн теоремыг ойлгоход амар биш, хэцүү. Хэн хүн, пүүс компани, улс гүрнүүд хожихтун гэж баталгаатай зүтгэмээр атал, юун хожих, хожигдохгүй өнгөрөхөө л бодвол барав гэж хэлж байна. Бүр дургүй хүрмээр
теорем биш үү.
Хүний гээч амьтны хэтэрхий ухаантайд юмуу, эсвэл дэн дүү тэнэгт нь үйлдлийн шинжээчид, математикчид гайхаад бардаггүй. Юув гэвэл, баталгаа бүхий математик теоремын хувьд дур хүрнэ үү, дургүй нь хүрнэ үү, огтоос падлийгүй байдаг. Баталгаатай теоремыг зүгээр мэдэж аваад хэрэглээд явах ёстой.
Гэтэл мэдлээ ч, итгэдэггүй, баримталдаггүй. Тойрч гарах гэж зүтгээд унадаг. Тэгээд зайлшгүй дампуурдаг.
Зүүн Өмнөд Азиас эхэлсэн санхүүгийн хямрал 1998 оноос өрнөсөн. Түүнээс хойш хэд хэдэн маш том дампуурлууд болсон. Яасан бэ гэвэл, тэд хожлоо баталгаажуулаад, хожоод яваад байсан. Үүнийг
дэлхийн том толгой улстөрчид шуналын харгай гэж энгийн хар үгээр хэлс эн б ай га а. Үйлдлийн шинжлэлийн нэр томъёогоор хэлбэл, хожигдохгүйгээбаталгаажуулаагүй, үндсэн теоремыг мөрдөөгүйн харгай юм. Теорем байна, хэлээд л байдаг, заагаад л байдаг, гэтэл дампуураад л байдаг.
Аливаа үйл явц тоглоом байна. Тоглоомд нүүдэл байна. Энэ нь үйлдэл. Хожигдохгүйгээ л баталгаажуул. Хожигдохгүй бол хожно гэсэн үг. Хэр хэмжээгээр хожих нь тэр цагийн тэнгэр мэддэг
асуудал. Хайнцана, тэнцэнэ гэж бас байна. Хар ухаанаар хэлбэл ийм бөгөөд энэ тухайд үйлдлийн шинжлэлийн үндсэн теоремыг ойлгож ядах юмгүй.
Шат ар чи д мэдн э дэ э, хожил авчихсан байрлалаас л хожигдох нь олонтаа. Тиймээс ямар ч сайн шатарчин, ямар ч муу шатарчинтай тоглохдоо ямар боловч хайнцах байрлал эхлээд олж авах ёстой
болдог. Ийм л юм.  Нэгхэн жишээ. Мэтгэлцээнд СС нь нэгэн хүснэгтийг олон дахин үзүүлж, гол үндэслэлээ болголоо. Ашиг олж байсан ч Айвенхоу татвараа төлнө, орлого, зарлага тэнцсэн ч татвараа төлнө, ашиг олоогүй, алдагдалтай байлаа ч татвараа төлнө гэсэн хүснэгт. Үүнийгээ Монгол Улс хэзээ ч, ямар ч эрсдэл хүлээхгүйн үлгэр жишээ гэж хэлж байна. Зүгээр хар ухаанаар л бод. Алдагдалтай уурхайгаас татвараа авчих, аваад бай. Гэрээний заалт биелэхгүй биш биелнэ. Тэр хооронд алдагдалтай мөртөө татвараа төлдөг уурхай дампуурна. Монгол Улс хожигдож
үлдэнэ гэсэн үг. Нөгөө тал ямар боловч хайнцсанд тооцоод гараад яваад өгнө. Дэлхийн зах зээл дээр алдагдалтай ажиллах нөхцөл байдал олонтаа үүснэ.
Ийнхүү Монгол Улс хожигдохгүй буюу Оюутолгой дампуурахгүй байх баталгааг л эхлээд хангах ёстойг үйлдлийн шинжлэлийн ухааны үндсэн теорем гээд байгаа юм. Гэтэл гэрээнд чухам дампуурах нөхцлийг суулгаад өгчихсөн юм биш үү.
Өгүүлэн буй мэтгэлцээний байдлаас харвал, ГҮЭ нь ерөнхийдөө илүү зөв ярих гээд байх юм. Чухам “орд газар маань” гэж сануулах гээд байгаа нь зөвөөс зөв. Даанч мань хүн онолын ерөнхий ойлголтоор хэлж мэдэхгүй б ай на . Тайлбарл ъя . Оюутолгой гэж байгалиас бидэнд заяасан өмч. Түүнийг ашиглах асуудлаар хоёр тал хэлэлцээний ширээний ард сууна.
Суумагч хоёр талын толгойд ганцхан үндсэн асуудал эргэлдэж эхлэх ёстой. Энэ нь стратегийн санаачлага гэдэг асуудал. Стратегийн санаачлагыг Монгол Улс авах байгалиас заяамал үндэслэл нь Оюутолгой өөрөө юм . Үүни йг нөгөө тал мэд эх боловч хэлэлцээний явцад стратегийн санаачлагыг монголын талаас булаан авахын төлөө тэмцэнэ. Энэ бол гол зорилго нь байх болно. Ингэж булаан авах туршлага бол үндэстэн дамнасан этгээдүүдийн үндсэн өмч хөрөнгө байдаг.
Стратегийн санаачлагыг гартаа барина гэдэг бол үйл явцын туршид тактикийн маневр хийх эрх чөлөө эзэмшинэ гэсэн үг шүү дээ. Өнөөгийн дэлхийн зах зээлийн эрсдэл, ээдрээтэй нөхцөл байдалд энүүн шиг хэрэгтэй юм угтаа байхгүй юм. Хожигдохгүй л гэвэл, стратегийн санаачлагаа хадгал гэсэн хуультай. Цаг цагт нь маневр хийх боломжгүйгээр дампуурах нигууртай.
Чингээд Оюутолгойн гэрээгээр Монгол Улс байгалиас заяасан стратегийн санаачлагаа хадгалав уу, эсвэл Фрийдландад алдчихав уу гэсэн гол гогцоо асуулт гарцаагүй гарах ба уг төслийн хувь заяа үндсэндээ үүгээр шийдэгдэнэ.
Стратегийн санаачлага нь үйл явц, нөхцөл байдлын аяс хандлагаар хүсэл зоргоороо маневрлах
эрх чөлөө учраас үндсэн параметр нь цаг хугацаа болно. Гэрээг зөрчиж болохгүй. Тэгвэл гэрээг хэдэн жилээр байгуулчихваа л гэсэн асуудал. Хэдий хэр урт богино хугацаагаар өөрийгөө хүлж баглаад тушаачихваа л гэсэн хэл. Оюутолгойг гэрээнд манай 3 сайд үсэг зурсан санагдана. Нэг нь лав төрөлхийн дебиль харагддаг. 30 жилээр зурчихжээ.
Өнөө цагийн стратегийн судалгаанд баримтлан буй зарчмын нэг үнэлгээ дүгнэлт бий. Их үсрээд 20 жилээр л бод, төлөвлө, цааш нь харах бололцоо ч, хэрэгцээ ч байхгүй гэдэг. Хоёр жилийн цаадхийг харж чадахгүй болчихсон цаг үе шүү дээ. Айвенхоу нь наанаа болохоор, алдагдалтай ажиллалаа ч татвараа төлсөөр Монгол Улсын төлөө дуусна гээд, цаанаа болохоор энэ 30 жилээр хүлж баглаад хаячихаж байгаа юм. Бид гэрээг 5 жилээр зурна гэж зүтгээд, нөгөө талаа хүндлэх журмаар 10 жил дээр тогтох ёстой байсан. Бүр бууж өглөө гэхэд 15 жил. Одоо бол Монгол Улсаас маневр хийх боломж өнө мөнх хаалттай. Өнөөгийн хурдцын нөхцөлд 30 жил бол өнө мөнхтэй ялгаагүй. Ингээд үндсэн параметраар авч үзвэл, Оюутолгойн гэрээ бол стратегийн санаачлага алдсан г эрээ . Нэгэнт нөгөө тал с тратегийн санаачлагыг булаан авсан тул одоо манайхан гэрээнд зарим нэг юм эргэж харвал яанав гэхээр цаадуул нь хуцваа, та нар гэж шууд хэлж байна.
Стратегийн санаачлагыг нөгөө тал гартаа авсан бас бус параметрууд гэрээнд явж байх шиг байна.
Үүнийг ГҮЭ гишүүн хар зөнгөөрөө мэдрэх боловч ССын өмнөөс онол номлолын түвшинд хэлж чадахгүй алуулаад байх мэт. Энэ бүхнийг мини й бие одоо ухаанта й царайлаад хэлж байгаа юм биш шүү. Бүүр өмнөөс хэлж бичсээр ирсэн. Тэр бүхнээс энд зөвхөн ганц сэжмийг л Ганбаатар, Баярцогт нарын мэтгэлцээний далимд дурдлаа.
Оюутолгой бол том төсөл. Энэ нүсэр төслийн ард эхлээд хэн хүний хөх инээд хүрмээр жижигхэн нэг хүчин зүйл үйлчлэснийг би хэзээ ч дурдаагүй, цаашид ч нилээд хугацаанд дурдахгүй.
Гэлээ гээд том төсөл маань том төслийнхөө хувьд Монгол Улсад ашгаа өгнө. Ялангуяа яг төслийн хүрээнд ажиллаж буй, ажиллах хүмүүст өндөр ашигтай байх болно. Уул уурхайн нэг онцлог бол энэ.
Миний нэг мэргэжил бол өнгөт металлын гүний уурхайн өндөр зэрэглэлийн нэвтрэгч юм. Оросууд байтугай, германуудаас сурсан мэргэжил. Ид насны чадалтай залуучууд 2-3 жил ажиллахад л болоод явчихна гэх мэтийг дурдаад хариу хүлээе.

Continue reading →

БАХАРХЛЫН ӨДРИЙН БАЗААХГҮЙ НЭГЭН ХЭРЭГ ЯВДАЛ

Албан ёсны урилга заллагаас нь харвал, “Их эзэн ЧИНГИС ХААН мэндэлсний 850 жилийн ойд зориулсан хүндэтгэлийн хурал” болжээ. Хуралд Ц. Элбэгдорж “Тэмүжин-Чингэс бол монголчууд бидний хаан бахархал юм” гэсэн илтгэл тавьжээ. Ажиглав уу, хурал нь Чингисийг хүндэтгэх гээд, илтгэгч нь Чингэсээр бахархах гээд…
Илтгэгч этгээд хаанаас ч юм хаашаа ч юм одох зам зууртаа Монголд буухад нь хурал таараад лай болсон уу гэтэл өөрийнх нь зарлигаар л журамлагдсан үйл явдал мэт.

Үгүй ч байхыг үгүйсгэхгүй, хэн мэдлээ. Соёл моёл гэж яриад ч яахав, гэлээ гээд хэн хүний нэр гэж байна, түүнийг хэлж бичиж ирсэн уламжлал гэж бас байна. Тэрхүү нэр, уламжлалыг тээж ирсэн эх сурвалж бичгүүд яавч байна. Чингисийг хүндэтгэх, Чингисээр бахархах эсэх нь хүний эрх, харин уландаа гишгэхгүй байх нь хүний ёс юм. Төрийн ч ёс бас мөн боловч энэ тухайд ярилтгүй болж байх шиг байна.
Маргаж мэтгэлцээд яахав ээ, хэн юуны тул хэрүүлийн яс хаяад буйг энэ удаа тоохгүй орхие. Зүгээр эх сурвалж бичгүүдээс харцгаая, тэгээд болжгэм Хааныхаа нэрийг дээр дооргүй нэг мөр хэлж ярьдаг, шинэ хуучин бичгээр бичдэг зурдаг болвоос эрхбиш зохилтой мэт. Наад зах нь гадаадууд гайхаж цөхөөд, элэг доог хийгээд байхгүй болно.

Баримтлах гол эх сурвалж маань энэ тухайд

Лувсанданзаны “Эртний хаадын үндэслэсэн төр ёсны зохиолыг товчлон хураасан Алтан Товч хэмээх оршвой“ мөн. Яагаад тэр вэ? Гэхүл Лувсанданзантан бээр “Монголын Нууц Товчоон“-ы монгол  үсгийн эхийг гартаа гарцаагүй барьж байсанд чухлаас чухал учир оршино. Энэ тухайд монгол судлалд огтоос эргэлзэж маргадаггүй юм шүү. Улмаар их түүхч гүүш бээр хэн хүний нэр ус, ер тусгай нэрсийн зүйлд язгуур эх сурвалж “Монголын Нууц Товчоон“-ыхоо дэг жаягийг ёсчлон ба ягштал баримтлахаас өөрцгүй. Тэр үес буруу зөвийг ялгаж мэдэх хүмүүс ганц Лувсанданзан бус, олон байсны гэрч нь монголын түүх бичлэгийн түүх өөрөө юм. Чингээд хянаваас, Лу. Алтан Товч-ын хулсан үзгийн зурлагад үүнээс өөр бичлэг алга. Чингис хаган гэжээ. Үгийн сүүлдэхи “-гис” гурван үсгийг хураангуйлах мэт (лигатур хийх гэнэ) нь ерөөс аль ч үндэстний эртний гар бичмэл бичиг соёлд нийтлэг.

Гомбожавын “Ганга-ийн урусхал”-д бийрийн зурлагаар ийм байх ба ер эх сурвалжуудад үүнээс өөр бус нь үл тохиолдоно. МНТ-ы ханз үсгийн галиг нь ихэд нягт нямбай гүйцэтгэл бүхий ажил болох нь ажваас илт. Таамаглаваас, галиглагч хятад хүн нь ямар нэг хэмжээний монгол хэлтэй, хятад бичгийн төгс боловсролтой, түүнд зөвлөгч монгол хүн нь хоёр хэлний ба уг номын

 нарийн ширийнийг сайн мэддэг байжээ гэмээр сэтгэгдэл төрдөг. Ингээд “Чингис хаган”-ыг галиглаад Тайцзу хуанди гэж Хубилай хааны үед тогтсон ёсоор зүүлт тайлбар хийжээ. Үүнийг гарцаагүй “Чингис” гэж монгол хүн уншихаар юм.

“Тэмүжин” нэрийн тухайд гэвэл, угтаа “Төмөрчин” гэсэн үг гэж монголчууд эхнээсээ мэддэг байсан, одоо ч мэдэх нь тэгэтлээ өндөр боловсрол шаардахгүй. Нэрийн утгыг монгол зөвлөх нь хятад галигчдаа зааж өгснөөр нөгөөх нь утга, дуудлага хоёрыг нэгэн зэрэг харгалзах боломжтой сонин онцлог бүхий ханз үсгээр галигчлах ёсыг энд их сайх

ан баримтласан байгаа юм. Энд сүүлийн ханзыг заавал “- жин” гэж унших огт албагүй.

Хүндэтгэлийн санаагаар энэ ханзыг авчихмаар байна, дуудлага ч ойрхон юм гэж галигч хэлэхээр нь монгол зөвлөх нь, за тэг тэг гэсэн л байдалтай юм.

Энэ тухайд заавал хятад “- жин” талыг баримтлах гэж мунагтаад байх нь эхнээсээ огт илүүц зүйл. Учир нь, МНТ-ы монгол эхийг гартаа барьж байсан Лувсанданзантан МНТ-д чухам яаж бичсэн байв, түүнийг зүгээр хуулчихсан байх ёстой, хуулчихсан ч байна. Алтан Тобчи-д “Төмүчин” гэжээ. Чингээд Лу. Алтан Тобчи хэмээхийн сонгомол судлаач, орос хэлнээ орчуулагч Н.П. Шастина авхай мөнхүү ёсчлон галигласан нь ийм.

Дашрамд, Ц. Дамдинсүрэнгээс Хө.Пэрэнлэй гуайд бэлэглэсэн энэ ном хуучин номын худалдаагаар дамжаад эцэст надад ирчихсэн юм. Нэрт археологич Хө. Пэрэнлэй гуай надад өгсөн нэг хөөрхөн чулуун зэвсэг байсныг би согтуудаа хэн нэгэнд бэлэглээд хэнд болохыг мартчихжээ.
Эх сурвалж бичигт үлдсэн “Төмүчин” нь он цагийн явцад “Тэмүчин” гэхшүү аман аялгад хэвших бүрэн боломжтой. Алтай аймгийн хэл, ялангуяа монгол хэлний эгшиг зохицох ёс нарийн. Харин нэрийн утга, монгол хэлний үг бүтээх ёс, гийгүүлэгч зохицох ёсны үүднээс үзвэл, “Тэмүчин” -ээс өөр байх хэрхэвч боломжгүй.
Өгүүлвээс, монголын түүх, язгуур уламжлалд хүндэтгэлтэй, бахархалтай хандах санаа сэтгэл, бодлого зорилго бүхий хүмүүс Хиад
Боржигин Есүхэйн Тэмүчин-Чингис Хаан гэж хэлж бичих нь зүйтэй юмаа гэж санал нэгдэж, баримтлах зүг чигтэй байна. Гэтэл өмнөөс тургиад эхлэх ба энэ нь чухам цаанаа ямар үндэслэлтэй, санаа бодолтой нь далд үлдэж байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Зарлиг гаргадаг. Зарлигтаа Тэмүжин-Чингэс гэж бичиж, сурталчилж бай гэж зарлигдсан бололтой.
Өдрийн сонин гэх багагүй нөлөөтэй мэдээллийн хэрэгсэл үүнийг тууштай баримталж байна. Ямар нэг гүн гүнзгий учир шалтгаан буй учраас л тэр байх. Зарлигийг дагаж болноо, болно. Гагцхүү үндэслэл, учир шалтгааныг нь мэдмээр байна. Ямар боловч хааныхаа нэрийг нэг мөр бичиж мэддэггүй монголчууд гэж гадаад ертөнцөд харагдмааргүй байна. Эх сурвалж бичгүүдийг юу юугүй либерал-ардчилаад хаячихаж хараахан болмооргүй байна. Их эзний тухай дахь хүндэтгэл, монголын үндэсний бахархлын асуудлыг улс төрийн самуун тоглоом, мунхаг шоглоом болгоод явчихмааргүй байна.
Ц. Элбэгдорж бээр “Боорчи, Мухулай, Зэлмэ, Сүбээдэй”-г дашрамд дурдсан аядаад “Чингэс хааны…сайн нөхөд нь байсан” гэжээ. Ц. Элбэгдоржийн сайн нөхөд нь түүний тамгын газарт байгаа байх.
Харин монгол түмний түүхэн уламжлал, тогтсон заншлаар бол “Чингисийн есөн өрлөг” гэж албан ёсны илтгэл байтугай, аман ярианд ч өгүүлдэг номтой. Зэлмэ-Мухулай, Зэв-Сүбэдэй гэсэн хоршоо үг хэллэгийг Хаан өөрөө бүтээж хэвшүүлсэн юм шүү дээ. Бэсүдийн Зэв өрлөг бол одоо нэрийг нь алагчилж ардчилаад орхичох хүн биш. Өмнө
зүгт Чавчаал боомтыг анх авсан нь Зэв өрлөг. Дэлхийг эзлэхээр Өрнө тийш 95 түмэн хөдлөхөд Бэсүдийн Зэв өрлөг манлайд морилж, Урианханы Сүбэдэй баатар гэзэгт мордсон байдаг юм. Хүнээ мэдээд л Хаан тийм томилгоо хийсэн хэрэг. Хааны стратеги төлөвлөлт, хүмүнд тулгуурласан бодлого гоц мэргэн оносон нь хожмын өрнөлөөр төгс нотлогдсон түүх. Дунд Азийн нэн хүчирхэг бүс нутгийг дагуулсан даруй Зэв, Сүбэдэй хоёрт үнэндээ багахан хүч өгч цааш үл мэдэгдэх олон үндэстний газар нутаг руу аялуулсан нь одоо ч аймшигтай эрсдэлтэй шийдэл харагддаг. Кавказ! Энэ чинь одоо ч хэн хүний зүрх үхүүлдэг газар орон, хүн ам. Кавказыг нэвт цохиод тал газарт хүрч оростой тулгарч ялаад эргээд хээв нэг хүрээд ирнэ гэдэг бол цэрэг дайны түүхийн
гайхамшиг. Энэ бүхэнд Бэсүдийн Зэв өрлөгийн бүх талын урлаг, ур чадвар илэрсэн нь түүхээс илт тодорхой байдаг.
Тийнхүү Тэмүчин-Чингис хаан зарлиг болсон нь эх сурвалж Алтан Товч-ийн мэдээгээр ийм буюу.

Хад мэт дайсанд харил үгүй шургагч харвасан сум мину,
Харь атаатныг үзвээс зүтгэн ирэгч борогчин харцага мину,
Хатууд зорьсон үйлсийг үл осолдогч төмөр дэгээ мину,
Хамагт зохилдон чадагч зөөлөн мяндас мэт Зэв мину хэмээжүхүй.
Үүнийг утгазохиол судлалд магтаал гэж нэрлэдэг.

Гэвч хуучныхаар бол боловсон хүчний тодорхойлолт, өнөөгийн хэлээр бол, хүний нөөцийн ерөнхий менежерээс өгсөн үнэлгээ дүгнэлт л байна. Манлайд морилдог цэргийн жанжныхаа хувьд харвасан сум, харцага шувуу, төмөр дэгээ байснаас гадна хамагт зохилдон чадагч агуу дипломатч, арга сүйхээтэй стратегич, тактикч байсныг Тэмүчин-Чингис Хаан бас тусгайлан онцгойлж байна л даа.
Миний бие Бэсүд талдаа удамшилтай халх бөгөөд чухам яг энэ үед том том ярьдаг нэгэн бэсүд болоод байгаа юм. Яриад байгаа бус, хийчихээд байгаа юм. Энэ яриад байгаа бус, хийчихээд байгаа юманд маань Ц. Элбэгдорж дур ч үгүй, сонирхол ч үгүй юм. Тэгээд арга ядахдаа би бодлоо: Бэсүд ба захчины хооронд эрт урьдын өс байсан юм биш гэж. Нууц Товчоон, Алтан Товч, Шар тууж, Ганга-ийн урусхал гэх мэт эх сурвалжуудыг дахин барьж баахан цагаа барлаа. Тэдгээрт юун өс хонзон, яагаад ч юм захчин гэх нэр ч алга. Баймаар л юм шиг. Ц.Элбэгдорж чинь захчин гэдэг биз дээ. Эсвэл байхгүй байж байгаад нэг орж ирэхээрээ монголын түүхийг эх сурвалж бичгүүдийнх нь эсрэг самраад эхлэх нигууртай юмуу, одоо ёстой бүү мэд. Ер хоолой багалзуураа тас харвуулж халих шахсан Хаан бээр Бэсүд омог, Зэв өрлөгт өс санаагүй л өнгөрсөн түүхийг манай улстөр гэх өс хонзонгийн
үүр уурхайд санаж байхад илүүдэхгүй.
Чингээд ялангуяа залуу үеийн зандан уншигчдад зориулан Эзний төрийн түшээ есөн өрлөг гэж чухам хэнийг хэлдэг түүхэн уламжлалтайг эх сурвалжийн ориг мэдүүлгээр талибасу:

Эдгээр есөн өрлөг эрхмүүдийг одоо нам, улстөр, үндэстэн ястан, жалга дов гэх мэт шалтгаанаар алагчилж ангилах юмуу, дашрамд дэмий дурдах төдийгөөр нэр хэмээх мэт нь монгол үндэстний уламжлалаар цээртэй. Өнөөгийн манай улс төрчдөд нам хамууд нь, жалга довныхон нь, бизнесийн хоршоо түншүүд нь гэх мэт “сайн нөхөд” нь байдаг байх.
Харин “Өрлөг” бол огт өөр ойлголт. Энэ тухайд хольж хутгаж, санаатай санамсаргүй самуурч дэмийрч болохгүй.
Өнөөгийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч нь захчин ч байж болно. Байж ч байна. Харин Монгол Улсын Ерөнхийлөгч монголын талаа ухамсартай баримтлагч үндэсний үзэлтэн бодгаль байх ёстой, тийм байх албатай. Хүсэхгүй гэвэл хувь хүний эрхийн асуудал. Чадахгүй бол хувь хүний хэр хэмжээний асуудал. Хэнбугай ч хэнийг ч албадахгүй. Монгол угсаатны хүсэл мөрөөдлийг заяанаасаа агуулж, монголын үндэсний бодлого зорилгын төлөө тэмцэх чадал чинсаатай төрсөн нэгэн төрийн толгойд байтугай, түмний дотор ч хэрэгтэй байна. Монгол Улсад эрхэм дээд эрх ашиг, эрмэлзэл тэмүүлэл байх ба Монгол Улсын Ерөнхийлөгч зөвхөн энэ шалгуураар сонгогдох ч ёстой, шүүгдэх ч ёстой. Ард нийт ч энэ асуудлыг өнөө цагийн өндөрлөгөөс ухаарч ухамсарлах ёстой. Бэлгэдэл байх нь бага хэрэг. Билигтэн байх ёстой. Билигтэн байваас бэлгэдэл байж сая чадна.
Зэв өрлөгт зориулж Чингисийн өгүүлсэнд “Хатууд зорьсон үйлс” гэж нэг ухагдахуун дурдагдаж байнаа даа.
Хатууд зорьсон үйлс ?! Энэ юу гэсэн үг буй?

Нийтлэлч Бэсүд Ч.Эрдэнэ

http://niitlelch.com/?p=1069

Continue reading →

Сайн цагийн мянган бурхан

Орчлон ертөнц нууцлаг юмсаар дүүрэн байна. Олны үг ортой гэдгийг дагавал одоо өрнөн буй амьдрал маань орчлонгийн цаг хугацааны онцгой нэгэн мөчлөгт хамаарах мэт. Байгаль ертөнцийн үүсэл хувьсалын явцад онцлог үйл явдал олон байсаар ирсэний наад захын жишээ нь оюун ухаант хүн үүссэн цаг мөч. Тийм онцлог цаг мөчүүд байсаар ирсэн бөгөөд цаашид ч тохиох онцгой цаг мөчүүдэд чухам юу болох эсэхийг мэдэх нь чухамдаа ертөнцийн гүн нууцыг тайлах мэт ач холбогдолтой тул таамаглал дэвшүүлэх нь үнэхээр гэнэн санагдах ч сонирхолтой. Хорин хэдэн настайдаа хүмүүсийн муу сэтгэлийг зүхэж шаналж явахдаа хэрэв тэр Бурхан нь байдаг л юм бол бушуухан бууж ирээд сайн муугаар нь хоёр ялгаад сайныг нь үлдээгээд мууг нь …. гэж боддог байж билээ.

Сүүлийн арваад жилийн хугацаанд бөө мөргөл, далд үзэгдэл, нууцлаг зүйлсийн тухай маш их дэлгэрлээ, яригдлаа, илэрлээ. Бөө мөргөл нь өрнөх дэлгэрэх цаг хугацааны зүй тогтолтой байгалийн амьд үзэгдэл юм. Байгаль хүний амьд харилцаа явагдаж байгаа учир шашнаас ялгагдана. Байгалийн аливаа нэг онцгой цаг мөч тохиохын өмнөтгөлд хүн амьтдын зөн совин сэргэж ямар нэгэн угтвар үзэгдэл, үйлчлэл заавал илэрдэгийн жишээ нь бөө мөргөл ба далд үзэгдэлийн илрэлүүд. Сайн цагийн мянган бурхан ирэх тухай, Мянган онгодын чуулган болох тухай, Ирээдүйг эш үзүүлсэн бошгууд биелэх тухай, Мянган залуу лидер сонгогдох тухай, Ер бусын оюун ухааны хөгжилтэй хүүхдүүд ирэх мянганыг авч явах тухай, Он цаг тоолол шинээр эхлэх тухай, Энергийн шинэчлэлт хийгдэх тухай, Хүний оюун ухаан танин мэдэхүйд хувьсал гарах тухай гэх мэт ер бусын таамаг эргэлдсээр байгаагын зэрэгцээ мөн Дэлхийн соронзон туйл өөрчлөгдөх тухай, Дэлхий сүйрэх тухай, Тас харанхуй тэсгим хүйтэн болох гэх мэт муу зүйл нүүрлэх тухай дэлхий даяар түгсэн түгээгүй олон сайн муу таамаг дуулиан тасрахгүй байна. Монголын шилдэг нийтлэлчдийн клубын вэб хуудаснаа нийтлэлч Бадралын тавьсан хувь ерөөл гэсэн нийтлэлийг уншихад мөн л энэ цаг үед хүн төрөлхтөн оргил хувь ерөөлтэйг дурдсан буй. Бурхан багшийн өөрөө хэлсэн гэж иш татсан зөгнөл үгийг “Тэд эргэж төрнө” гэсэн номноос хуулбал: Миний сургаалийг 2500 жилээс хойш харцаган малгайт гахай хоншоорт гуталт улаан царайт тэрс үзэлтнүүд умраас умарт дэлгэрүүлнэ гэсэн нь дээрх хувь ерөөл гэсэн Ошогийн хэлсэнтэй холбогдох юм шиг. Саяхан телевизээр хэлмэгдүүлэлтийн үед Халхын Зая бандидын тодорсон хойд дүр нь эсэргүүнүүд хэмээгдэгчдийг эрүүдэн байцаагч нь өөрөө байсан тухай кино гарсан нь Халхын Зая бандид Наянт ван хоёрын зөрчил энэ сэдэвтэй холбоотой байсныг дурьдах шалтгаан гаргалаа. Халхын Сайн ноён хан аймгийн Сэцэн чин ван Наянт өөрийн өвөг дээдсийн үеэс тахиж ирсэн удмынхны өмч болох Монгол үсгийн Данжуурын 226 боть судрыг Монгол улсын судар бичгийн хүрээлэнд хүлээлгэн өгсөныг гэрчлэн боржин чулуун дээр сийлсэн гэрээ бүхий бичээс Монгол улсын төв номын санд хадгалагдаж байгаа. Хан Өндөр-ийн хүрээ, Монголын анхны сургуулиудын нэг Хан Өндөр-ийн сургуулийг байгуулсан энэ эрхэм эрдэм номыг түгээж итгэл бишрэл сахиулах үйлсэд их зүтгэсэн нэгэн бололтой. Наянт ван Чонотын хөндийд сайн цагийг түргэсгэх тахилгын сүм барьсан нь хожим Заяын хүрээний хамт сүйджээ. Хэдхэн жилийн өмнө Шамбала нийгэмлэгээс санаачлан Галдан зуу сүмийг дахин сэргээсэн ч сайн цагийн бурхадын тахилгын сүм хэвээрээ эсэхийг нягталж асуусангүй. Бурханы сургаал ном гэхээсээ илүү дүр сүрийг нь шавар цемент, чулуу, металаар энд тэндгүй өрсөлдөн байгуулах нь мөнөөх шүтээнээ хүндэтгээд байгаа гэхээсээ илүү огт ухаж ойлгоогүйнх болов уу. Угаас шашинд ч, танин мэдэхүйд ч, харилцаанд ч юуг яг юу гэж ойлгох нь зөрөлдөхөөрөө зөрчил болдог. Ухаандаа таны бодож хэлж байгааг би яг юу гэж ойлгох, миний бодож хэлж байгааг та юу гэж тусгаж ойлгох зэрэг нь харьцангуй. Нэг юмыг мэдэхэд ийм олон харьцангуй ойлголттой байхаар танин мэдэхүйн зөрчил шалтгаан яаж тасрах. Ийм шалтгаанаар Заяын хүрээнийхэнтэй Наянт ван зөрчилдөн тэдний хүрээний хойморт Бурхантай Булган уулын энгэр өндөрлөгт Галдан зуу хийдээ босгосон байх. Үүнийг дурсахын учир нь Халхын хавтгайд байсан гол хүрээ хийдүүд Эрдэнэ зуу, Галдан зуу, Алтан зуу ба Зуугийн хийд гэж нэрийдсэн нь мөнөөх сайн цагийг эхлүүлэх ба эзэгнэх 1000-н Бурханыг тахих тахилгын сүмүүд байсан гэлтэй.

Зуу зуун Бурхадыг тахиж муугийн үндсийг устгаж мунхагын үрийг таслан зовлонгийн үрээс ангижирч гэгээрлийн хутаг олох сайн цагтай золгох зорилго ийнхүү эртнээс эхэлсэн улбаатай. Галдан бошигт хааны үлдээсэн хондогын өөлд өрхүүд халхуудтай ураг барилдан өнөржсөөр одоо ч Архангайн Өлзийт суманд Алтан зуу хийдээ тахиж шүтэж мялаасаар байна. Өндөр гэгээн Занабазарын байгуулсан Эрдэнэ зуу хийд энэ цаг үе хүртэл эвдрэн сүйтгэгдээгүй нь их хүмүний хичээн хүртсэн нууц увидас ивээсэн мэт. Энэ дашрамд нэг зүйлийг сайтар сануулсу хэмээн учирлах нь: Ер нь Занабазар, Галдан бошигт хаан хоёрыг харгалдуулан хагаралдуулах явдал нь маш буруу бөгөөд нэн ялангуяа одоо энэ цаг үеийн судлаач түүхчид илтэд илэрхий маргаан болгож байгаа нь зэмлүүштэй. Их хүмүүсийг юмны духанд хүрэлгүй эхлээд шүүдэггүй юм. Дахин давтахад : Их хүмүүсийг эхлээд шүүхийг бүү оролд. Харин үйл хэрэг учир явдлыг тулхтай тунгааж судлууштай. Магадгүй байгалийн нууцлаг зарчим цаг хугацааны эрхшээлээр оюунт бодгалуудын үйл хэргээр илрэн сургамжлах нь гүн гүнзгий мэдлэгийг хүн төрөлхтөн тун хөнгөн хүртсэн байна гэдгийг илэрхийлэн сунжрах мэт.

Нэг-үүдэл. Нэгдэх. Нэгтгэх гэсэн тэмүүлэл ба дохио бөө мөргөлд ч шашнуудад ч ШУ нд ч нийгэм улс төрд ч аж ахуй бизнест ч хамгийн хурц байсаар байна.

Дурын байгууллага, нам, шашин, бөө, ТББ, клуб, нийгмийн байгуулал гэх мэтийн цаана нэгдэх нэгтгэх гэсэн нэг угшил бий. Гэвч хүн төрөлхтөнийг өнөө хүртэлх түүхэнд нэг мөр нэгдэж чадсан нь бараг үгүй юм. Учир нь танин мэдэхүйн нэгдмэл нэг ойлголт байхгүй бол энэ зөрчил хэзээ ч тасрахгүй. Харин математикт ийм зөрчил үүсдэггүйгээрээ үнэмлэхүй мэдлэг. Эцсийн эцэст нэгтгэх гэсэн санаа зориг хүсэл тэмүүллээс өөр юу хүний ертөнцөд байгаа юм ? хэлээд ац гэсэн үг маргаан таслах мэт сонорт хүрдэг. Тэгвэл танин мэдэхүйг нэг мөр болгоод хэлээд ац гэсэн хүсэл хаа сайгүй тэнүүчлэн буйг гүйцэлдүүлэх тийм нэгэн цаг үе ирсэн болов уу хэмээн найдан мөхөс нэгэн энэ олон мянган нэртэй зөгнөл таамаглалд дулдуйдан сэтгэгдэлээ илэрхийллээ. Танин мэдэхүйг цэгцлэн нэг мөр гэгээрэлд шуудрахыг тушаахаар сайн цагийн мянган бурхан айсуй бол, байгаль экологийн тэнцвэр алдагдахтай зэрэгцэн хүн төрөлхтөний танин мэдэхүй хэт удаашралтай байгааг засаж залахаар Тэнгэр шийдсэн бол бол та бид яах билээ? гэж өөрөөсөө асуун суухуйд Орчлон ертөнцөд буй бүх юмс үзэгдэл огоот хоосны тигт уялагадсан буй хэмээн хариулав.
Байгалийн амьд үзэгдэл, байгаль хүний амьд харилцаа гэдгийн цаана сайн муу саармаг бүгд байгаа гэдгээр хүлээн аваарай.
Учир нь нэгэнт хүн төрөлхтөн анх эцэг эхээс мэндлэхдээ бие, сэтгэл, ой нь ариун хоосон ирээд хүний ертөнцөд хэрхэн мэдлэг мэдээлэл туршлага хуримтлуулсанаараа байгальд буй сайн муу сүнснүүдийн эрхшээл нөлөөнд ордог бололтой юм. Тиймдээ ч албин тийрэн ч байгалийн харилцаа юм. Өөрөөр хэлбэл бид хүмүн байхдаа муу үйлээр бие сэтгэл ой ухаанаа дүүргэж хожим байгальд сүнс болохдоо эргээд хүмүүсд онгод нэрээр орж эзэмдэх асуудал байна. Тиймээс Хүн байна гэдэг асар чухал хувь заяа юм.

Нийтлэлч Ц.Тайхар

http://niitlelch.com/?p=1184

Continue reading →