Олон үндэстний хэлнээ адил утгатай ч яльгүй өөрөөр бичиж өөрөөр дуудагддаг маш эртний шинжтэй үгнүүд байна. Тухайлбал Гэсэр гэдэг үгтэй хасар, засах, зевс, цезар, царь, гусарь, канцлер, гангстер гэх мэт үгнүүд нэг язгуур эхтэй бөгөөд бүгд хүчирхэг агуу гэсэн утгыг агуулж байна.
Хүмүн гэдэг үг homo, human, homonyme, humaine, humus, hune, homme гэх мэт адил утгаар олон үндэстний хэлэнд хэрэглэгдсээр ирсэн нь хомо сапиенс сапиенс нэг төвөөс тархсан ба хэл соёл ч мөн нэг төвт байж улмаар өсөлт үржилт, овог аймгийн тэмцэл зөрчлийн улмаас алсарч өөрчлөгдсөн нь илт. Хүүхэд төрөөд хүн болохын тулд дууриахаас өөр арга байхгүй. Энэ зүй тогтол хүн төрөлтөнд нээлт, ололт, техник технологи, мэдлэг чадвар, туршлагаа хуулан дууриан суралцсаар харилцан хамааралтайгаар хөгжин хүмүн төрөлтөн гэсэн нэгэн нийгмийг цогцлоож байна. Дууриах, дагах, хуулах зэрэг нь хүнд байгалиас заяагдсан зайлшгүй байх ёстой зан авир ба өөрөөр хүний нийгэм соёл иргэншлийг өдий хүртэл хадгалан хөгжүүлэх боломж хаалттай (хадны бичээс, судар энэ тэрийг эс тооцвол) ба хүн гэдэг амьтан л өөрийн биеээр, үр удмаараа дамжуулан соёл иргэншлийг тасралтгүй тээж яваа билээ.
Нийгэм нийхэм, бүлгэм бүлхэм –ийн ялгаа онолын түвшинд эсвэл үзэл санааны түвшинд ч эрс ялгаатай үгнүүд. Үг бүр өөрийн эрчим, оноч дохио, ертөнцийн аливаа нэг зүй тогтлыг илэрхийлсэн ая дантай. Дорно өрнийн тэмцэл тулаан, харилцан найрсаг харилцаа худалдааны үр дүнд улс үндэснүүд мэдлэг соёл, амьдрах арга туршлага, ололт амжилт, үзэл бодлоо солилцдог байсан үеийг бодвол одоо дижитал технологийн ололтын үр дүнд соёл иргэншлийн даяарчлалыг интернет ба бусад мэдээллийн хэрэгслэл түлхүү хангаж байна.
Коммунизм бол үлгэрийн юм шиг нийхэм-ийн байгууламж. Маш сайн сайхнаар хийсвэрлэн сэтгэсэн гайхамшигтай онол. Францаас анх энэ үзэл суртал үүсэлтэй гэж хүнээс сонсон ба бодвол өрнийхөн ном зохиолд дурьдаад өмчлөөд авсан нь илт. Зэрлэг бүдүүлэг гэх нүүдэлчид аль эртнээс энэ сайн сайхан нийхмийн байгууламжыг мэддэг тэр тусмаа XIII зуунд байгуулчихсан байсан нь нэн тодорхой ч харин онол номлол болгон ном зохиол үзэл суртал болгон өргөжүүлсэн нь хожим соёл иргэншлийн томоохон төвүүдийн нэг болсон Франц байх нь дамжиггүй. Франц хэлээр коммунизмыг Communisme (homonymie ) гэх. Энэ нэр томъёо франц хэлнээ homonymie, homme, homonyme гэсэн үгтэй холбоотой атлаа яагаад орос хэлнээ эв хамтын, хамтралын гэсэн нэр утгатай болсоор асар хүчирхэг үзэл суртал болон 20-р зууныг бүхэлд нь донсолгов. Молхи миний ойлголтоор гуманизм буюу хүмүний зам ( хүмүнизм) гэж орчуулж ойлгосон бол нүүдэлчдийн тэр тусмаа өвөг монгол, алтай хэлнээ анх товъёологдсон хүмүний зам гэсэн язгуур үг ба үзэл санааны утгатай дүйх байсан. Ерөөс хүн төрөлхтөн ямар арга замаар явах ёстой юм гэдгийг үнэндээ одоо хүртэл мэдээгүй л яваа гэхэд хэлсдэхгүй. Ямар замаар замнах нь орчлон ертөнцөө бүрэн таниж мэдэхтэй шууд холбоотой. Учир нь байгаль ертөнцийг ба өөрсдийнхөө амьдралын утга учрыг бүрэн танин мэдээгүй бол тэгээд юу мэдэж ямар жам, замаар замнахыг зөв гэж үзэх юм. Байгаль ертөнцийн оршихуйн суурь хуулийг нээгүй үед чухам ямар нийхэм-ийг хүмүнизм гэж үзэх нь эргэлзэх зүйл мөнөөсөө мөн.
Хүмүнлэг нийгэм байгуулах гэсэн санаа хүн төрөлхтний эрт үеэс одоо хүртэл яригдсаар байсан, байгаа үзэл санаа. Ер нь хүн төрөлхтөн ямар нийгэм байгуулах нь зөв юм бол гэж үе үеийн турш бодож сэтгэж байсан хүмүүсийн бараг бүгдийнх нь толгойд хүмүнлэг нийгэм байгуулах бодол орж ирсэн л байж таараа. Гэтэл хэрэгжүүлэх гэхээр чухам тэр хүмүнлэг нийгэм хүмүний зам чинь тэгээд яг ямар нийгэм байж таарах вэ гэхээр ойлгомжгүй болчдог. Ухаандаа өнөөдрийн ардчилсан нийгэм бол хүмүнлэг нийгэм гэж хэлж цуурайтуулж тунхаглаж байгаа ч яг бодит байдал дээр мөнгө эрх мэдлийн дор хууль тэгш бус, мөн байгалийн баялаг бүх нийтийн өмч гэсэн хэдий ч хөрөнгө мөнгөтэй цөөхөн хэсэг бүлэг хүний л мэдэлд байна шүү дээ. Үүнийг хүмүнлэг нийгэм гэхээсээ илүү ханадаггүй зэрлэг капитализм гэж болохгүй юү? Дундад иргэн улсад Коммунист нам нь мөн л капитализмыг босгож эдийн засгийн хамгийн хүчирхэг гүрэн болно гээд байгалийн баялагыг барж дуусгаж байна. Хойд Солонгос мөн л Коммунизм байгуулах нэрийн дор цэрэгжсэн диктатуртай хаалттай байгаа нь эв хамтач үзэл үү эсвэл хүмүнлэг нийгэм үү . Ойлгомжгүй нэртэй ч ойлгомжтой дарангуйлал ба диктатур. Үнэхээр нийгэм нийхэм хоёр эсрэг утгатай хоёр өөр үг. Дэлхий дахинд хүмүнлэг нийгэм гэсэн уриатай капитализмыг цогцлоож байна гэж дүгнэх байна. Онол бий болохын өмнө үзэл байна. Тиймээс коммунизм гэсэн үзэл онол боловсрогдсоны дараа Ленин ах хэрэгжүүлэхдээ яг үнэндээ дэлхий нийтээр нь ардчилаад хаяцан юм. Хожим залгамжлагчид нь бүүр хамтралжуулаад манайд нэгдэлжүүлээд гэх мэт олон өөр хувилбар болоод явчихсан. Ийнхүү их нүүдэлчдийн онол хүмүний зам үзэл бодлын түвшинд, онол номлолын түвшинд, хэрэгжүүлэх аргын түвшинд, үр дүнгийн түвшинд ч өөр өөр болсон юм байна гэх мэт. Тэгэхээр коммунизм байгуулах нь угтаа хүмүнлэг нийгэм байгуулах зорилт учир онолын хувьд үзэл санааны хувьд буруу юм алга. Угтаа анх энэ нийгмийн үзэл санааг сэдсэн нөхдийг би лав хувьдаа маш сайн сэтгэсэн байна гэж дүгнэх. Харин онолыг боловсруулах тэр тусмаа яаж ойлгож яамар арга замаар хэрэгжүүлэх нь тэс өөр асуудал байжээ. Эсвэл капитализм л хэрэгждэг бусад нь хийсвэрлэлд л оршдог тийм хууль байгальд байдаг юм уу? Үгүй л байлтай.
Хүн гэдэг амьтан хэдэн их наяад атомаас бүрдсэн гэдгийг бид мэднэ.
Humus гэдэг үг нь хөрс судлалд органик бодисыг хэлдэг юм байна. Домог, дам үгт Хүмэй аав хүнийг хөрс шороогоор бүтээсэн гэснийг ч хаа нэгтээ уншиж л байсан санагдана. Хүмүн гэдэг энэ нэртэй холбоотой Хүй, Күэн, Хүннү гэх мэт ч үг бүгд л утгаа алдаагүй. Угтаа байгальтай хүйгээрээ холбоотой байгалиас бүтсэн гэсэнтэй зөрчилгүй л байна. Хүн байгалийн хувьсалын бүтээл гэдэг нь баараа байхгүй ба эх болсон байгаль оршихуйгаа хайрлаж зохицож амьдрах нь хүмүнлэг байхын наад захын дохио гэдгийг сануулна. Оршихуйн үнэн учир шалтгааныг танин мэдсэн цагт хүмүний зам гэдэг нь сонгодог утгаараа ойлгомжтой болно. Танин мэдсэний эцэст түүнд зохирох шаарддлагатай ба эс бөгөөс хүн гэдэг төрөл зүйл устах болно. Устахгүйн тулд зохирох л болно. Зохирохын өмнө таниж мэдэж нээх ёстой. Тэр нь харин хүний уураг тархи, оюун ухааны хязгаар тул нээхэд машид хүндрэлтэй. Гэвч хүмүний өлгий амьдрал үүсгэсэн Алтай шамбалаас оршихуйн мөнхийн зарчимыг илгээснийг онцлон дурьдсу.
Тайхар
2013-02-27. УБ
