СОЦИАЛИЗМ БАЙГУУЛСАН МААНЬ
Кубын алдарт хувьсгалч Эрнесто Че Гевара астма гэдэг амьсгаадах өвчнийхөө эсрэг навчин тамхи татдаг хүн байв. Куб сигар гэж хамгийн алдартай тамхи. ЗХУ-д нэг ширхэг нь 1 рубль буюу 3-11 хайрцаг янжуурын үнэтэй байв. АНУ-ын Ерөнхийлөгч нар, ТТГ, баячуул, мафийнхан Фидель Кастрог алах гэж хэдэн арван жил хөөцөлдсөн гол шалтгаан нь куб сигараар тасраад байж суух аргагүй болсных гэж тулхтай тоймчид ч үзэх нь бий. Гэтэл хөөрхий Кастро тэднийг дуртай тамхиар ньтасалсан бус, амеркууд өөрсдөө Кубын бараанд хориг тавьсан юм. Че Гевара намынхаа хурал дээр сигараа сайхан савсуулж татах гэтэл ороолт нь задарч унаад ер болсонгүйд мань хүн, хөөш нөхдөө, бид социализмыг байгуулчихжээ гэсэн гэдэг.
60-н рублийн цалинтай оюутан куб сигар татна гэхэд хэцүү. Гэхдээ би хааяа авч татдаг, эрх чөлөөний арлын эдийн засагт тусалдаг байсан. Кубын хувьсгалын тухай тэр үеийн нэг баримтат кино бий. Хувьсгалын партизан дайчдын парадын тэргүүн эгнээний баруун жигүүрийг хашиж яваа нэг залуу бидэнтэй хамт суралцаж асан ажгуу.
1980 он гэхэд ЗХУ коммунизмд шилжих байлаа. Гэтэл нэг л бүтдэггүй. Хуралдаж хэлэлцээд, энэ байгуулагдсан нь хөгжингүй социализм юм гэж шийдсэн боловч 1984 оноос түүнийгээ өөрчлөн байгуулах шаардлага гарсан. Эцэст нь юу боллоо хүн бүхэн мэднэ.
Миний бодлоор, монголчууд бид социализмыг байгуулж бүрнээ чадсан. Ингэж түүхэнд тэмдэглэгдэх ёстой. Чадаагүй биш, чадсан. Чухамхүү энэ нөөцөд Монгол Улс өнөөдөр ч түшиглэсээр байна.
25-н ЖИЛИЙН ДҮН БАН
Шинэ тогтолцооны 25-н жилийн ойг 2014 оны турш бүтэн жил тойрон баярлаж бахархан тэмдэглээд тайлан гаргаж, баланс дүгнэсэнд төлбөрийн чадваргүй Монгол Улс өрөндөө өтөөд үлдсэн нь илэрхий болов. Ийм л дүр зураг. Үүнийг дээр дооргүй дуртай дургүй хүлээн зөвшөөрч байх шиг байна.
Өнөөгийн хямралаар ирээдүйн сүйрэл нүүрлэж байна. Үүнийг харин ойлгоно уу, үгүй юү.
Нийгэм ба эдийн засгийн асуудлаар тоймтой баримтаар бодитой сэтгэж бичдэг шинжээч хоёр гуравхан л бий. Жишээ нь, "Зууны Мэдээ" -нд буй Х. Батсуурийн өгүүллийг олон нийт олж уншмаар байна. Муугаар бодсон зөв төсөөлөл. Капитализм ганцхан дүрэмтэй: "Муугаар бод, сайн хий" гэж.
25-н жил бол маш урт хугацаа. Гэтэл үр дүн нь өнөөдрийн байдал. Үндсэндээ үндэсний дампуурал.
ДҮН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ОРОНД
Х. Батсуурийн бодлоор бол Монгол Улс бүр өнөөдөр дампуурлаа зарлаад байна. Худлаа ч биш л дээ. Гэхдээ монголчууд та бид гэж нэг их хийсвэр хуурмаг амгалан сайхан сэтгэлтэй гэнэн хонгор амьтас явах тул хатуу үнэнийг хүлээн зөвшөөрнө гэхээр зүрх өвдөөд болдоггүй зантай. Энэ нь та бид халуун зүрхтэйнх.
Хүн төрөлхтөн үе үеийн турш номлосон ганц хан сайхансургаал буй: "Халуун зүрхтэй, хүйтэн толгойтой бай" гэж. Яагаад ч юм монголчууд чухам энэ сургаалыг сонссон нь ховор. Та бидэнд хүйтэн сэрүүн толгой дутдаг нэг муу зуршил газар авч гүнзгийрсэн шалтгаанаар капитализм байгуулах Үндсэн хуулийн зорилт бүхий 25-н жилийн эцэст муухай манж төрхийн авлига-арилжааны феодализмтай сууцгааж байх ба энэ балай юмаа одоо яах ийхээ ч мэдэхгүй дэмий чалчицгааж явна.
Өнгөрсөн 25-н жилд Монгол Улсын үндэсний хөгжлийн суурь асуудлууд огт шийдэгдсэнгүй ирлээ. Тоймтой нэг ч асуудал төрийн бодлогын төвшинд тулхтай шийдэгдсэнгүй. Төрийн нэг ч механизм жинхэнэ ёсоор төлөвшсөнгүй. Хүйтэн толгой гэж хөлдүү толгойг хэлдэг юм биш. Сэргэг сэтгэж, бодитоор бодохыг хэлж буй. Бодит байдлаа үнэнээр нь үнэлж дүгнэхгүйгээр цаашид явцгүй.
АХИН ДАХИН ГУЙЖ ХҮСЭХ НЬ
Одоо Монгол Улсад, нэгд, үнэн бодит статистик, түүний дүн шинжилгээ хэрэгтэй.Хоёрт, макро эдийн засгийн цаашдын динамик өсөлт бууралтын тооцоо, стратегийн төсөөлөл чухал байна. Аль аль нь шийдлийн гэх ЗГ( Засгийн газар)-т хомсдоод байх шиг.
Хэвлэлээс түүгээд шүүж үзвээс 2014 оны эцэс дэх нийгэм, эдийн засгийн суурь статистик тун бүрхэг будлиантай байна. Мэддэг газраа мэддэг хүмүүс нь мэдэж байгаа гэх итгэлтөрөхгүй байна. Өргөн олон нийтийн хүрээнд үнэн хэрэгтээ статистик мэдээлэлгүй сууцгааж байна. Хямарч байна, ядуурч байна гэж биеэрээ мэдрэхээс цааш гарч бодох сэтгэх, үйлдэх ухаарах мэдээллийн хөрс дэвсгэр алга.
АРХИ ТАМХИНЫ АСУУДАЛ
Архи тамхи гэж арга тасарсан юмаар хөөцөлдөж цаг нөхцөөж, хүчээ барах хэрэггүй. Ууж л байг, татаж л байг. Ер архи тамхины эсрэг нэг их хүчлэн тэмцэхийн ар талд хар тамхины лобби л бий гэдэг юм шүү. Олон улсын жишээ татахул захаас аван замаас үргэлж олдоно. Архи тамхины хувьд нийгмийн, улмаар ахуйн, бүр болиод ажлын ч нөхцөл байдалтай уялдсан таашаал зуршил.
Монголчуудын хувьд муу юмнаас ганцханыг, чухамхүү хар тамхи, мансууруулах бодисыг тойрох нь асар амин чухал. Энэ тухайд дуугарсан юмгүй атал гудамжинд тамхи ширхэглэдэг хэдэн эмээ өвөөг өдөр бүр торгож явах нь төр доошоо орж буй хэрэг.
Хятадад хар тамхи хориглох үед хамрын тамхи орлож гарсан юм. Хөөрөг барих нь монголынхоос илүү манжийн ёс. манай томчуул толгойноосоо хөөрөгөө хувийн баярхал, үндэсний бахархал болгож явах ба гол төлөв хятад хийц харагддаг. Монгол хийцийн хөөрөг ямагт маш зохист харьцаат дизайнтайн сацуу хоёр бөөрөндөөам анагайн хашгирч буй хүний дүр сийлэгдсэн байна. Энэ нь Зүүнгарын 2 сая хүн амыг манж-хятадын цэрэг аймаглан устгасны өшөө хонзонгийн мөнхийн дурсгал юм.
ХҮН АМЫН ХОХИРОЛ
Монгол улсын хүн ам 1 сая болсон нь 1962 он гэнэ. Бүүр түүр санаж байна. 2 сая болсон нь 1988 он байх. Төв монголчууд 3-н саяуулаа сая боллоо.
600-н мянгаас 1 сая болтол 40-н жил, 1 саяас 2 саяд иртэл 26-н жил, 2 саяас Х.Монголжин охин мэндлэх хүртэл бас 26-н жил.
1 саяас 2 сая 26-н жил,
2 саяас 3-н сая 26-н жил.
Энд нэг юм харагдахгүй байна уу. Социализмын үеийн хүн амын өсөлтийн хурдаар бодвол өнөө бид 4 саяулаа бужигнаж баймаар юм шиг.
Ардын хувьсгалын дараахь ба Дэлхийн 2-р дайн дуусталхи үеийн хүн амын хохиролыг бид төсөөлж бас тайлбарлаж чадна. Эм нь сувайрч, эмээл нь хувхайрсан үе гэсэн үг бий. 1960, 70, 80-аад онуудад ч цэрэгжсэн улс байлаа. Гэхдээ хүн амын өсөлт саараагүй.
Ардчилсан хувьсгалаар Монгол Улс ил далд сая хүний хохирол амсчээ гэсэн тооцоо харагдахгүй гэх газаргүй бишүү. Дээрх тоотой тоогүй хүн амын хохирол эрс өссөн нь нүднээ илт байсан зүйл.
Хулганы хамраас цус гаргаагүй нь үнэн байх. Улсын баатар Э.Бат-Үүл үхэр огдой чавхдаад л гүйж явав гэж. Үгээ олж мөөр гэмээр юм манай улс төрд амны уншлага, ухаангүй сурталчилгаа болоод явдгийн жишээ нь демографийн асуудлыг ор тас мартчихаад хулгана ярьдаг явдал.
3-н сая дахь иргэн төрсөн далимаар Монгол Улс демографийн асуудлаа бага сага ч болов ярих ёстой байлаа. Том бага аль ч улсад хүн амын асуудал нь стратегийн төвшинд тавигддаг юм. Гэтэл ярьсангүй. Хүн ам 3-н сая хүрлээ гэхээр албан шаалтаар худлаа маасагнаж гүйсэн Ц.Элбэгдорж гэхэд өнгөрсөн жил баахан мөнгө зарж Хятадын Синьзяны ховог сайрынхэдэн торгуудыг л тойглож өнгөрлөө бололтой мэдээлэл байна. Худал гэхээсээ урьдаар шалгаж нягталж үзээрэй. Монгол угсаатны асуудал энд энэхүү Монгол Улсад шийдэгдэнэ шүү. Шийдэгдэхдээ түүхэн аугаа тэнгэрлиг арга замаар шийдэгдэнэ.
Сүүлийн жилүүдэд "эх орон", "эх оронч" гэдэг үг хараалын үг болоод хэн хүн хэлэхээс ч цэрвэж байна. Нийгмийн хөдөлгөөний санаачлагч, оролцогчдын эсрэг олон жил чиглэсэн зорилгоор явуулсан сурталчилгааны үр дүн ингэж гарлаа.
ЭХ ОРОН, ЭХ ОРОНЧИД
Сүүлийн жилүүдэд "эх орон", "эх оронч" гэдэг үг хараалын үг болоод хэн хүн хэлэхээс ч цэрвэж байна. Нийгмийн хөдөлгөөний санаачлагч, оролцогчдын эсрэг олон жил чиглэсэн зорилгоор явуулсан сурталчилгааны үр дүн ингэж гарлаа.
Ц.Элбэгдорж бичиж байна: "Хувь хүний баатарлаг тэмцэл, бодлогын шүүмжлэлийн ард мэргэн хүний хэлснээр "хувийнх нь жижиг сонирхол нуугддаг"" гэж.
Ц.Элбэгдоржийн "мэргэн хүн" нь Баабар гэж бага ангийн хүүхэд ч мэдэж байгаа. Таарсан таар шуудайнууд гэдэг шиг Монголын нийгмийн өмдтэй бурхан нь Баабар. Бомбо гэж даруй танихгүй аваас хэцүүдэнэ дээ энэ улс.
Хувийнхаа жижиг сонирхолоор баатарлаг тэмцээд, бодлогыг шүүмжлээд, цаазын хэмжээний ял заалгаад байдаггүй л юм даа. Тэмцээгүй, шүүмжлээгүйн үр дүн нь өрөнд баригдсан Монгол. Төлбөрийн чадвартай болохын тулд цаашид тэмцэх, шүүмжлэх шаардлага зайлшгүй тулгарна.
Одоохондоо эх орон байна. Иргэд нь байна. Эх орныхоо төлөө иргэд нь тэмцэх ёстой. Эсбөгөөс хожимдох осолтой нь илт нөхцөл байдал нүүрлээд байна. Шийдлийн гэх бачимдсан ЗГ( Засгийн газар), шинэ ЕС( Ерөнхий сайд)-ын нүдэнд минерал баялаг, уул уурхайгаас өөр юм харагдахгүй нь мэдээж ба хямралын далимаар Монгол орны газар нутаг, байгаль орчныг зандалчлан самраад сарны гадаргуу болгох чиг шугам тодорлоо.
Ардын аж ахуйтны үе юм даа. Манайд бараг 2 метр урт том цахиур буу байх. Хавар намар хотонд чоно эргээд байхул орой бүрэнхийгээр түүнийг нэг панхийлгэждөхиө өгнө. Дарь, хорголж бэлтгэхээс өгсүүлээд цэнэглэх хүртэл бөөн ажил болно. Эцэст гох дармагц гал манасхийн утаа дэгдэж, тэнгэр ниргэх мэт дуу нь хавь ойрын уул хаданд цуурайтан нүргэлнэ. Хэр баргийн зүрх зоригтой боохойнууд ч сэрэмж авдаг байсан байх. Манай хотонд чоно орсон тохиолдлыг би санахгүй байна.
1921 оны Ардын хувьсгал нь газарзүйн хувьд завсрын бүсийн Монгол орны байгаль орчин нэн эмзэг хэврэг болохыг эхний мөчөөс анхааруулсан байдаг. 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын нэг лоозон ч байгаль орчны асуудалд чиглэж байлаа. Гэтэл капиталист анхны хуримтлалын аймшигт шуурга нүүрлэж Монгол орны хөрсийг орвонгоор нь урвуулж, ой хээрийг түймэрдэн устгаж, ан амьтныг хүйс тэмтрэн хядаж дуусгаад байна. Одоо үлдсэнийг авран хамгаалах нь үндэстэн оршихуйн амин чухал зорилт боллоо.
Энэ нөхцөлд наад зах нь урт нэртэй хуулийг цуцлуулахгүйн төлөө хэдэн нөхөд Монгол заншлаар хотны захад буу тавьсан ухаантай болсон юмуу даа. Тэдэнд цаазын хэмжээний ял өгөөд дээд шатны шүүх эрхбиш арай хөнгөлсөн байдалтай. Ямар юмных нь зандалчлах байхав, заншлын дотор л хийсэн үйл. Өнөөгийн шүүх цагдаа үүнийг ойлгохгүй байх нь аргагүй.
Харин эх орон гэж хэн хүний төрсөн өссөн газар нутгаас өөр юм бишийг хаана хаанаа ойлгох ёстой. Хотожсон шалтгаанаар хүмүүсийн сэтгэл зүрхэнд эх орон, төрсөн бууц, өссөн уул тал, хонио хариулж, адуугаа манасан гүвээ дов гэдэг ойлголт сарнин замхарч байна. Эх орон гэдэг ойлголтыг Ц.Элбэгдорж ихэд бузар муухай доромж өнгө аясаар сая хэлж бичээд үүнийгээ Сэтгэлгээний хувьсгал гэж үзсэн байна. Тиймээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гэгчийг энэ асуудлаар харалтгүй.
Харин Монгол Улсын Дээд шүүх одоохондоо хараахан гэмт хэрэг болчихоогүй эх оронч гэдэг ойлголтоор асуудалд хандаж, Ц.Мөнхбаяр нарын буу тавьсан хэргийг дахин хянаж, хэлтрүүлэн үзэхийг иргэн миний биегуйж хүсэх байна. Алтны хэдэн компани, лиценз эзэмшигчдийг эс тооцвол Монголын олон нийтийн үгүй ядахдаа энгийн олонхи гол усны эх булгийг хамгаалагч Ц.Мөнхбаяр нарын асуудлыг тэдний талд шийдүүлэхийн төлөө байна. Ерөнхий сайд мессежээрээ санал асуулга явуулаад үзэж болох.
Орчин үед хамгийн үнэтэй ашигт малтмал ганцхан болсон. Энэ нь ундны цэнгэг ус. Орчин үеийн философид ганцхан шинэ баримтлал бий болсон. Байгалийг ашиглахдаа бус, шүтэхдээ гэж.
Ц.Элбэгдоржийн "мэргэн хүн" нь Баабар гэж бага ангийн хүүхэд ч мэдэж байгаа. Таарсан таар шуудайнууд гэдэг шиг Монголын нийгмийн өмдтэй бурхан нь Баабар. Бомбо гэж даруй танихгүй аваас хэцүүдэнэ дээ энэ улс.
Хувийнхаа жижиг сонирхолоор баатарлаг тэмцээд, бодлогыг шүүмжлээд, цаазын хэмжээний ял заалгаад байдаггүй л юм даа. Тэмцээгүй, шүүмжлээгүйн үр дүн нь өрөнд баригдсан Монгол. Төлбөрийн чадвартай болохын тулд цаашид тэмцэх, шүүмжлэх шаардлага зайлшгүй тулгарна.
Одоохондоо эх орон байна. Иргэд нь байна. Эх орныхоо төлөө иргэд нь тэмцэх ёстой. Эсбөгөөс хожимдох осолтой нь илт нөхцөл байдал нүүрлээд байна. Шийдлийн гэх бачимдсан ЗГ( Засгийн газар), шинэ ЕС( Ерөнхий сайд)-ын нүдэнд минерал баялаг, уул уурхайгаас өөр юм харагдахгүй нь мэдээж ба хямралын далимаар Монгол орны газар нутаг, байгаль орчныг зандалчлан самраад сарны гадаргуу болгох чиг шугам тодорлоо.
ҮНДЭСНИЙ НЭГЭН ЗАНШИЛ
Ардын аж ахуйтны үе юм даа. Манайд бараг 2 метр урт том цахиур буу байх. Хавар намар хотонд чоно эргээд байхул орой бүрэнхийгээр түүнийг нэг панхийлгэждөхиө өгнө. Дарь, хорголж бэлтгэхээс өгсүүлээд цэнэглэх хүртэл бөөн ажил болно. Эцэст гох дармагц гал манасхийн утаа дэгдэж, тэнгэр ниргэх мэт дуу нь хавь ойрын уул хаданд цуурайтан нүргэлнэ. Хэр баргийн зүрх зоригтой боохойнууд ч сэрэмж авдаг байсан байх. Манай хотонд чоно орсон тохиолдлыг би санахгүй байна.
1921 оны Ардын хувьсгал нь газарзүйн хувьд завсрын бүсийн Монгол орны байгаль орчин нэн эмзэг хэврэг болохыг эхний мөчөөс анхааруулсан байдаг. 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын нэг лоозон ч байгаль орчны асуудалд чиглэж байлаа. Гэтэл капиталист анхны хуримтлалын аймшигт шуурга нүүрлэж Монгол орны хөрсийг орвонгоор нь урвуулж, ой хээрийг түймэрдэн устгаж, ан амьтныг хүйс тэмтрэн хядаж дуусгаад байна. Одоо үлдсэнийг авран хамгаалах нь үндэстэн оршихуйн амин чухал зорилт боллоо.
Энэ нөхцөлд наад зах нь урт нэртэй хуулийг цуцлуулахгүйн төлөө хэдэн нөхөд Монгол заншлаар хотны захад буу тавьсан ухаантай болсон юмуу даа. Тэдэнд цаазын хэмжээний ял өгөөд дээд шатны шүүх эрхбиш арай хөнгөлсөн байдалтай. Ямар юмных нь зандалчлах байхав, заншлын дотор л хийсэн үйл. Өнөөгийн шүүх цагдаа үүнийг ойлгохгүй байх нь аргагүй.
Харин эх орон гэж хэн хүний төрсөн өссөн газар нутгаас өөр юм бишийг хаана хаанаа ойлгох ёстой. Хотожсон шалтгаанаар хүмүүсийн сэтгэл зүрхэнд эх орон, төрсөн бууц, өссөн уул тал, хонио хариулж, адуугаа манасан гүвээ дов гэдэг ойлголт сарнин замхарч байна. Эх орон гэдэг ойлголтыг Ц.Элбэгдорж ихэд бузар муухай доромж өнгө аясаар сая хэлж бичээд үүнийгээ Сэтгэлгээний хувьсгал гэж үзсэн байна. Тиймээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гэгчийг энэ асуудлаар харалтгүй.
Харин Монгол Улсын Дээд шүүх одоохондоо хараахан гэмт хэрэг болчихоогүй эх оронч гэдэг ойлголтоор асуудалд хандаж, Ц.Мөнхбаяр нарын буу тавьсан хэргийг дахин хянаж, хэлтрүүлэн үзэхийг иргэн миний биегуйж хүсэх байна. Алтны хэдэн компани, лиценз эзэмшигчдийг эс тооцвол Монголын олон нийтийн үгүй ядахдаа энгийн олонхи гол усны эх булгийг хамгаалагч Ц.Мөнхбаяр нарын асуудлыг тэдний талд шийдүүлэхийн төлөө байна. Ерөнхий сайд мессежээрээ санал асуулга явуулаад үзэж болох.
Орчин үед хамгийн үнэтэй ашигт малтмал ганцхан болсон. Энэ нь ундны цэнгэг ус. Орчин үеийн философид ганцхан шинэ баримтлал бий болсон. Байгалийг ашиглахдаа бус, шүтэхдээ гэж.
