Онолын Физик, Академич Хавтгайн Намсрай ба 100 сая төгрөгийн шагналын асуудалд

0 Сэтгэгдэл бичих:
ХХ зууны туйлын зорилго ч, хүрсэн оргил нь ч онолын физикийн ухаан байлаа. 1900 Макс Планк квант онолыг, 1905 онд Альберт Эйнштейн харьцангуйн онолыг үндэслэсэн юм. Онолын физикч гэдэг ажил мэргэжил, албан тушаалтай албан ёсоор болсон анхны хүн нь Планк. Монголын  боловсролд шинжлэх ухаан жинхэнэ ёсоор орж ирсэн түүх гэвэл 1943 онд Москвад монгол бичгээр хэвлэж нааш нь ачуулсан Шулуун шугамын тригонометр ном юм. Дэлхийн дайны ид үед тийм юм хийж явдаг энэ коммунистууд гэж бас сонин хүмүүс. Энэ мэт номоор суралцсан монголын анхны дээд боловсролтой багш нараар анх  заалгасан нь акад. Х.Намсрай бидний үе. Надад гэхэд геометрыг сөнөөгч нисгэгч байсан Норпил багш заасан гэх мэт.




 Энэ үеийнхэн 1960-аад онд төрөл бүрийн мэргэжил массаараа эзэмшиж, тэдний дотроос манай анхны онолын физикчид төрж гарсан билээ. Улмаар онолын физик гэдэг нарийн дээд ухааны үндэсний сургууль бий болсон гэж  элж болно. Хуучин үед юм. МУИС-ийн физикийн профессор Д. Батсуурьтай хийсэн миний нэг ярилцлага орос, англи хэлээр хэвлэгдсэн байдаг. Профессор хэлэхдээ, ерөөс монголын хамгийн ухаантай хүн гэвэл, Цэрэн, Очирбат хоёр л шүү дээ гэж билээ. Ямпий хэмээх Д. Цэрэн гуайтай би нилээд хожмын боловч гайгүй сайн танил байсан. Очирбат гэдэг хүний нэрийг дуулснаас цаашгүй. Хуучин номын худалдаанаас миний олж авсан Современная квантовая теория ном Очирбат гэдэг хүнийх байсан байдаг. Проф. Д. Батсуурь агсан Х. Намсрайн нэрийгдурдаагүй нь түүний гол ажлууд явцын дундаа байсантай холбоотой байх. Харин акад. Х. Намсрай бол монголын хамгийн ухаантай хүний нэг. Тэгвэл монголдоо л лав ухаантай хүн маань Монголдоо юу хийв гэсэн асуулт гарна. Монголдоо юм хийнэ гэдэг бол дэлхийн хэмжээний юм хийнэ гэсэн үг. Жинхэнэ ёсоороо бол босго өндөр, шалгуур хатуу. Өгүүлвээс, чи барилдах аяддаг бол энэ жалгандаа начин болох гэж найрч явж үлийгээ хийнэ, Олимпийн аваргын төлөө үзэж алд гэсэн үг. Чингээд онолын физикч акад. Х.Намсрайн Монголдоо хийсэн нь дэлхийн цар түвшний шалгуураар  хэр хэмжээнийх вэ? Эхлээд нэг юмыг ойлго. Онолын физикийг дэлхийн цар түвшин, энэ суурь ухааны туйлын зорилгоор нь авч үзвээс, шийдэл хүлээсэн гол асуудал, эцсийн зорилт нь ганцхан. Энэ нь акад. Х. Намсрайн хэлснээр, материйн нэгдсэн онол босгох асуудал юм. Үүнээс өөр тоймтой том бүү хэл, жижиг асуудал ч үнэндээ байхгүй. Олигтойхон онолын  физикчид хүссэн хүсээгүй энэ асуудлаар л шууд ба дам, ил ба далд оролдсоор 90 жил болж байна. Учир нь  тэр онолыг босгох асуудлыг 1923 онд А. Эйнштейн анх дэвшүүлсэн тавьсан гэж үздэг. Манай хүн ч ялгаагүй, энэхүү эцсийн, тиймээс асар хүндрэлтэй нь нэгэнт нотлогдсон энэ асуудалд л шууд ба дам, ил ба далд байдлаар хандсаар өнөөг хүрчээ. Шинжлэх ухаанд үр дүнгээр л хэлэлцдэг. Тэгвэл акад. Х. Намсрай ямар үр дүнд онолын физикийн салбартаа хүрсэн хэрэг вэ? Нэгдсэн онол босгох асуудлаар дэлхий даяар баримталж оролддог үндсэн үзэл баримтлал олон биш бөгөөд олон байхын ч аргагүй юм. Түүхийн хувьд анхных нь суурь уртын гэдэг чиглэл юм. Үүгээр оролдож ноцолдоогүй том бага, нэртэй нэргүй физикчийг бараг олохгүй байх. Манай хүн ч энэ чиглэлээр ажиллах болсон нь гарцаагүй тухайн үеийнмоод, цаг хугацааны тохирооны зүйл. Тэгээд яав гэвэл, суурь урт-ын үзэл баримтлалыг Х. Намсрай цааш үргэлжүүлж, локал бус квант онол, стохастик квант механик гэх мэт болгоод явчихсан. Тэгээд явчихсан нь бага хэрэг. Хамгийн чухал нь, акад. Х.Намсрай орчин үеийн онолын физикийн сонгомол чиглэлийг ердөө л гүйцээгээд дансыг нь дугуйлчихсан. Одоо акад. Х. Намсрайн дараа суурь урт-ад хамаатах үзэл баримтлалаар оролдож ажиллах хэрэгцээ огтхон ч байхгүй. Манай хүн шавхаад хаячихсан. Гэтэл энэ чиглэлд материйн нэгдсэн онол олдсонгүй, байсангүй. Өөрөөр хэлбэл, энэ чиглэлд нэгдсэн онол байдаггүй, байх учиргүйг акад. Х. Намсрай баталжээ гэсэн үг. Шинжлэх ухаанд хүссэн үр дүн байхгүйг батлах нь байгааг батлахтай яг тэнцүү ач холбогдолтой байдаг юм. Теоремыг батлах ба няцаах нь ав адилхан ач холбогдолтой шүү дээ. Энэ байдлаа акад. Х. Намсрай өөрөө ч нэг их сайн ойлгож, товойлгож тавьдаггүй байдалтай юм. Энэ бол том судлаачдад цөөнгүй тохиолддог зүйл. Тэгэхээр орчин үеийн онолын физикийн нэг сонгомол чиглэлийг бүхий л боломжтой сэдэл сэжмүүдээр нь гүйцээсний төлөө Монгол Улс 100 сая халтар төгрөг гаргавал гаргахаар юм. Хэрэв улс шиг улс юм бол шүү дээ. Гэхдээ акад. Х. Намсрай урьд үеийн гол ажлаа орхиод шинэ үеийн зарим ажилдаа ач холбогдол өгөөд байх шиг байна. Жишээ нь, бутархай зэргийн уламжлал гэдэг бараг үлгэр домгийн асуудал хэзээнээс, бүр дифференциал, интеграл тоолол буюу сонгодог математик анализыг үүсгэсэн Ньютон, Лейбницийн үеэс байна. Акад. Х. Намсрай бутархай зэргийн уламжлал авах арга оллоо гээд англи хэлээр хэвлэгдсэн онолын нэг номондоо тодорхой үзүүлсэн байдаг. Ийм нэг үлгэр домгийн шахам асуудал байдгийг ер матанализ үзсэн оюутан болгон мэднэ. Асуудал нь бүдүүн тоймоороо юув гэвэл, 1-р эрэмбийн уламжлал нь хурд байна, 2-р зэргийнх ньхурдатгал байна. Тэгвэл, жишээ нь, 1,5 буюу бутархай зэргийн уламжлал нь хурд ч биш, хурдатгал ч биш, тэгээд өөр юу байх юм гэхээр гарцгүй гацаанд оруулаад дуусдаг асуудал юм. Хэрэв акад. Х. Намсрай үнэхээр үнэн зөв арга зам олсон бол энэ нь Ньютон-Лейбницийн математик буюу нарийн шинжлэх ухааны үндсэн арга хэрэгслийг мөнхүү гүйцээчихсэн хэрэг болох юм. Чухамхүү энэ аргаа манай ШУА гэгчийн чуулган гэгчид талибахдаа акад. Х. Намсрай бээр, Монголд экспертүүд байдаггүй нь гутамшиг гэж хэлж бичсэн хэрэг. Миний хувьд, бутархай уламжлал авах, тийм юм ерөөс байгальд байдаг эсэх асуудлаар хэлж мэдэх юм огтоос алга. Гэхдээ акад. Х. Намсрай яв цав нэг мөр цаашид математик ба физикт хэрэглэгдэх арга зам олоогүй байлаа ч ямар нэг зам мөр гаргаж байгаа болов уу гэж бодмоор, тэгэж найдмаар. Том хүмүүс алддаг, гэхдээ учиртай алддаг гэдэг бол онолын физикийн философийн нэг чухал баримтлал юм. Том бага хүмүүсийн ялгаа зөрөө гэж эрхбиш бас байлгүй яахав. Ер шинэ математик нээлт ололт байваас түүнийгээ практикт, тухайлбал, физикт, хэрэглэх жишээ баримт үзүүлэх шаардлагатай болдог. Ийм шаардлагын өмнө акад. Х. Намсрай тулгарахдаа тэрхүү жишээ баримтынхаа чиг баримжааг нэг л буруу аваад, түүнийгээ арай л дөвийлгөж үнэлээд байна уу гэлтэй удаа дараа харагдлаа. Тэр бүү хэл, үнэхээр шинэ математик арга олсон бол гудамжны хүмүүст зүгээр дэмий ярих завсартаа ойлгуулахаар боловсруулж талибах ёстой гэсэн том зарчим бий. Өгүүлвээс, миний бие акад. Х. Намсрайн хажууд зүгээр гудамжны хүн. Тэгвэл би, жишээ нь, хялбар дөхмийг нь бодоод ердөө л 1,5 зэргийн уламжлал авмаар байна, тэгээд тэр нь хурд ч биш, хурдатгал ч биш, өөр юу физикт байна вэ гэж асуухаар манай академич бэлэн зэлэн хариулах ёстой юм. Манай академич бас бус сэдэл, сэтгэмж, сэжмүүдээр ажиллаж буй байх. Чухал нь, дээрхи хоёржишээнээс харвал, мань хүн суурь шинжлэх ухааны асуудлыг хамгийн томоос нь барьж авдаг оюуны агуу зориг эрмэлзэлтэй, тийм чадавхитай хүн юм. Энэ бол дангаараа Монголд түүхэн үлгэр жишээ, сургамж болох ёстой. Боловсролын систем навс унасны харгайгаар үнэн хэрэгтээ суурь боловсролгүй нэг бүхэл бүтэн үеийг бид алдаад одоо дараагийн үеийг бас алдах байдалтай байна. Улмаар Оюутолгой, Тавантолгойгоос өөр толгой байдгийг мэдэх бүү хэл, санахгүй залуу үе гадаа сүргээрээ билчиж, зах зээлийн аар саархан бузар буртгаар идээшлэн байна. Энэ тухайд акад. Х. Намсрайн өөрийнх нь хэлж бичсэн үүнээс илүү хатуу үг ч бий. Акад. Х. Намсрай бол онолын физикт тууштай дагнан чин зорилгоор зүтгэсэн гарын таван хуруунаас ч цөөхөн монгол хүний нэг. Тэрбээр монгол хүн онолын физикт орчин үеийн дэлхийн түвшинд ажиллаж чадах юмаа гэдгийг бодитой, баттай харуулсан үнэндээ ганц хүн. Түүний хөдөлмөр бүтээл үгүүлшгүй нөр их. Наад зах нь, түүний гарын үсэгтэй Бодисын Бүтцийн тухай Физик Онолын Үндэс ном  миний өмнө байна. Энэ бол орчин үеийн онол, туршилтын физикийн хүрсэн үр дүн болох Стандарт загварын их сургуулийн сурах бичиг. Өөрийнх нь физикч үндэснийхээ хэлээр бичсэн Стандарт загварын  сурах бичигтэй улс орон дэлхийд олон байхгүй шүү. Энэ чинь хангалттай өндөр түвшний асуудал. Нарийн ухааны суурь асуудлаархи нөр их хөдөлмөр, хүчин зүтгэл, хүрсэн үр дүнгээрээ акад. Х.Намсрай бол одоогоор Монголд ганц хүн. Монгол Улс энэ хүнээр үлгэр жишээ болгоод нэг үзмээр байгаа юм. Хэрэв улс шиг улс бол шүү дээ. Энэ бүхнийг миний бие акад. Х. Намсрайд сүрхий сайндаа бичсэнгүй. Монгол нь монголдоо дургүй, муна гадсандаа дургүйн үлгэр бид хоёрын харьцааг мэдээж тойрохгүй, дайрсан. Бид хоёрын харьцаа цаагуураа ч, наагуураар ч муу. Би өөрийнхөөсудалгааг эхэлсэн 1998 онд акад. Х. Намсрайг ятгасан юм. Энэ манай ШУА гэж баларсан юмнаас та гараад жинхэнэ ШУА байгуул гэж. Тэгээгүй. Уг нь тэгсэн бол улс оронд их хэрэгтэй байсан юм. Даруухан хүн юм, цар түвшин, байр сууриа ашиглаагүй нь санаа хоёрдож, цаг үрэхгүйн шалтгаантай байх. За,  одоо ч дахиад нэг ятгаж үзмээр ч бодогдоно. Нөгөөтэйгүүр, ер шинжлэх бол шашнаас долоон дор шашинждаг хандлагатай үзэгдэл. Учир нь, одоо шинжлэх ухаанд мэдээд байгаа нь бас ямар нэг баталгаатай юм байдаг. Тэр хэрээрээ акад. Х.Намсрай ч онолын физикийн өнөөгийн түвшнээс өөр юм сонирхохгүй, тоохгүй. Энэ бол зүйн хэрэг. Тийм логиктой, тийм зүй тогтолтой. Материйн нэгдсэн онолыг Х. Намсрай, бас бусдууд босгож чадаагүй өдий хүрсэн бол хэн ч босгож чадахгүй байсан нь дээр гэдэг бол ерөөс хүн гээч амьтны мөн чанар юм. Мөн нөгөөтэйгүүр, онолын физик гэдэг өөрийнх нь ажил мэргэжил, амь зуулганы салбарт гэв гэнэт нэг аюултай ч байж магад өрсөлдөгч гарч ирлээ гэж бодоод акад. Х. Намсрай надад маш дургүй байх ба энэ нь бас миний дурыг гутааж гүйцдэг жишээтэй. Монгол нь монголдоо дургүй, муна гадсандаа дургүй нь үнэн боловч ерөөс Монгол гэж нэг олон улсын түүхэн ба орчин үеийн үзэгдэл яавч байна. Энэ тухай академич бээр бас мартах ёсгүй. Монголд экспертүүд байхгүй нь гутамшиг гэж хэлэх ёстой хүн нь акад. Х.Намсрай өөрөө хэрхэвч биш. Чухам түүнийг онолын физикийн үндэсний эксперт байлгахын тулд хуучин шинэ Монгол Улс цалинжуулаад л яваа бишүү. Миний бие акад. Х. Намсрайгаар дамжуулж Монголоо овойлгож товойлгох гээд байдаг, мань хүн болохоор өөрийгөө Монголгүйгээр овойлгож дөвийлгөх юм бодоод явах шиг. Энэ бол алдаа, гэхдээ том хүмүүс алддаг, гэхдээ учиртай алддаг номтой. Энэ тухайд учир нь юув гэвэл, Монгол Улс өөрөө монгол хүний толгой тархи гэж нэг юм бийг мартаад 22 жил болж буйд оршино.Акад. Х. Намсрай надаас бэргэж болгоомжлох хэрэггүй. Материйн нэгдсэн онол нэгэнт боссон. Товч тойм байтугай, дэлгэрэнгүй материал миний Superunified. org сайтад бий. Энэ жалгандаа өрсөлддөг арсалддаг нь би хэрхэвч биш. Материйн нэгдсэн онол нэгэнт босгосныхоо төлөө би дэлхийн шинжлэх ухаанд ер байдаг бүх том бага шагнал бүгдийг хурааж авах ёстойгоо мэдэж байна. Даанч улс нь улс шиг юм биш болсон учраас ялигүй удааширсан боловч цаг нь ирсэн. Ийм байна. Харин  Монголдоо бол 100 сая төгрөгийн шагнал байдаг бол  олгомоор нь энэ түрүүнд акад. Х.Намсрай. Улс нь улс шиг юм бол зүгээр ухаантай хүнээ нэг удаа үнэлээд үз.  Энэ нийхэмд оюун сэтгэлгээ, тархи мэдрэлийн талын ямар нэг сэрэл өдөөлт өгөх хэрэгтэй байна. Шинжлэх ухаан гэж юм байдаг гэж сануулмаар байна. Энэ тухайд олон нийт ч үгээ хэлж, нөлөөгөө харуулмаар байна. Найрааны начин зааны төлөө хэл амаа билүүдэж, хэрүүл шуугиан тарьдгаасаа жаахан цааш хармаар байна. Акад. Х. Намсрай бид хоёрын харьцаа муу муу. Гэлээ гээд шинжлэх ухаан бол бодит сэтгэлгээний муж. Х. Намсрай бол монголын ухаантай хүний нэг. Миний бие лав Монголд ухаантай хүний тоонд орохгүй. Харин бодит сэтгэлгээний талдаа бол дэлхийд ч дээгүүр орох байж тун магад нь материйн нэгдсэн онолыг босгосон явдал юм. Чингээд Акад. Хавтгайн Намсрайг 100 сая төгрөгийн шагналд дэвшүүлэхдээ бодит сэтгэлгээний үүднээс хандлаа шүү. Ер нь бол мөнөөх материйн нэгдсэн онолын асуудал хэт удааширсан нь соёл иргэншлийг осол сүйрэлд оруулах байдал нүүрлэсэн тул шинжлэх ухаанд Нобелийнхтай тэнцүү, түүнээс ч 2 дахин их, бүр болиод  3 дахин томроод байна. Өөр аргагүй болсон. Акад. Х. Намсрайг ахуй амьжиргааны асуудлаас нь чөлөөлөөд хэдэн жил зүтгүүлж хийлгэх юм Монгол Улсад зөндөөн байна. Дэлхийн бодлого ч ийм боллоо. Өөр арга байхгүй.
Continue reading →

Оршихуйн зохирол

0 Сэтгэгдэл бичих:



Хэдийгээр нүүдлийн соёл оршихуйтайгаа зохирсон гайхамшигтай амьдрах арга зам байсан авч угаас хүмүн төрөлтний танин мэдэх гэсэн хүсэл эрмэлзлэл өнөөгийн суурин соёлд хүргэжээ гэлтэй. Энэ нь нүүдлийн соёлд танин мэдэхүйн хөгжил өрнөөгүй гэсэн тайлбар биш. Зарим талаар маш гүнзгий мэдлэгт хүрсэн нь илт илэрхий.

Гэбчү мунхагын балагаар уу эсвэл угаасаа овог аймаг улс үндэстэнүүдийн  үргэлжид тэмцэлдэж ирсэний  үрээр үү соёл иргэншил энэ цаг хүртэл ийм болсоныг бид харж байна. Цаашид бид нэрмээс болоод оршихуйгаа золиод үргэлжлүүлэх үү эсвэл амьдарч буй хугацаандаа энэ байдлыг өөрчлөх үү гэдэг асуудал дэлхий даяар далай даян дархан хурц болов. Суурин соёлын үрээр байгалийг судлан байгалийн элементүүдийг нээж олж судлаж танин мэдсэнээр Шинжлэхүй Ухаан хөгжиж улмаар ертөнцийн чинад нууцийг тайлах зорилтонд тэмүүлэн буй. 



Энэ зорилтыг биелүүлэх арга зам нь өнөөгийн ШУ-нд Супернэгдлийн онол гэж нэрлэгддэг. Энэ онолын ололт амжилтыг урьд нь хуримтлуулсан туршилт туршлагын үндсэн дээр хураасан мэдлэгтэй хослуулан цаашид оршихуйтай хэрхэн зөв хандах арга замаа олж мэдсэнээр хүн төрөлхтөн генийн доройтолд орох экологийн сүйрэлд орох хохирлоос зайлж гарах учиртай. Дорныхон агуужим сэтгэлтэй учир билгийн чадвар өндөр харин өрнийхөн аргын чадвар илүүтэй нь энэхүү нэгдсэн орны онолын хүрээнд хамтрах шаардлагыг үүсгэж байна. Угтаа тэнгэр бурхадын тааллаар дорно өрнийг нэгтгэх санаа байжээ гэлтэй. Супернэгдлийн онолын хүрээнд өнөө буй бүх техник технологи, танин мэдэхүй өөрчлөгдөнө. Байгалийн язгуур хууль захирч бид түүнд зохирно гэсэн үг. Мэдлэг боловсрол олж авах арга энгийн болох агаад бага зардлаар угтаа анхны инвариант мэдлэгийг суулгамагц цаашид өөрөө тэлэх фрактал задрал уураг тархийг ажиллуулан хүнийг боловсруулах юм. Магадгүй тооцоолох бүх техник ийм шинэ алгоритм суулган программчилснаар өөрчлөгдөн хялбар ажиллагаатай болохоос гадна асар их мэдээллийг боловсруулан оновчтой үр дүнг мэдээллэж эхлэх юм. Эсвэл эсрэгээрээ энэ боломж зөвхөн байгальд байхаас хүний бүтээж чадах асуудал биш болох ахул хүмүн төрөлхтөн асар гүн мэдлэгтэйгээ үлдэхийн чацуу оршихуйгаа тонон дуусгах нь осолтой юм гэдгийг онолоор тооцож мэдээд будилахгүйгээр зохироод амьдраад явах нь мөн асар чухал. Онолын үр нөлөө энэ нөхцөлд ч огт үнэ цэнээ алдахгүй. Бэсүд Ч. Эрдэнийн нээсэн Супернэгдлийн онол үнэхээр энэ бүх асуудалд цэг тавьж хариултыг хангалттай өгөх юм. Даанч энэ онолын үнэнхүү гайхамшигтай хүчин чадлыг энэ цагт нээгч өөрөө мэдэж байгаагаас гадна би бээр хэлтэлж байгаа юм. Цаашид хүмүн төрөлтөн бүгд суралцах ба хар аяандаа хүрэлцэн тэлнэ. Энэхүү оюун санааны ололтоо Монгол Улс үндэсний эрхэм дээд баялаг гэж зарлаад хамгаалтанд авчмаар байгаан. Тэгээд бусад улсуудтай эртнээс гэрээ хийгээд техник технологийн патентад нь хамтарсан эрх эдлээд татвараа аваад явах хэрэгтэй. Монголдоо түрүүлж суралцаад гадаад орнуудад очиж эксперт хийх хэрэгтэй. Маш их орлого маш том баталгаа шүү. Тэртээ тэргүй үндэсний эрхэм дээд баялаг гээд зарлачихаар үндэстэний алдар хүнд  оюун санааны чадал чансаагаа бас дархалчиж байгаа юм. Энэ л бидний дэлхий даяар хийх хэтийн улс төр ашиг сонирхол. Хүн төрөлхтөн энэ онолоор тэнэгийн гүүрийг гатлаад ирмэгц өв өгсөн дээд эс нь угтаад авах юм. Чухам үүний дараа жинхэнэ эзотерк тодорхой болно. Магадгүй бидний физик амьдралыг биднээс дээгүүр систем шүүгээд байж байхыг үгүйсгэхгүй л. Гагц бид зайлшгүй танин мэдэхүйн үнэн замд орох ёстой бөгөөд тэр цагт ертөнцийн чинад дахь хангалттай мэдлэг мэдээлэлтэй учрах юм. Энэ онолын хүрээнд жинхэнэ абсолют юм гэж юуг ойлгох тухай судалгаа хийсэн ба энэ тухай дараагийн нийтлэлүүдээр тайлагнах болно.
Continue reading →

Товч мэдээлэл, Тодорхой мэдэгдэл

0 Сэтгэгдэл бичих:

Оросын баян бизнесмен, онолын физикч Юрий Мильнер сая хоёр сарын өмнө Суурь Физикийн Шагнал бий болгосноо зарлаа. Жил бүр 3 хүнд тус бүр 3 сая долларын шагнал гардуулах юм байна. 2012 оны шагналтнаар 9 хүнийг Мильнер өөрөөтодруулж, 27 сая доллар хүртээлээ. Тэр 9 хүн нь нэрт физикчид бөгөөд дараахи онуудад Шалгаруулах хорооны гишүүд байх юм байна.
Мөнгөнийхөө хувьд Нобелийнхоос 3 дахин их нь нэг хэрэг. Чухал нь, шалгаруулах нөхцөл нь ил тод, шууд шулуухан юм. Наад зах нь, 2013 оны шагналтныг тодруулах шүүгч 9 хүн хэн болохыг урьдаас мэдээж байна. Тэд шудрага царайлахаас илүү, шудрага байх шаардлагатай тулгарч байна. Нобелийн шагналын шүүгчид, шалгаруулах горимыг хэн ч мэддэггүй далд байдаг.


Ер нь бол ялангуяа суурь физикийн салбарт нэг ийм шагнал бий болох түүхэн шаардлага цаанаасаа гарцаагүй байна. Соёл иргэншлийн цаашдын хувь төөрөг онолын физикт шинэ суурь нээлт, нэвтрэлт хийгдэж чадах эсэхээс шууд хамаарах болоод байна. Гэтэл суурь нээлтийн боломж ердөө ганцхан байгаа. Үлдсэн нь ганцхан. Энэ нь супернэгдлийн онолын нээлт. Нэгдсэн онолын асуудлыг 1923 онд А. Эйнштейн дэвшүүлсэн юм. Чингээд 90 жил энэ асуудлын шийдэлд хүн төрөлхтөн оюуны нөөцөө шавхан дайчилж зүтгэсэн боловч амжилтад хүрсэнгүй. Санаа оноо олон гарсан боловч нэг нь ч үр дүнд хүрсэнгүй. Энэ байдал цаашид үргэлжилвээс, шинжлэх ухаан мухардаж, технологийн дэвшил зогсож, улмаар үйлдвэрлэл хямарч, эдийн засаг сүйрэх нигууртай. Үүнээс гарах гарцыг асар шуурхай эрэлхийлэх шаардлагыг хэн бүхэн ойлгодог болсон цаг.
                 Чингээд өнөөдөр шинжлэх ухаанд ер ямар том бага шагнал байдаг вэ, тэр бүхэнд нэр дэвших ганц шинэ суурь ажил бий нь миний ажил юм. Өөр байхгүй шүү.
Ингээд бид танай хамар хашаа, хажуу орцонд 15 жилийн өмнөөс нээгдэж боловсорсон супернэгдлийн онолыг Мильнерын шагналд номинац хийлээ. Уг шагналын хоум сайтад бөглөх материал нь саяхан албан ёсоор гарсныг л бөглөсөн хэрэг. Сайт хариуд нь Thank you for nomination гэхшүү үг гаргасан гэсэн. Хүрсэн байх гэж найдаж байна.
Гэхдээ осолтой. Сүлжээ нь гэж хэн дуртай хорлогчдын хувьд өгөөш л болж байдаг зүйл шүү дээ. Ноцтой асуудлаар тэгэтлээ найдах хэрэгсэл биш. Хэдэн жилийн өмнө миний нэг танил бизнесмен Германд яриа хэлэлцээ хийж ирээд имэйл илгээж эхэлсэн юм. Гэтэл тэндээс нь хариу ирдэггүй гэж надад хэллээ. Хачин юмаа, юу болдог байна гэж гайхаж байна. Би хэллээ, энэ имейл чинь албан ёсны харилцааны хэрэгсэл биш. Чи ядаж факсд, чадаж захиа бичээд агаарын шуудангаар явуул. Барууны соёлд цаасан дээр ирсэн бичгийг л албан ёсны гэж үзэж, заавал хариулдаг заншилтай юм гэж. Мань эр факсдаад дор нь хариу авчихлаа гэж ярьсан. Том асуудлын харилцаанд том осол гардгийн нэг жишээ хэлье. Хуучин үед манай ГЯЯ-наас АНУ-тай дипломат харилцаа тогтоох асуудлаар нааштай хариу өгсөн захидлаа АНУ-ын Төрийн департаментад дипломат шуудангаар явуулсанд тэр захидал нь сураггүй алга болчихсон гэх мэт ослууд гардаг.
            Дотоодын дайснууд миний нэрээр боловч эцэстээ монголчуудын хаягаар түүхэнд яригдах ололтын маань эсрэг 9-р сарын 11-ний өдрийг тохиолдуулан дайн зарласан тухай түрүүчийн нийтлэлд дурдсан. Одоо мөнөөх шагналын Шалгаруулах хороонд баахан имейл илгээж тэдгээр хүмүүсийн гайхашралыг барж, дурыг гутаах нь бараг дамжиггүй. Энэ бол Монголд элбэг тохиолддог, бараг уламжлал болсон үзэгдэл.
              Нөгөөтэйгүүр, супернэгдлийн онолыг явж явж чухам Монголд нээсэн нь олон улсын гайхашралыг барж, дургүйг хүргэх гаж донж үзэгдэл мөнөөс мөн. Их гүрнүүд сүрэг суут судлаачидтайгаа, санхүүгийн далай шиг нөөцтөйгөө хэдэн арван жил ухнадаад эцэст хий тавьсан асуудлыг нэг муу монгол шийдлээ гэхээр шоконд орж шээс алдахдаа хүрнэ.  Нөгөө 9 шүүгч гэхэд хүнд байдалд орно. Тэд мөнөөх л нэгдсэн онолын төлөө насаараа зүтгэсэн хүмүүс. Тэдний өмнө миний ажлын товч эмхэтгэл англи, орос хэлээр очлоо. Үгүй ядахдаа, Хятад, Япон, Энэтхэг, бүр болиод Солонгосоос бол бас ч яахав гэхсэн. Гэтэл Монголоос. Шүүгчид Монгол гэж хальт сонссоноос цаашгүй нь илт мэдээж. Тэд ганцхан юм мэдэж, ерөөс шинжлэх ухаан ганцхан юм хүлээж байгаа. Юув гэвэл, супернэгдлийн онолын логик үзэл баримтлал, үндсэн математик постулат нь хүний санаанд орохын аргагүй юм байгаа гэж. Хүний санаанд орох юм аль амбасын үед дуучихсан нь чухамхүү нэгдсэн онол тэгтэл удаан хүлээгдэж цөхрүүлсний гол шалтгаан юм.
                    Тэгээд тэр санаанд орохгүй юм нь чухам юу болох, яагаад супернэгдлийн онол үнэхээр байгуулагдсаныг тэд харна. Ертөнцөд оршин буй бүхнийг, түүний дотор хүний генетикийг хялбархаан тооцдог, тайлбарладаг үгүүлшгүй хүчирхэг онол юм байна гэж харахгүй биш харна. Гэтэл хэн хүн эцсийн эцэст хүний мөн чанар гэдэг бузар булай мөртлөө түгээмэл үзэгдэлтэй тулгардаг гэсэн үгтэй. Нөгөө шүүгчдийн хүний мөн чанар илэрч эхлэнэ. Юутай ч энэ жилдээ больвол часан юм гэсэн санал гарна. Гэтэл тэд улаан нүүртэй хүмүүс. Мөн чанараас гадна хүнд бас нэр төр, мэргэжлийн зэрэг зиндааны нэр төр гэж бас нэг юм байна. Хүний нүүр, тэр тусмаа физикчид,математикчдынхаа нүүрийг харах эрхтэй байхын тулд тэд хүний мөн чанар гэдэг булайгаасаа татгалзах хэрийн ухаан санаатай хүмүүс болов уу гэж найдаж байна.
                      Суурь шинжлэх ухааны эцсийн онол Монголд нээгдсэн. Энэ онол туйлын онол, үнэмлэх мэдлэг учраас баталгаатай эсэхээс танаас бүү хэл, надаас асуухгүй тийм аугаа шинж чанартай юм. Өөрөө өөрийгөө 100 биш, 1000 хувь баталдаг тийм онолоор орчлон ертөнц байгуулдагдсан юм бийна л даа гээд ойлгочих.
                   Монголыг би тэжээнэ, та бүхэн нэг их санаа зоволтгүй гэж би 15 жилийн өмнө хэлсэн, хэвлэл мэдээллийн бүх хэрэгслээр цацсан. Одоо дахиад хэлж байна, цацаж байна.
Тэгвэл юугаар тэжээх юм? Эн түрүүнд урмаар. Та монгол угсаатан хүн мөн бол таны рейтинг чинсаа өнөөгийн дэлхийд 1-р байр сууринд очно. Даяар зах зээлд худалдаж иддэг ганц юм чинь үндэсний рейтинг чинсаа гэж мэдэхгүй бол одоо мэдэж ав, мэддэг бол 1-рт бичигдэх рейтинг чинсааныхаа хэрээр бодож сэтгэ, ажиллаж үйлдэв.
                        Хэрэв монголчууд хүсвэл, бурмаар бас тэжээнэ. Энэ нь хялбархан боловч Монгол Улс гэдэг субъектээс өөрөөс нь хамаарах хэрэг. Өдөр шөнөгүй, нойр хоолгүй зүтгэж энэ онолыг боловсруулсан 15 жилд Монгол Улс гэдэг субъект, түүний төр засаг монгол хүн, энэ улсын сайн муу, болох болохгүй бүхэнд оролцсоор ирсэн иргэн миний судалгаа, хүрсэн үр дүнг нэг нүдээр ч харсангүй. Эндээ эрж бэдэрч, ажиллаж амьдарч яваа мань мэт монголчуудад итгэдэггүй төр засаг юм байна. Тэгээд одоо гадаадын монголчууд гэж солиорцгоох болсон нь нэгийг илт үгүүлнэ. Энэ асуудлын наад цаадхыг дараа авч үзнэ. “Их Гурвалжин” ном гарсан 1997 онд нэг дипломатч гудамжинд тааралдаад хэлсэн үг батлагдаж байгаа юм. Монголд юм хийгээд урамгүй байдаг юмдаа гэж тэр хүн хэлсэн юм. Миний хувьд Монголоос урам горьдохгүй, харин Монголд түүхэн агуу урам зориг өгөх зорилго эхнээсээ тавьсан юм.
             Байдал иймэрхүү. Тэнгэр гэдэг Дээд субъект муу Монголдоо шинжлэх ухааны төгсгөлийн аугаа ололт гэдэг үлгэрийн хүчирхэг зэвсэг атгуулчихаад, түүнээс урган гарах үйл явц, тодорхой хэлбэл, Монголоос дэлхийн хөгжил дэвшлийг хөтлөх үйл явцыг удирдлага, жолоодлогогүй хаячихсан биш байх. Тиймээс хэдэн сарын дараа болох Ерөнхийлөгчийн сонгууль асар амин чухал болж байна. Түүхэн аугаа их гүрэн Монгол Улс дахин Сэргэн мандаж, дэлхийг оройлон дагуулах бодит үндэслэл нь бий боллоо.
                     Өнгөрсөн жилүүдэд би болон цөөн зарим бид хэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч байх хэрийн цар түвшин, зам мөрийн хүнийг нүдээ ширгэтэл харлаа. Харагдсангүй. Гэхдээ Тэнгэр мэдээд хажуу орц, хамар хашааны нэгэнд байлгаж байгаа байх. Хэрэв хэн нэгэнд, би тийм цар түвшин, зам мөрийн бодгаль чинь байна гэсэн зөн билиг төрвөөс бидэнд мэдэгд.
Ийм товч мэдээлэл, тодорхой мэдэгдэл байна.
Continue reading →

БУРХАНЫ БҮТЭЭЛ БОЛ БҮХЭЛ ТОО, БУСАД НЬ ХҮНИЙ ЗОХИОСОН ХАЛТУУР

0 Сэтгэгдэл бичих:


Ийм нэг үгийг математикчдын хаан гэж бараг албан ёсоор алдаршсан суут Карл Фридрих Гаусс хэлсэн байдаг. Би хувьдаа энэ үгийг ерөөс ойлгодоггүй байсан. Гаусс гэдэг хөгшин төгцөг юугаа донгосссон юм, хэн мэдлээ гэж бодох. Хэрэв уншигч Танаа Гауссын энэ үг  буюу нэг ёсондоо суурь ч байж магад математик теорем эхнээсээ ойлгогдож, үнэмшилтэй сонсдож ахул Та том математикчаар төрчихсөн юм байна. Би зүгээр жижигхэн сонирхогч учраас ойлгохгүй явсаар иржээ.
Үгийн сайн нь тоо гэж Боржгин Е. Тэмүчин хэлсэн байдаг. Байгаль ертөнц математик хэлээр ярьдаг гэж Галилео Галилей хэлсэн байдаг. Энэ хоёр эрхэм зөв ярьсан ахул Бурхан нь тоогоор ярьдаг байсан байж таарах юм. Түүгээр үл барам, хэрэв тэр Гаусс нь худлаа бураагүй бол Бурхан нь бүхэл тооноос өөр юмаар ярьдаггүй байж таарах гээд байна.




                 Гэтэл, хатагтай, ноёд оо, физикт болохоор дан балай бутархай тогтмолууд байдаг. Эдгээр нь ертөнцийн тогтмолууд. Ертөнцийг ертөнцийн физик тогтмолууд тодорхойлж байгаа. Жишээ нь, нэгж цахилгаан цэнэг гэвэл балай бутархай л байна. Ертөнцийг бас математик тогтмолууд тодорхойлж байгаа. Тэдгээр нь бас л Пи тоо мэт бүр балай төгсгөлгүй бутархайнууд.
                    Үгүй, тэгэхээр чинь одоо юун яасан Бурханы бүтээл нь бүхэл тоо байх вэ? Гэлээ гээд хүний соёл иргэншил, шинжлэх ухаан олон зуун ба мянганы туршлагатай. Энэ түүхэн туршлагаар нэг юм анзаарагдсан байдаг. Юув гэвэл, их хүмүүс заримдаа оньсого таавар шиг элдэв юм донгоссон байх боловч тэр нь эцсийн эцэст худлаа ч биш болж таарах гээд байдаг гэдэг.
                         Чингис, Галилей, Гаусс гурвын томъёоллыг нэгтгэн хураангуйлваас, үгийн сайн тоо, байгаль ертөнц математик хэлтэй учраас тоогоор ярьдгаар үл барам, Бурханы дан ганц бүтээл болох бүхэл тоогоор… Нэмэх тэмдэгтэй бүхэл тоог натураль тоо гэж математикт хэлдэг.
              Тэгвэл орчлон ертөнц, оршин буй бүхийн бүрэн төгс онол байх ёстой супернэгдлийн онол нь натураль тоонуудаас бүтэж бүрэлдэх үү?
                          Хэрэв Чингис, Галилей, Гаусс гуравт та бид гэнэн тэнэгийнхээ харгайгаар ч болов итгэл үзүүлвээс, супернэгдлийн онол нь угтаа натураль тооны онол баймаар сэтгэгдэл төрөхгүй гэх газаргүй.  Ийм үлгэрийн юм байж болох уу?
                      Ер нь бол Гауссыг математикчдын хаан гэж бараг албан ёсоор өргөмжлөхдөө зүгээр нэг зугуйдсан хэрэг хараахан биш юм. Гаусс бээр 18-хан настай банди байхдаа алгебр тэгшитгэлийн онолоор оролдож, Фермагийн 5 ширхэг бүхэл тооны суурь шинж чанартайг илрүүлсэн байдаг. Эдгээр тоо нь 3, 5, 17, 257, 65537 гэсэн анхны тоонууд. Зөвхөн 1-д ба өөртөө хуваагдах тоонуудлыг анхны тоо гэдэг.
                 Хамгийн чухал нь энд юув гэвэл, гадаад хэлэнд их авъяастай, тиймээс тэр салбарт л суралцая гэж бодож явсан Карл гэдэг банди сая дээр дурдсан онолоороо арифметик (буюу тооны онол), алгебр, геометр гурвыг нэгтгээд цэвэр математик гэдэг нэг нэгдмэл ухаан бий болгосон юм. Энэ цэвэр математикийг нэгтгэсэн нь түрүүнд бичсэн Фермагийн тоонд буюу дан натураль тоонд тулгуурлаж буй нь илт.
                      Монголчууд Баабараас бусдыг уншихаа больсон. Баабар нь болохоор монгол ухаан гэж байхгүй гэж мэтгэхээр үл барам, ер монголууд гэж ухаантай амьтас мөн эсэхэд эргэлзээд байдаг. Ямар боловч дээр өгүүлснээс яагаад ч Баабарын магтан дуулаад салдаггүй Барууны суутуудын толгойд орохгүй, харин болхи бүдүүлэг, гэнэн тэнэг муусайн монголуудын толгойд орж болох нэгэн сэтгэмж төрдөг.
                 Тодруулж хэлье. Карл гэдэг банди цэвэр математикийг бүхэл тоогоор нэгтгэсэн байна. Тиймээс Гауссын хэлснээр, Бурхан нь цэвэр математик хэлээр буюу бүхэл тоогоор ярьдаг, бүхэл тооны онолоор л ертөнц, амьдрал, бас бус элдэв бусын юмыг бүтээж суудаггүй гэх газаргүй мэт. Монголчууд бид залхуугаараа зартай. Зарим хүний үздэгээр, энэ нь ухаантайн харгай гэдэг. Ер нь бол хүн төрөлтөн нүгэлтэй залхуу бөгөөд залхуурсныхаа харгайгаар нэг юм бодож олоод байдгаас соёл иргэншил, шинжлэх ухаан – технологи хөгжчихсөн нь маргадаг зүйл биш. Чухам ухаан мөн юмуу, биш юмуу бүү мэд, гэхдээ монголчууд бид ерөнхийдөө аливаа юмыг хялбарчлах, монголчлох аяс хандлагатай. Ахиухан мөнгө л өгдөг юм бол манай ОСНАА-н хэдэн слесарь сансрын пуужин босгоод л ирнэ гэдэгт би хувьдаа баттай итгэдэг. Тэгвэл тэр онолын физикийг нь хялбарчлах ямар арга байна вэ? Супернэгдлийн онолоор хөөцөлдсөн Өрнө, Дорнын суутуудын нас нь гүйцсэнгүй, цаашдаа ч гүйцэхгүй байдал илт. Хэрэв Чингис, Галилей, Гаусс гурав огт худлаа бураагүй бол Гауссын цэвэр математикийг орчин цагийн онолын физиктэй нь нэгтгээд хаячихаар супернэгдлийн онол нь байж байхгүй хаачих юм бэ? Ийм л сэтгэмж муу монголын тань толгойд орсон хэрэг. Энэ нь ердөө л Гауссын сонгомол онолыг цааш нь үргэлжүүлээд физиктэй ольж хутгаж шүтэлцүүлээд үзнэ гэсэн хэрэг юм.
                  Ингээд үзэхээр супернэгдлийн онол нь бараг автоматаар байгуулагдах ба тэр нь дан бүхэл тоон тогтмолуудад аваачдаг юм байна. Тиймээс Бурханы бүтээл нь үнэхээр зөвхөн натураль тоо байх бөгөөд ертөнцийн хамгийн суурь томъёо тэгшитгэлүүд бүгд тэнцлийн тэмдгийн баруун гарт олон цөөн оронтой бүхэл тоо өгдөг юм байна.
                 20-р зууны суут математикч Давид Хильберт, мөн агуу том математикч Рихард Курант нар бичихдээ, ерөөс нарийн ухаанд мэдэх мэдэхгүй бүхий л мэдлэгийг бүхэл тоонд шилжүүлдэг нэг тийм аугаа систем баймаар юм гэжээ. Үлгэр домог шиг сонсдож буй байх. Гэтэл тэрхүү зүүд мөрөөллийн аугаа математик систем нь супернэгдлийн онол юм байна. Монголчууд бидний залхуу зайлхайн цаана муу ч гэсэн хялбарчлах, монголчлох ухаан байгаа юм гээд нэг хэн тест санал болгоё. Супернэгдлийн онолд тохиолдох онцгой шинж чанартай натураль тооны наад захын нэг жишээ нь 1796 болно. Математикийн хувьд энэ тоо ердийн бус болохыг батлах хялбархан арга бий. Түүнийг  олсон уншигч энэ сайтад нэр хаягтайгаа мэдэгдэнэ үү.
Continue reading →

СУПЕР НЭГДЛИЙН ОНОЛ

0 Сэтгэгдэл бичих:


СУПЕРНЭГДЛИЙН ОНОЛ
(буюу дайсны их буу панхийсэн нь)
Би эрж явдаггүй, харин олдог.
Пабло Руис Пикассо
Уншигчид  товч бичихийг хүсэмжилж байна. Тиймээс нэг нь товч тодорхой бичье, нөгөө нь харин яв цав ойлгох шаардлагатай. Үүнд:
  1. 1. Супернэгдлийн онол гэж ер юу байх ёстой вэ?
Ертөнц оршин байна. Хүн төрөлхтөн оршин байна. Орчлонд амьдарч үлдэх нь хүн төрөлхтөний туйлын зорилго. Тиймээс ертөнцийн зүй тогтлыг судалж, аль болох бүрэн гүйцэд танин мэдэх ёстой. Энэ талын зүйлийг физик гэдэг суурь шинжлэх ухаан хариуцдаг. Ажиглалт, туршилтын физик байна. Онолын физик байна. Аль аль нь хөгжсөөр физикийн ухаан төгсөх шатандаа оржээ. Чухам яв цав яг таг төгсгөхийн тулд хамгийн эцсийн суурь онол хэрэгтэй байгаа юм. Энэ онолыг супернэгдлийн онол гэх юм физикчид нийтээр тохирсон. Яагаад супернэгдлийн гэх вэ гэвэл, ертөнцийн үүсэл, хувьсал, өнөө ажиглагдан буй төлөв, ертөнцөд оршин буй бүхий л үзэгдэл юмсыг цорын ганц логик ба математик үндэслэлээр тайлбарлах ба тооцох чадалтай универсаль математик онол байх ёстой юм.



Нэрт физикч Стивен Хокингийн хэлснээр, “Манай туйлын зорилт бол орчлон ертөнцийн бүрэн төгс онол”. Чухамхүү тийм онолыг супернэгдлийн гэх ба тэр онолыг нээж олох нь хүн төрөлхтөний туйлын зорилт байх нь байна шүү дээ.
  1. 2. Тэгвэл супернэгдлийн онолын асуудал шийдэгдэв үү?
Шийдэгдлээ! Барууны утгазохиолд Final theory, Theory of everything гэх мэт хэн бүхэнд ойлгомжтой нэр томъёо хэрэглэдэг. Нэгэнт эцсийн онол, буй бүхний онолын асуудал учраас шийдэл нь үнэмлэхүй хэмжээний хүндрэлтэй болох нь 20-р зууны турш харагдсан юм. Гэвч шийдэгдлээ. Шийдлийг үзэж судалъя гэвээс миний“Супернэгдлийн онолын үндэс” ном монгол хэлээр бэлэн буй. Илүү дэлгэрэнгүй бичлэгтэй ном англи хэлээр бас буй.
  1. 3. Нэг монгол шийдлээ гэж үү дээ?
Тийм л болж таарлаа. Ийм л юм болчихлоо. Үүнд анхаарваас зохих нь: а. Шинжлэх ухаанд асуудал байваас эрт орой хэзээ нэг цагт, хаа нэг газар шийдэгддэг жамтай. Монгол хүн суурь онолын ухаанд хавьтаж хүртэж болохгой гэсэн хориг саад, хорио цээр байгальд ч, нийхэмд ч байхгүй л дээ. б. Манайхан Мулдашевыг их сонирхон уншдаг бололтой. Мулдашев номынхоо эхэнд цохон тэмдэглэхдээ: Суут буюу хэт авъяас чадвартай хүмүүс гэж байдаггүй юм. Харин дотоод ертөнц нь цэвэр ариун, ажилч хөдөлмөрч хүмүүс  байх ба Бурхан тэдэнд шинжлэх ухааны нээлтүүдийг зөн билгийн хэлбэрээр хүртээдэг юм гэжээ.
Ердөө л ийм юм. Тэнгэр мэдээд Эрдэнэ хэмээгчээр бичээчээ болгоод хүн төрөлхтөнд супернэгдлийн онолыг илгээж, хүн төрөлхтөний туйлын зорилтыг хангаж өгчээ гээд л ойлгочих. Ойлгохгүй байсан ч зүгээр мэдээд, санаад авчих.
4. Тодруулбал? Оксфордын нэрт физикч, математикч Рожер Пенроузын хэлснээр, хүн төрөлхтөн өнөөг хүртэл ямар нэг юм мэдэх бүү хэл, ерөөс мэдэх арга замаа ч олоогүй яваа гэнэ. Яагаад тэр вэ? Яах юу байхав, Эйнштейний хэлснээр, хоёр хязгааргүй оршин байна: нэгд, ертөнц нэг хязгааргүй, хоёрт, хүний тэнэг нэг хязгааргүй. Тэгээд хүн гээч хязгааргүй тэнэг амьтан юм мэдэх байтугай, мэдэх арга замаа ч олоогүй л яваа байхгүй юү. Шинжлэх ухааны нээлт нь хүний ухааны илрэл хэзээ ч байдаггүй юм. Ямагт хүний тэнэгийн баталгаа байдаг жамтай. Ялангуяа суурь онолын салбарт. Нээлт гарахаар хүмүүс, пээ, иймхэн юм миний санаанд ордоггүй байхгэж гэж амаа барьж, толгойгоо шаадаг жамтай. Хязгааргүй тэнэгтээ л супернэгдлийн онолыг олоогүй байж. Тэгээд Эрдэнэ гэгч чухамдаа тэнэгтээ л олоод авсан хэрэг гэж ойлговоос огт буруудахгүй. Хүний тэнэгт атаархаж хорсох нь мэдээж илүүц хэрэг. Хүний тэнэг хязгааргүй нь бүх нийтийг хамарсан түгээмэл үзэгдэл. Тиймээс шинжлэх ухааны хувьсгал нүүрлэсэн үед худлаа ухаантай царай эсгэж донгиотох огт хэрэггүй байдаг юм шүү. Ялигүй ч гэсэн үнэн ухаан зарах хэрэгтэй болно.
Супернэгдлийн онол бол ердөө л арифметик ба алгебр. Хүн төрөлхтөн бага сургуулийн 1-р ангиас арифметик үзэх боловч арифметикаа мэдэхгүй явсаар ирсэн юм байна. Мөнөөх хязгааргүй тэнэгийн харгай юм. Зүгээр захын жишээ авъя. Арифметикийн хуулиар бол 21-р зуун, гутгаар мянган 2001 оны 1-р сарын 1-нд эхлэнэ биздээ. Гэтэл яалаа? Жилийн өмнө тэмдэглэчихээд хожим баахан гэхүү, жаахан гэхүү ичингүйрсэн. Пүүс компаниуд орлого ашгаа олох гэж яараад тэнэг юм хийлгэчихлээ гэсэн дүгнэлт олон улсын хэвлэлд, түүний дотор математикийн хэвлэлд ч бий. Манай пүүс компаниуд түвд, хятад зурхай ба манж ёсоор Цагаан сар гээч юм рекламдаж хийлгээд манийхаа ахуй амьдрал, ажил үйлсийг баллачихдагтай адил юм. Монгол ёсоор бол өөр юм байгаа л даа.
Монгол ухаанаар бол “Үгийн сайн тоо” гэж эртнээс мэддэг байж. Боржгин Е. Тэмүчин тэгэж хэлсэн байдаг юм. Үнэхээр орчлон ертөнц тооноос бүтдэг болохыг супернэгдлийн онол баталж байна. Үгийн сайн тоо бөгөөтөл дуустал үл өгүүлэх гэж Тэмүчин хэлсэн нь орчин цагийн нэр томъёогоор математик континуумыг хэлсэн хэрэг. Тиймээс супернэгдлийн онол нь математик континуумын онол юмаа. Монголын Нууц Товчоон нь супернэгдлийн онолын математик код түлхүүрийг агуулж байсан юм байна. Дэлхийн соёл түүхийн гол хэдэн томоохон дурсгалууд тус тусын код түлхүүр агуулдаг юм байна.
Ингээд та бид супернэгдлийн онолын нөлөөгөөр ил оршихуйгаас далд оршихуйд шилжиж байна. Энэ нь миний галзуурсан солиорсонтой огт холбоогүй, ердөө л 1934 онд батлагдсан Курт Гёделийн теоремын гарцаагүй мөрдөлгөө юм.
  1. 5. Баабарын “Сюпернэгдлийн онол” өгүүлэл ӨС-д нийтлэгдсэн. Х. Намсрай гэдэг хүн бас шийдсэн юм биш үү?
Товчдоо дараахи юм. а. Нэгдсэн онолын асуудал бол Баабарын мэддэг улс төрийн хов жив, түүний чаддаг гадаадын пүүс компаниудын лобби хараахан биш юм. б. Акад. Х. Намсрайн хийсэн хэрийн ажил физикт үй түмээр тоологдоно. Х. Намсрай байтугайн ажилд юу ч байхгүй, учир нь онолын физикт авч үзэн буй бүх хуучин үзэл баримтлалууд хүчингүйг эрүүл ухаантай философчид, физикчид бүгд мэднэ. Цоо шинэ суурь концепци, үнэмлэхүй үнэн математик постулатын асуудал.
Шинжлэх ухаан, танин мэдэхүйн шинэ ба эцсийн хувьсгалын асуудал. Ийм хувьсгалыг хэн дуртай нь хийдэг юм биш тухайд дээр цухас дурдлаашдээ. Гэлээ гээд уншигчид Баабараа баастай бурханчлаад явна уу, байна уу, хүний эрхийн асуудал. Гэхдээ товчхон тайлбар хэлье. Хүний эрхийн үндсийн үндсэн зүйл нь оюуны эрх чөлөө буюу ухаан зарах эрх чөлөө юм. Аливаад ухаан зарж сонголт хий гэсэн үг. Харин тэнэг төрсөн бол худлаа ухаантай царай эсгэх хэрэггүй гэж хэлдэг  нь муухай хатуу үг боловч шинжлэх ухааны түүхэн уламжлал юм шүү.
Бас зарим тодруулга. 1998 оны намар юмдаг. МУИС-ийн дугуй танхим. Доктор Ц. Дэмбэрэл (одоо Гавъяат багш) зар тарааж, зохион байгуулснаар чамлахааргүй олон хүн цуглав. Супернэгдлийн онолын асуудлаар би нэг иймэрхүү математик постулат дэвшүүлсэн маань зөв зүйтэй юмшиг байна гэж мэдээлэл хийлээ. Хуран цугларагсад орилолдоод эхэллээ. Зарим нь гар зангаад босоод ирж байна. Манай нэр бүхий нэг физикч: “Барууны суутуудын чадаагүй юмыг чи муу тэнэг монгол юу ярих гээд юу яриад байгаа юм” гэж учиргүй хашхиран ширээн дээгүүр давж унатлаа урагш над руу тэмүүлэн сарвалзах юм. Бусдууд нь бас босч ирээд зангидсан гараараа агаар нударгалан уухай түрэх юм. Шинжлэх ухааны шинэ, тэр тусмаа эцсийн хувьсгалыг монголчууд та бид хийх бололтой болоод явчихлаа гэхээр өмнөөс ийм аймаар бослого дэгдэж, амьдаар минь барьж идэх бэлтгэл хоромхон зуур хангагддаг юм билээ. Хоёр хоноод байна уу, миний огт танихгүй, урьд хожид зүс үзээгүй Халтар гэдэг математикч утасдаж, чи бууж өгч болохгүй шүү, хөө гэж билээ. Тэр олны дундаас ганц хүн олдсон нь чамлах юм биш.
МУИС-ийн дугуй танхим дахь тэрхүү үймээн самууны эцэст би бас бархиран хэлсэн: Миний нээлт цааашид онол болохдоо энэ 21-р зуун, гутгаар мянганы дэлхийг авч явах болно, хараарай гэж. Одоо харж ангайгаад байх юм ч байхгүй. Цаг нь ирчихсэн, үйлс бүтнэ.
Миний бие хоорондоо огт холбоогүй ч юм шиг хоёр төрлийн суурь судалгааг эхлээд байсан үе. Юун тухай суурь судалгаа вэ? Уншигч эрхэм машид хичээнгүйлэн анхаараарай. Нэгд, дэлхийн соёл иргэншлийн монгол-төвт үзэл баримтлал анхлан дэвшүүлж, улмаар батлах зорилготой судалгаа. Хоёрт, шинжлэх ухаанч танин мэдэхүйг эцэслэн төгсгөх ёстой супернэгдлийн онолыг нээж боловсруулан байгуулах судалгаа.
Аймшигтай том үг, агуу амлалт! Үлгэр домгоос ч үлэмж илүү гайхалтай, галзуу солиотой сонсдож буй байх. Гэлээ гээд уншигч эрхэм балмагдаж цочирдох, уур унтуу, инээдэм ханиадам болох огтхон ч хэрэггүй. Учир нь, дурдсан хоёр суурь судалгаа амжилттай өндөрлөсөн, үр дүнд нэгэнт хүрчихсэн, асуудал төгсчихсөн, галт тэрэг яндангаа хангинуулаад хөдөлчихсөн, цаашид хурдаа огцом авч дэлхийн түүхийг хөтөлж эхлэнэ, хараарай.
Судалгаа, түүний үр дүн эцэстээ ном л болдог номтой. Тиймээс дэлхийн соёл иргэншил хэрхэн яагаад монгол-төвт байсан, байгаа, цаашид ч байх тухай концепци, түүний өрнөл, холбогдох баталгаа нотолгоог монгол хүн мэдсүгэй хэмээвээс хэвлэгдсэн ном, товхимол, цаас бичиг сэлт нэгээр ч тогтохгүй, хоёроор ч тогтохгүйг уламжлъя.
Мөн түүнчлэн супернэгдлийн онол гэж угаас юуг яах асуудал болох, түүнийг нэг муу монгол яаж яваад ямар арга замаар шийдсэн болохыг мэдье гэвэл монгол, англи, оросоор хэвлэсэн ном товхимол, нийтэлсэн зүйлс нилээд хэдээр тоологдлохыг бас мэдэгдсү.
Миний суурь судалгаанууд 15 жил үргэлжлээд өнөөдөр эцэслэн цэгцэрч байна. Тэнгэрийн цаг ирснийх юм, миний сайных юмуу, муугийнх хэрхэвч биш. Энэ хооронд юм юм болсон. Эсрэг этгээдүүд, сөрөг хүчин 2008 оны 9-р сарын 11-нд Интернетээр миний эсрэг дайн зарласан. Би гэдэг хүн дайны объект юмуу, субъект байхаар том амьтан биш. Тэд монгол үндэстний түүхэн шинэ Сэргэн мандлын эсрэг дайн зарласан гэж би үзэж байна. Огноог нь анзаараарай. Зориуд сонгон авсан сар өдөр байна. Үүний цаана Аль-Каида биш, наанаа худал инээж маасагнаад цаанаа Монгол Улс, монгол хүн, монгол угсаатан үндэстний үйл хэргийн эсрэг дайсагнах үзэл агуулсан дотоодын дайснууд байгаа юм. Захиалагч, гүйцэтгэгч нарыг ч гайгүй лавтай гадарлахтай л. Хэвлэл сониноор ч чимхэх байтугай, шөвөгдөж л байдаг. Заримд нь үнэмших юм бол, юун онол номлолтой манатай, монгол хүн гэж хоёр хоёрын тав гэж зүтгэх хэрийн тэнэг амьтан байгаа юмуу, байх ёстой болж байна. Дайсагнахдаа дэгсдүүлэхээс буцахгүй болжээ, тэд.
Нэг талаас, миний судалгаа олон жил үргэлжилж, миний бие тухай бүр тодорхой мэдээлэл харамгүй өгсөөр өнөөг хүрч байна. Үүний үр дүнд монголын олон нийт ерөнхийдөө энэ асуудлаар ямар нэг хүлээлттэй болчихсон. Энэ Эрдэнэ гэгч үнэн яриад байхыг урьдаас үгүйсгэж юухэв гэж зүгээр ердийн эрүүл ухаан, саруул санаатай олон нийт бодож байна. Монголын заяа гэж байлгүй яахав гэж итгэж найдагсад цөөнгүй, гэхдээ олонхи бас биш.
Нөгөө талаас эсэргүүцэн тэмцэгчид үйл явцыг анхааралтай ажиглан тухай бүр сөрөг довтолгоон хийх аяг маяг үзүүлсээр ирсэн. Жингийн цувааг жингэрүүд дагаж хэсэг хуцаж боргоогоод орхидогсон. Харин энэ дайснууд эцэст үхэр буугаа панхийлгэж үзэж байна. Бас нэг муу горьдлого тээгээд явах юм, чааваас. Ер нь бол дайсан, тэр тусмаа дотоодын дайсан гэж ярих нь улстөрийн хувьд зөв биш, буруу байдаг. Political correctness гэж орчин үед их баримталдаг зарчим. Энэ зарчмыг миний бие эхнээсээ өнөөг хүртэл баримталж ирсэн. Шинжлэх ухааныг шинжлэх ухааны хүрээнд нь ярьж хэлж, мэдээлж сурталчилсаар ирсэн. Дайснууд дайн зарлаж буйгаа ил тод зарлан тунхаглаад байхад ч би тэднийг дайсан гэхээс дөлж ирсэн. Харин өнөөдөр хийх ажил маань хэдийнэ дуусч, хэлж ярих цаг нь ирлээ.
Нэг юмыг анхаар. Дэлхийн түүхэн үйл явц Дээрээс, байгалиас эх сурвалжтай өрнөдөг. Зүй жам нь он цагийн мөчлөгт захирагддаг. Монголын хүчирхэгжилтийн мөчлөг ирчихсэн. Энэ бол таамаглал биш, тооцоо болохыг цохон дурдъя. Тэнгэрийн цаг ирсэн тул илийг ялж, далдыг дарна.  Их монголчууд ингэж ярьдаг байж. Аюутугай, биширтүгэй гэж бас ярьдаг байжээ.
Саяхан миний бие Соён Гэгээрүүлэгч ТВ-ийн санаачлагаар “Бид Ялав” номын эргэн тойронд бүтэн хагас цагийн юм ярилаа. Ингээд дайснуудын тэвчээр барагдах, бачимдан балмагдах шалтгаанаар тэд эцэст үхэр буугаа панхийлгэх боловуу гэсэн миний хүлээлт, таамаг биеллээ. Баабар ӨС-ы өөрийн буландаа “Сюпер нэгдлийн онол” өгүүллээ нийтлүүлжээ. Баабар гарчгаа хашилтад авчээ. Бодвол, ерөөс тийм юм байдаггүй, байж болохгүй, Эрдэнэ гэгч л зохиож худлаа яриад хайран сайхан төр түмнийг дэмий тэнэтэл хуурч мэхлээд яваа юм гэж олон нийтэд ойлгуулах гэсэн санаа байх. Уг нь бол кирил үсгийн бичигт “Супер” гэж зөв зүйтэй бичээд Баабар бид хоёроос аль амбасын өмнө заншчихсан юм гэх мэтийг болье. Гэхдээ зарим ноцтой асуудлаар харьцангуй дэлгэрэнгүй тодруулга хийе.
Төр засгийн бүх шагнал урамшуулалт Баабар бол өөрөө аймаар амьтан биш гэдгийг эхлээд хэлье. Юу нь үнэхээр аюмшигтай вэ гэвэл, шинэ тогтолцооны монголчуудын уншдаг, үнэмшдэг ганц хүн нь Баабар. Манай үеийн батаар нь Баабар гэлтэй юм. Зүсэн бүрийн элий балай үзэл суртал номлогчийнхоо хувьд Баабар бээр Монголдоо Маркс-Энгельс, Ленин-Сталин, Чойбалсан-Цэдэнбалтай харьцуулшгүй илүү нэр нөлөөтэй болчихсон. Одоохондоо эрх мэдэл нь Пол Пот-Иенг Сарийнхаас дутаад байна. Түүнээс биш танай муу судлаачийг Шархад руу ачуулахад хэзээд бэлхэн нь түүний дохио зангаанаас илт. Нийтлэлч Баабартай нийтлэлчийнх нь хувьд барьцаж байгаа юм биш шүү. Тэрэндээ тулбал би Баабартай барьцаж доошоо орох огт хэрэггүй өндөр мэргэжлийн сэтгүүлч. Очиж очиж Баабараар заалгаж зуруулах гэж л монголчууд ардчилсан хувьсгал хийсэн юмуу гэж бодохоор инээдтэй ч юмшиг, эмгэнэлтэй ч юмшиг. Баабар ер нь солиорчиж. Тэр өгүүлэлдээ Жич гэж онцлоод: “Зохиогч Их сургуулийн физикчийн дипломтой болно. Гэхдээ хулхи биш жинхэнэ ориг диплом. Яагаад гэвэл жинхэнээсээ сурч байж төгсөөд авсан юм” гэжээ. Үнэн байх, хөөрхий. Харин хэн Си-Виг нь тэгэтлээ сонирхож лавласан юм бол? Алга цаасаар айлгаж дарамталдаг цаг ардчилал, зах зээлээр арилсан гэж ардчилал, зах зээлийн энэ онолч мэдэхгүй юү. Баабарын байтугай дипломтангуудыг би эрхбиш мэдэх байлгүй яах вэ.
Энд  түүх хэний хүчээр яаж явдаг тухайд хоёр жишээ хэлье. 1. Орчин цагийн соёл иргэншил ердөө ганцхан хүчин зүйл, тулгуур баганатай. Энэ нь Майкл Фарадейн нээсэн цахилгаан-соронзон өдөөлтийн үзэгдэл. Майкл гэж ядуу, бараг гудамжны хүүхэд байсан. Түүнийг барьж аваад хуучин ном сэлбэж хавтаслах мэргэжил сургаад гаргажээ. Дашрамд хэлэхэд, энэ бол маш чухал, Баруундаа бол сонгодог ажил, мэргэжлийн нэг. Хүний ховор ном сайхан хавтаслах чинь 1000 Стерлингийн паунд хүртэл үнэ хөлстэй байдаг юм. Гараар гоё хавтасласан номын үзэсгэлэн Британий номын сан гэх дэлхийн аугаа их сан хөмрөгт тогтмол гардаг.
Хуучин ном хавтаслагч Майклыг химич Дэви шил угаагчийн ажилд авчээ. Дэви нь их харгис хатуу хүн тул Майклд ажлын бус цагаараа ном хавтаслах үүрэг ногдуулжээ. Шөнө дөлөөр хуучин сарампай ном хавтаслах зуураа бас гүйлгэж уншаад амждаг байж. Тэр үес цахилгаан ба соронзон үзэгдэл судлаачдын анхаарлын төвд орсон нь Майклд илэрхий болж. Тэр үед нэгэнт байсан батарей маягийн юманд төмөр утас холбоод цахилгаан гүйдэл гүйлгэхээр соронзон орон үүсдэгийг Эрстед нээснийг Майкл мэдсэн. Үгүй тэгвэл эсрэгээр буюу соронзон орноор цахилгаан гүйдэл үүсгэж болохгүй юу гэж Фарадей бандийн толгойд оржээ. Тэгээд 10 жилийн турш өдөр шөнө ялгалгүй 11000 хол гаруй туршилт тавьсан. Цахилгаан-соронзон индукцийн нээлт болсон туршилтын дугаар 11641 гэж тэмдэглэгдсэн гэдэг санагдана. Одоо та бид бүхэн ийм туршилтыг 6-р ангидаа давтан тавьдаг. Тун хялбархан. Гальванометр гэж нэг их том данхайсан бүдүүлэг юм бөглүү зах хязгаарын сумын сургуульд ч байх. Багш нэг ороомог маягийн юм залгаад нүх рүү нь соронзонгийн хэлтэрхий оруулж гаргахаар гальванометрын зүү гозос гозосхийдэг шүү дээ. Ердөө л иймхэн юм, иймхэн нээлт. Фарадей суут хүн байсан. Гэтэл иймхэн юманд тийм их хүч хөдөлмөр зарсан байх юм. Хамгийн гайхалтай нь, цахилгаан-соронзон долгион байх ёстой гэж Фарадей анх хэлээд Баабар, Намсрай мэтийн юмс хаа сайгүй байх тул ноцож боорлохоос нь болгоомжлохдоо зурвас бичээд архивт хадгалуулчихсан байдаг. Хуучин ном хавтаслагч Фарадейн туршилт дээр соёл иргэншил чинь зогсоогүй гэвэл гэрлээ унтраагаад гар утсаа бохирын хоолойгоор явуулчих.
2. Фарадейн үе өнгөрөөд Баабар маягийн физикчийн дипломтой хүмүүс хөтөлж яваа байх гэж бодох байна уу? Үгүйшдээ. Супернэгдлийн онолд хүрэх горьдлогтой америкийн ба дэлхийн ганц олимпийн найдвар нь Эдвард Виттен гэх жүүд хүн. Түүнийг суут хүн, өнөө үеийн Эйнштейн гээд байдаг нь үнэн байх. Гэтэл энэ Виттен нь Брандейс билэв үү, хэн ч үл мэдэх нэг их сургуулийн түүхийн анги төгссөн байдаг юм. Тэгээд түүнээс сурвалжлагч асуужээ: Та түүхч ухаантай юмшиг байна. Гэтэл та тэргүүлэх зэргийн онолч физикч гэгдэх нь ямар учиртай юм бэ гэж. Виттен хариулсан нь: Үгүй яахав, америкийн шинжлэх ухааны давуу тал гэдэг чинь энэ шүү дээ гэж.
Тэгэхээр АНУ-д диплом асууж лавлаад, хэвлэл сониноор зарлуулж бичүүлээд байдаггүй юм байна. Тэр нь давуу тал учраас АНУ тэргүүлэх гүрэн юм байна.
Юм сонирхдог хүмүүсийн хувьд энд нэг онц сонирхолтой асуулт гарна. Юув гэвэл, 20-р зууны физик бол үнэндээ дан ганц еврей үндэстэн хүмүүсийн бүтээл. Цаашид ч Виттен зэрэг суут жүүд хүмүүсээс л супернэгдлийн онолыг горьдсоор яваа. Гэтэл танай хажуу орц, хамар хашааны нэг муу монгол нөгөө онолыг нь олчихлоо гээд байдаг. Энэ чинь үнэндээ нийтлэлч Баабар, Хавтгайн Намсрай хоёр байтугай бас бусдууд гайхаж цөхсөндөө боож үхэхэд багадмаар хачин гаж үйл явдал.
Тэгвэл үүний цаана ямар учир жанцан байна вэ? Жүүд нарын Ай-Кю хэт өндрийн тухайд маргадаггүй. Тэгээд нэг жүүд хүн 456 жилийн өмнө зөгнөж хэлэхдээ, хүн төрөлхтөний тусын тулд туйлын мэдлэгийг еврей нар бус, харин монгол газар тодорхой нэр бүхий монгол хүн нээх юм гээд холбогдох нарийн ширийн зүйлийг бараг математик хэлээр нь заачихсан байдаг юм байна. Чухам үүгээр жүүд үндэстэн суут болохоо дахин, тэр тусмаа үнэмлэхүй түвшинд баталлаа. Бишрэхтүн.
Бэсүд Ч. Эрдэнэ
Continue reading →

Үндэстэн шиг Дэвшье!

0 Сэтгэгдэл бичих:

Нэгэн зүйл. Дэлхийн түүх санамсаргүй огцом эргэлтүүдээс тогтож иржээ. Хувьсал ба хувьсгал. Зүүний, барууны, үндэсний хувьсгалууд гол төлөв байна. Монголд үндэсний, зүүний, барууны гурамсан хувьсгал сүүлийн 100 жилд багтаад гарчихсан. Эдгээр нь шат дараалсан нийгмийн дэвшил. Эхний хоёр нь үндэсний дэвшлийн шинж чанарыг бас агуулсан, тийм үр дүнгээ өгсөн үзэгдлүүд. Харин 1990 оны барууны хувьсгал үндэсний дэвшлийн хэмжээний үр нөлөө үзүүлэх эсэх нь одоогоор огт тодорхойгүй байна. Ер нь бол хувьсгал гээчийн цаана үндэсний ба дэлхийн дэвшлийн үзэл зорилго зайлшгүй агуулагддаг зүй жам, хууль номтой. Өөрөөр хувьсгал гэгч нь эхнээсээ утга чанаргүй юм болж орхино шүү дээ.

<!-- more -->
Энд анхаарваас зохих, үзэл санааныхаа угт хадгалваас илүүдэхгүй нэг хоёр зүйл дурдсу. Зүрх зүүн талдаа байдаг үлгэрээр Ардын хувьсгал гарсан байхад барууны буюу өнөө үеийн нэрээрээ Ардчилсан хувьсгал нь сөрөг шинж чанартайг үгүйсгэдэггүй юм шүү. Мэднэ гэдэг нь тухайн үзэгдэл юмсынхаа эерэг, сөрөг талуудыг авцалдуулан авч үзэхийг хэлдэг. Социализм нь хүний мөн чанарт олигтой тохирсонгүй нь түүний сөрөг тал байв. 1990 оны капиталист хувьсгалаар нийгмийг маань хүний мөн чанарт зохицуулаад тавьчихлаа гэсэн номлолтой. Гэтэл хүний мөн чанар гэж тийм сайн сайхан юмуу? Гэсэн асуулт гарна. Хэн хүнийг хүн төрөлтөн мөн гэж мэдээд авбал надад хангалттай, учир нь хүнээс муу юм гэж юу байх вэ гэж Марк Твейны үг. Хүмүүсийг судлаад байваас нэгэн аймшигтай түгээмэл зүйлд тулж очно, энэ нь хүний мөн чанар гэж Оскар Уайлдын үг. Үгүй яахав, соёлтой боловсон царай эсгэхийн тулд л хүн төрөлхтөнөөр бахархаж болох юм гээд би хэлчихбэл намайг бариад идчихнэ, гэтэл мөнөөх Твейны үг. Дэлхийг даяар нь хүний мөн чанарт найдаад орхисон 20 жилд осол гамшиг нь хаа сайгүй бүх салбарт ноцтой илрэх болсныг дэлхийн сэтгэлгээний дээд түвшинд анзаарах болов. Дэлхий даяар ямар нэг хувьсгалт эргэлт хүлээгдэх боллоо гэсэн үг л дээ. Энэ хувьсгал нь чухам юу байх, тэр хувьсгалыг хаанаас хэн өдөөж хийх вэ? гэсэн асуулт гарна. Хүлээлт бий болно. Дэлхийн даяархи хувьсгал чухам юу байх тухайд эхнээсээ тодорхой ба маргаангүй асуудал. Танин мэдэхүйн хувьсгал байх юм. Хэрэв онолын физикт удтал, уйдаж үхтэл хүлээгдэн буй супернэгдлийн онол олдвоос тэрхүү хувьсгал болж, дэлхийн соёл иргэншил даяар дэвшилд нэгмөсөн шилжинэ. Олдохгүй аваас өнөөгийн соёл иргэншил тэгэсгээд умаахан болно. Ийм л төөрөг зураг. Үүнтэй худал цэцэрхэж, үнэн мулгуутан маргаж мэтгэх огтхон ч хэрэгцээгүй. Би хэлж байгаа юм биш шүү.Нэгэн зүйл. Монголоос монголчууд дэлхийн хувьсгал өдөөнө, хүн төрөлхтөнийг дэвшилд хөтөлж, авран хамгаална гэж 15 жилийн өмнө хэлсэнд намайг золтой барьж идээгүйг МУИС-ийн дугуй танхим гэрчилнэ. Амьд салсан нь их юм болсон. Уг нь би 15 жилийн дараа одоо юу ярихаа мэдээд л хэлсэн хэрэг шүү дээ. Одоо би ингэж хэлж байна: Супернэгдлийн онол Монголд олдосноор шинжлэх ухаанч танин мэдэхүй, түүний 2500 жилийн түүх төгсөж байна. Тиймээс дэлхийн дэвшлийн шинэ хувьсгалыг Монголоос монголчууд хийхнээ. Энэ бол гавъяатай хэрэг байлтай бодогдоно. Гэхдээ гайтай зүйл гэж үзвэл түмэн олныг би гэдэг хүн хөлдөө чирч буй юм бас огт биш. Тэнгэрийн бошго тийм юм байна. Нэгэн зүйл. Төр засаг гэж сайхан хоршоо үг л дээ. Монгол хэлнээ “Сайн сайхан” гэж энгийн жирийн ч мэт сонсдох хоршоо үг бас бий. Сайн, тэгээд бас сайхан гэсэн давхар утга, хоршмол агуулга. Сайн ба сайхны ойлголтыг яг ингэж хоршиж хэлдэг хэл дэлхийд хоёрхон байна. Нэг нь монгол хэл, нөгөө нь сонгодог грек хэл. Грек хэлнээ “Кало кагатиа” хэмээнэ. Хянаваас, сайн хийгээд сайхныг эн тэнцүү багтаасан юмс үзэгдэл ер ховор учраас л дэлхийн олон хэлнээ ийм хоршоо үг, хосмол ойлголт басхүү ховор бололтой. Сонгодог монгол, грек хэлний энэ “Сайн сайхын”-ыг бусад хэлнээ, жишээ нь, англи, орос хэлээр хөрвүүлж орчуулахад ерөөс эвцтэй бууж өгдөггүй юм. 2012 оны сонгуулиар сайн төр (УИХ буюу парламент) сайхан засаглахаар (олон намын төлөөлөлтэй Засгийн газар байгуулагдав) ажилдаа орж, албандаа мордлоо. “Хүн шиг амьдаръя, улс шиг хөгжье” хэмээсэн уриа нь мартагдаж амжаагүй болов уу гэж найдна. Зөв зүйтэй уриа дуудлага, буруу зөрүү юм огт алга. Тэгье, хүн шиг амьдаръя, улс шиг хөгжье! Хүн бүрийн өдрийн бодол, шөнийн зүүд гэвэл энэ л байх. Харин яах гэж? Яах гэж, ямар агуулга зорилгоор амьдарч хөгжих гээд байгаа юм бэ? Монгол хэлнээ гэхүү, монгол ухаанд гэхүү, “Ертөнцийн гурав” гэсэн нэг сонин ойлголт бий. Монгол хэл, ухаанд илүү илэрхий тодорхой өгүүлж буйгаас бус, соёлжингуй бусад хэл, ухаанд энэ гурамсан зарчмын тухай ойлголт нийтлэг шинж чанартай. Жишээ нь, “Trinity”, “Tri-unity” гэх юмуу, ”Триединство”, “Триада” гэх мэт хэлэлцэнэ. Хаа газрын ухаанд, ялангуяа монгол газрын метафизик ухаанд онцолсон энэ гурамслах зарчим нь аливаа юмс үзэгдлийн бүтцийн математик тогтмол оршин буйн илрэл юм. Бүрэлдэхүүн 3 баймааж, сая бүтэц бүрэлдэнэ гэсэн үг. Эр эм, эхнэр нөхөр гээд орхихоор байгальд ч, нийхэмд ч нэг юм дутаад болдоггүйтэй адил. АН-ын сонгуулийн ч юмуу, зарчмын ч юмуу урианы хосмолжуу хэлбэр, агуулгыг гурамслаж байж сая хэлбэр, агуулга, зорилгын Ертөнцийн гурав бүтэц бүрэн төгс бүрэлдэн тогтоно. ЧингээдХүн шиг амьдаръя, Улс шиг хөгжье,Үндэстэн шиг дэвшье.Амьдрах, хөгжихийн зорилго нь дэвших. Амьдрах ба хөгжих нь арга зам, өмнөө тавих зорилт нь дэвшил. Ингэж хэлэхэд шинэ юм, содон санаа, сондгой үзэл огтоос байхгүй. Хүний нийгмийн хууль нь шинэ шинэ дэвшилд дэс дараалан хүрэх. Эсбөгөөс соёл иргэншил эхлээд зогсоно, дараа нь ухрана, тэгээд мөхнө. Мөхсөн соёл иргэншлүүд түүхнээ зөндөөн дурдагддаг. Тэд амьдарсан, тэр байтугай хөгжсөн, харин тухайн тулгарсан цаг үедээ дэвшил хийж чадаагүй юм. Тодруулваас зохих нь, дэлхий дахин үндэсний тусгаар төр улсуудаас бүрэлдэн тогтож байна. Тиймээс эхлээд ба эн түрүүнд үндэсний дэвшил-ийн тухай хэлэлцдэг. Дэлхийн дахин бүхлээрээ, хуйгаараа, тэр аяараа гэнэт ухасхийгээд дэвшил хийж чаддаггүй. Хаа нэг газар, ямар нэг үндэстэн эхлээд дэвшил хийвээс нөлөө нь түгэн тархдаг. Улс гүрэн, үндэстэн угсаатан бүр дэвшлийн төлөө байна. Америк, Орос, Хятад, Япон ч ялгаагүй. Тэд хөгжингүй гүрнүүд боловч хөгжсөн нь огтоос хангалтгүй. Эхлээд ойлгууштай, лавтай мэдүүштэй нь юув гэвэл, дэвшил, үндэсний дэвшил нь хамгийн хэцүү зорилт, ердөө л зүүд мөрөөдөл, үлгэр домгийн хэмжээний зүйл. Дэвшил бол төр засгууд зорилт тавих төдийд бүтдэг үйл хэрэг, хэрэгждэг үйл явц хэрхэвч биш.  АН-ын урианд нэг мөр нэмэрлэх төдийгөөр болох юм бодвоос мэдээж тэнэглэл. Тэгвэл тэр дэвшил гэгчийн тухай дэмий донгосох хэрэгцээ ерөөс байгаа юмуу? Ийм асуулт гарна, зөв зүйтэй асуулт. Асуулт зөв зүйтэй бол хариултынхаа хагас нь болдог. Логикийн нэг ийм хууль бий.  Дэлхийн түгээмэл түүхнээ хоёр сонгомол бөлөг бий. Бүх шатны боловсролд тойрохгүй дайрч үздэг судалдаг сэдэв гэсэн үг. 2500 жилийн өмнөөс Эртний Грект дэвшил гарчээ. Дэвшил гарсан нь гарцаагүй баримт. Харин ямар учир шалтгаанаар, яасан ийсэн хүчин зүйлээр дэвшил гарсан нь өнөөг хүртэл өчнөөн төчнөөн судлагдсан боловч тодорхойгүй хэвээр үлдсээр байна. Хүний санаанд орох орохгүй үй олон учир шалтгаан утгазохиолд дурдагдах боловч нэг нь ч хүлээн зөвшөөрөгдөх хэмжээний үнэмшилтэй биш гэж үздэг. Бүх учир шалтгаануудыг багцалж нийлүүлээд ч сонгодог Грекийн дэвшлийг тайлбарлаж чадахгүй байна. Ер нь бол эцсийн дүндээ ганцхан асуулт байгаа юм. Дэвшил гэж зүй тогтол уу, тохиолдол уу? Зүй тогтол бол тооцож үзээд, төлөвлөгөө зохиогоод дэвшилд гүйгээд орчихож болмоор. Тохиолдол бол зүгээр дэмий хүлээж, сэрүүн зүүдлээд сууж байхаас өөрцгүй. Хүний нийхэмд дэвшлүүд тохиолдсон, улмаар соёл иргэншил урагшилсаар ирсэн болохоор дэвшил гэдэг түүхэн үзэгдэл нь тохиолдлын замаар илэрдэг зүй тогтлын жам хууль, зам мөр бололтой. Эртний Грек дахь үндэсний дэвшлийн ямар боловч нэг чухал хүчин зүйл нь тэдгээр грекүүдийн өрсөлдөөнч шинж чанар байжээ гэж үздэг. Зүгээр, жишээ нь, Олимпийн наадам Грекээс үүсэлтэй нь нэг юм хэлээд байгаа. Түүнээс өмнө эртний грекүүд гэж зүгээр үг сөрмөгц барилцаж аваад нулилцаад эхэлдэг хүмүүс байжээ. Үүнийг албан ёсжуулаад гэхүү, зохион байгуулаад гэхүү, ер соёлжуулаад ирэхээр Олимпийн наадам болж орхино. Ийнхүү барилдсаар, уралдсаар, зодолдсоор олон үеийг өнгөрүүлнэ. Өрсөлдөөн тамирын талбарт л өрнөөд байгаа. Нэг нөхрийг дунгуйдаж цацан далаар нь тавиад юмуу, хамрыг нь чихэж, нармайг нь нээснээр хэнд юу нэмэгдээд, Грек улс юу хожоод байгаа юм бэ гэсэн асуулт нэг мөчид тавигдсан байна. Тамираас өөр өрсөлдөөний талбар байна уу гэж асуугаад эрж бэдэрч эхэлсэн дүр зурагтай. Өрсөлдөөний өөр нэг талбар нь оюун сэтгэлгээний муж болохыг чухам грекүүд анх нээжээ. Хүн гэдэг амьтан таван мөчтэй гэж эртний түгээмэл хэллэг. Амьтад сүүлтэй учраас зургаан мөчтэй. Монголчууд таван хөл мах гэдэг. Дөрвөн мөч нь тамирын мөч, тэгвэл үлдсэн нэг нь юу вэ. Зүгээд дэмий балай юм бодоод тэнгэр хараад хэвтээд байхыг хүн хэзээнээс чадна. Харин бусдаас илүү сонин хачин, сайн сайхан юм бодож олоод, түүгээр өрсөлдөж мөчөөрхөж болохгүй юу. Ийм л асуулт эртний тэр өрсөлдөөнч нийхэмд тавигдсан байна. Гайхалтай нь юув гэвэл, өрсөлдөөний талбарын шилжилт гэнэт огцом бүх нийтээр нь хамарсан гэдэг. Үг сөрмөгц босч ирээд барилцаад авдаг хүмүүс маань харин бүр сууж аваад философ маягаар маргаж мэтгэлцэх юмуу, геометрын зураг дүрс газар дээр хуруугаараа зураад зөв буруугаа ялгаж хэлэлцээд эхэлдэг болжээ. Эртний Грекийн дэвшил, дэлхий дахины түүхэн аугаа ач холбогдолтой дэвшил гэж ердөө л ийм үзэгдэл, үйл явц байжээ. Энгийн, ердийн, хялбархан, мэдээжийн үйл явц юм бишүү гэмээр. Огт үгүй. Өрсөлдөөний жинхэнэ талбар оюун санааны мужид байгааг нээсэн нь хамгийн аугаа нээлт. Яагаад хамгийн аугаа нээлт юм? Хүн бол Homo Sapiens буюу Оюунт Хүн хэмээх төрөл зүйлийн амьтан. Орчин үеийн хүнийг бүр Homo Sapiens Sapiens гэх болсон. Ухаантай нь дэндсэн гэсэн санаа байх. Хүн бол бас мөчөөрхүү амьтан. Мөчөөрхөхдөө дөрвөн мөчөө савчаад өрсөлдөгч этгээдийг хэрхэн яаж цус нөжтэй нь холихоо сэтгэж эхэлдэг. Тэгвэл дөрвөн мөчөө тайван орхиод дан ганц сэтгэн бодох замаар мөчөөрхвөл яасан юм бэ? Наад зах нь аюул осолгүй талдаа. Цаад зах нь ер хүний бодож сэтгэж олсон юм л тэр хүндээ ч, тэр байтугай, бусдад ч хэрэг болоод байх шиг. Хэрэг болох юмны төлөө бусдууд төлбөр хийнэшдээ, тиймээс бусдаас илүүг бусдаас түрүүнд бодож олохоос өөр өрсөлдөөн үнэндээ үгүй юм бишүү гэх мэт энгийн сэтгэмжүүдэд грекүүд анх хүрснээр даян дэлхийн ач холбогдол, үр нөлөөтэй дэвшил гарчээ. Товчилвоос, цэвэр оюун ба цэвэр өрсөлдөөнийг нэг үзэгдэлд сая яв цав нэгтгэсэн байна. Үүгээр соёл иргэншил оюуны замналд шилжив. Соёл иргэншлийн оньсон түлхүүр нь оюуны өрсөлдөөн. Дан ганц бясалгаж бэтгэрч сууснаар юу ч гарахгүй, юу ч бүтэхгүй. Дан ганц өрсөлдөхөөр эцэстээ зодооноор л дуусна. Тиймээс оюуны өрсөлдөөн гэсэн хосмол. Гурамсан зарчмаар хэлбэл, оюуны өрсөлдөөн бол дэвшил.                        Гэтэл гайтай нь, нийхмийн үйл явц, аяс хандлагыг оюуны салбарт шилжүүлэх шиг хүнд зорилт, хэцүү үйл хэзээ ч байхгүй юм. Манай уяач, барилдаанч, наймаач парламентчдыг юун оюун сэтгэлгээний салбарт шилжүүлэх, тийм юм ерөөс байдаг тухай үзэл санаанд чиглүүлж хүч хүрэхгүй шинэ тогтолцооны 22 жил талийж одов. Үүнд олон хүн гайхдаг, цөхөрдөг. Эцэстээ цөхөрч гүйцээд гайхахаа ч больсон тохиолдол цөөнгүй байна. Хамгийн хүнд зорилт, асар хэцүү үйл гэж ойлговоос цаашид гайхах цөхөх явдалгүй болно. Түгээмэл түүхийн сонгомол хоёрдугаар бөлөг бол Монголын Эзэнт гүрний түүх юм. Түүхчид гэж тэнэг амьтас биш болохоороо энэ бол монгол угсаатны түүхэн дэвшил байжээ гэж хэзээнээс мэднэ. Гэхдээ хэлдэггүй байсан. Хэлж болдоггүй байсан гэвэл үнэнд илүү нийцнэ. Ялсан үндэстний түүхийг ялагдсан үндэстнүүд бичихээр яаж жинхэнэ үнэнийг хэлэх билээ дээ. Монголын түүхийн нандин нууцыг нь олж мэдэхээр судалдаг байсан, судалсаар байна. Грекийн түүхтэй нэгэн адил цаад наад учир начрыг нь олсонгүй явсаар л байна. Эртний Грек ба Дундад зууны Монголын үндэсний дэвшил нь харьцахгүй хоёр өөр, эсрэг тэсрэг үзэгдэл юм шиг ойлгож иржээ. Үгүй шүү дээ, нэг л төрлийн үзэгдэл, үйл явц байсан. Түлхүүр тодорхойлолт нь дахиад л оюуны өрсөлдөөн. Македоны Грекийн Их Александер хаан бол их сэтгэгч, логикийн ухааныг бас бус олон ухаантай хамт үндэслэсэн Аристотелийн гарын шавь байсан юм. Энэ хаан түүхэнд мөнхөрч үлдсэн ганц шалтгаан нь түүний нөр их байлдан дагуулалт. Аристотелийн шавь, тэр тусмаа сайн шавь нь, сайн логикчийнхоо хувьд домогт ч орж амжсан Александер оюуныхаа давуу чанараар л байлдан эзлээд байсан нь түүхээс бүрнээ илт юм. Хүлцэл өчье, гэхдээ оюуны давуу чанар бол эцэстээ байлдан эзлэлт юм бишүү гэсэн дүгнэлтэд хүрэх аядаад түр орхие. Монголчуудын хувьд нэг их бичиг үсэг, ном соёлтой байсангүй. Гэтэл тэд түүхнээ хосгүй аугаа байлдан эзлэлт хэрэгжүүлж чадсан байх юм. Оюуны давуу чанараараа юу? Тэгэлгүй яахав, өөр юугаар? Хачин юмаа, худлаа байлгүй дээ. Тэмүчин хөвгүүнийг Чингис хаан болтол нь сургаж хүмүүжүүлэх Аристотель нь байгаагүй. Тэгвэл хэн, юу? Ердөө л нүүдэлчин ахуй амьдрал, овог аймгуудын өрсөлдөөн тэмцэл. Энэ бүхэн юунд сургасан юм? Бодит сэтгэлгээнд! Тэр нь тэгвэл юу юм? Байгалийн зүй жамаар сэтгэх нь бодит сэтгэлгээ. Бодит сэтгэж сурваас Чингис. Өнөө үед байгалийн жамаар бодит сэтгэх үйлийг шинжлэх ухаан гэж нэрлэдэг юм шүү дээ. Аристотелийн шавь Александер шинжлэх ухаанч арга маягаар сэтгэх давуу чанар олоод… Чингис шууд байгаль дэлхий, тэнгэр газрын жамаар суралцаад мөн оюуны давуу тал эзэмшээд… Нилээд хожим их Ньютон байгалийн шинжлэлийн нарийн ухаан үндэслэснээр англи үндэстэн мөн тийм чанар олоод… Гэх мэтээр оюуны сэтгэлгээгээр илт давуу шинж чанар олох арга замууд байх ба тэр чанар нь бараг зайлшгүй байлдан эзлэхүй, эзэнт гүрэн байгуулахуйд хөтөлж байжээ. Хүн төрөлхтөний өөрийнх нь түүх юм учраас энд сайн муу, буруу зөвийн асуудал байхгүй. Зүй тогтол нь тийм л байж. Зүй тогтол нь зүй тогтол учраас өнөө ч хүчинтэй баймаар. Тэгвэл өнөө үед яагаад хэн нэгэн байлдан эзлэгч гарч ирээд зах зухаас нь хамаад  эхлэхгүй байна? Хаа нэг газар дэвшил тохиолдож, хэн нэгэн оюуны давуу чанар олоогүй л байхгүй юү. Гай болж тэр дэвшил нь тохиолдоод, тэгээд оюунаараа давамгайлаад эхэлбэл дахиад л байлдан эзлээд унах уу? Өөр яах юм бэ? Хууль жам нь тийм, зүй тогтол нь ийм юм чинь өөр яах юм бэ? Соёл иргэншил, түүний түүх гэж тувт их бага ямар нэг байлдан дагууллаар тодорхойлогдож иржээ. Хамгийн сүүлийн үеийн даяар байлдан эзлэлтийг гар утасны пүүс компаниуд явуулж байна. Чадаж байна, болж байна. Үүний цаана технологийн сэтгэлгээ, бизнесийн ухааны давуу тал байна. Оюун ба өрсөлдөөний туйлын нэгдмэл утга учрыг туйлын онож ойлгоод учирлан ухааруулж хэлсэн хүн нь дан ганц Чингис. Санааг нь авбаас бие нь хаа холдох хэмээжээ. Даяар байлдан дагуулахуйн үнэмлэхүй үзэл баримтлал. Чёрчилль гэж ухаантай хүн өнгөрсөн зуунд байсан нь өнөө манай эрх баригч АН-ын бурхан шахам юм. Том улстөрчийнхөө хувьд, бага гэмээргүй ухаантай хүнийхээ хувьд Чёрчилль байлдан эзлэхээс өөрийг бодохгүй нь зүйн хэрэг. Тэрбээр хэлэхдээ: “Ирээдүйн эзэнт гүрнүүд нь оюун санааны эзэнт гүрнүүд байх юм” гэжээ. Чингисийн теоремын Чёрчиллийн мөрдөлгөө нь ийм. Македоны явган хороод, монголын морьт мянганууд, английн далайн эскадрууд, германы механикжсан дивизүүдээр байлдан эзлэхээр эргээд бутцохигддог юмсанж. Тиймээс санаа сэтгэлийг нь булаан авч, оюуны санааны эзэнт гүрэн байгуулах ганц боломж үлдсэн юмсанж. Гэтэл энэ ч бас но-той нь илт. Оросууд коммунизмын үзэл санаагаар эзэнт гүрэн байгуулсан нь бүтэлгүйтэж тарж бутарлаа. Америкууд либераль ардчиллын үзэл санаагаар бүхнийг байлдан дагуулахаар зорьж явна. За даа, хэцүү л байх гэж хэлэх олон шалтгааныг орхие. Зүгээр зугаа төдий дурдваас, Америкийн үзэл санааны далбаан дор Орост саяхан “Умдагны бослого” дэгдсэн байна. 1990 оны зун Лондоны урлагийн тайзан дээр олны өмнө умдгаа маажиж малтсан хэргээр Англиас хөөгдөхөд нь би дэргэдээс нь харж байсан Мадонна гэдэг хүүхэн (Бальзакын насны хүүхэн гэж европ утгазохиолд хэлдэг заншилтай) энэ үймээн самууныг дэмжсэн байна. Хижээл хэдий ч залуу нөхрүүдийг хольж сольдог Пугачева авгай бас дэмжжээ. Телевизээр умдагаа дэлгэж үзүүлээд салдаггүй Собчак хүүхэн уухайн тас дэмжихээр зогсохгүй, нэгдэж байгаа ч юмуу. Гайхмаар нь юув гэхээр, энэ талын хорио цээрийн зүйл өнөөгийн соёл иргэншилд ерөөс тэртэй тэргүй байхгүй болсон байтал бослого гарах юм. Мадонна гэхэд маажсаар атал хаанаас ч хөөгдөхгүй болчихсон. Хятадад хошногоны бослого гарах хүртэл даяар нь либеральчилж ардчилбал дүүрлээ л дээ. Тиймээс Орос дахь “Умдагны бослого” нь Америкийн байлдан дагуулал цаашдаа хошин гацаа, шог мухардалд орохын дохио юм. Тухай тухайн үеийн соёл иргэншлийг онцлогоор нь товч тодорхойлох зарчим түүхийн ухаанд бий. Хожим хойчийн түүхчид өнөөгийн соёл иргэншлийг тэгэж тодорхойлохдоо, бөгсний бүжгийн эрин гэх юмуу, умдагны бослогын зуун гэх тун магад.Урьд манай нэг бөхийг зөвлөлтийн зөвлөх дасгалжуулагч нь “Пошевели-ка мозгами” гэж зандарчээ. Монгол дасгалжуулагч нь “Толгойгоо ажиллуулаач ээ” гээд байнашдээ гэж орчуулж өгчээ. Манай бөх шилээ шөргөөж данхагнаад нөгөөдүүлийнхээ уур, инээдийг зэрэг барчихсан гэдэг. Манай бөх тэнэгтээ ч тэгээгүй. Толгой бол орчин үеийн бөхийн төрөлд хөл гарын адил таван эрхтэний л нэг. Үндэсний бөхөд ч жинхэнэ зангарагтай тонгорох, хөмрөхөд толгойгоороо газарт тулсхийх ном бий. Угтаа “Уураг тархиа…” гэсэн үг. Энэ нь шилээ шөргөөн гавал дахь жаахан бор бодисоо сэгсрэх, зайлах төдийгөөр ажилладаг ч юм билэв үү, хэн мэдлээ. Ямар боловч өрсөлдөөний үндсэн эрхтэн нь уураг тархи гэдэг тэр бор бодис болсон нь өнөө эрин, энэ зууны яалт ч үгүй гол шинж. Саяхан би антропологийн нэг ном олж харлаа. Хар, шар, цагаан арьстаны оюуны чадавхи ялгаатай бөгөөд зөрөө нь уураг тархины дундаж жингээр тодорхойлогдоно гэх үзлийн тухай шүүмж байна. Ерөөс антропологи (хүмүн судлал)-д уураг тархийг жинлэж дэнсэлж үзэхээр үл барам, гавлын ясны хэлбэр, хэмжээг өндөр нарийвчлалтай хэмжээд суучихдаг нь ёс юм. Дурдсан үзэл ёсоор бол уураг тархины дундаж жин, улмаар оюуны чадавхи нь цагаан, шар, хар арьстан гэж буурах дараалалтай баймаар. Үүнийг батлах гээд дэлхий даяар хэмжээд үзтэл монголчуудын уураг тархи дундаж жингээрээ хамгийн их байжээ. Нарийн судалгаагаар тун санамсаргүй үр дүн гарсан хэрэг. Монголчууд л хамгийн ухаантай байж болохгүйшдээ гэж хэнбугайд ч бодогдоно биз дээ. Монголчууд угтаа хамгийн ухаантай нь баймаар байна гэж хэлснээс тархины том багаас оюуны итгэлцүүр (IQ) хамаарахгүй гэж номлох нь дээр гэж үзэх нь мэдээж хэрэг. Хянаваас, одоогоор энэ талын баримт гэвэл, монголчуудын тархины тэргүүлэх дундаж жин. Энэ үзүүлэлтээр Ай-Кю тодорхойлогддог эсэхийн тухайд баталгаа ч үгүй, няцаалт ч байхгүй. Ер нь бол уураг тархины жин хэмжээ, ялангуяа түүнийг биеийн жин хэмжээтэй нь харьцуулсан харьцаагаар амьтны аймгийн төрөл зүйлүүдийн ухаан тодорхойлогддог биологийн хууль байна. Манай нөгөө дуулиант Батаар төрлийн үлэг гүрвэлүүд өчүүхэн жижиг тархитай, агуу том биетэй амьтан байв. Тэгээд төрлөөрөө мөхсөн байна. Шалтгаан нь ухаан муутайнх гэж хэлдэг. Хүн төрөлтөн биологийн хуулиас гадуур биш боловч Батаар, Баабар гэх мэт тусгайлан харьцуулж болохгүй нь ойлгомжтой. Гэлээ гээд зарим ерөнхий харьцуулалт өөрийн эрхгүй боломжтой. Жишээ нь, монголчууд бие бялдрын дунджаар томд тоологдохгүй, манай сумочид гэхэд тэндээ хөнгөн жингийн харагддаг. Гэтэл түрүүлээд байдаг. Тархиных нь дундаж жин, оюуных нь итгэлцүүр илүү юмуу хаашаа юм. Чингисийн үеийн монголчууд гэвэл, дунд зэргийн нуруутай, өргөн мөр, дөрвөлжин цээжтэй, бүсэлхий нарийн, махлаг бус, шөрмөслөг, хөдөлгөөн шалмаг хүмүүс байсан дүр зураг түүхнээ үлджээ. Өнөөгийн жишгээр бол цэвэр дунд жингийнхэн гэсэн үг. Тэгээд тэд хамгийн аугаа Эзэнт гүрнийг юугаараа байгуулав? Уураг тархины дундаж жин, улмаар оюуны чадавхийн илүүгээр үү? Ай-кю нь цэвэр төрөлхийн, байгалиас өгөгдсөн, соёл, боловсрол, туршлагын ямар ч нөлөө тусгалгүй тийм оюуны унаган, онгон чадавхийн үзүүлэлт байх ёстой юм. Тиймээс өнөөгийн нөхцөлд Ай-кюг үнэн зөв тодорхойлох нь маш хэцүү. Нарийн ширийн аргачлал байвч тэр аргачлалд нь соёл иргэншлийн нөлөө тэр чигээрээ тусчихдаг учраас хэмжүүр, шалгуур нь хуурмаг болоод ирдэг. Харин Чингисийн монголчуудын Ай-Кю нь нөлөөгүй цэврээрээ, тиймээс байгалиас заяасан төгс хүчин чадлаараа илрэх боломжтой байсан, тэгээд илэрсэн нь дэлхийг даяаршуулсан байлдан дагуулал болжээ гэлтэй. Үндэстэн угсаатны оюуны чадавхийн асуудлыг антропологид авч үзэхдээ түүхийн жишээ баримтад голлон тулгуурладаг. Ер өөр яах ч билээ. Бодит тест нь хүний түүх. Цаашид ч түүхэн үйл явц л Ай- Кю үзүүлэлтийн бодит тест байх болно. Өнгөрсөн түүх нь хүний мөн чанараар нөхцөлдсөн өрнөл болох нь тодорхой. Хүн гээч амьтны түрэмгий шинж чанар нь байгалиас заяагдан удамшсан үзэгдэл. Түрүү үеийн кроманьон хүн, неандарталь хүн нэгэн үед давхцан амьдарч байсан боловч кроманьон нь илүү түрэмгий дайчнаараа неандартальчуудыг ялж устгаад эцэст Homo Sapiens болсон дүр зурагтай. Тиймээс түрэмгий нь Оюунт Хүмүн гэдэг зүйл амьтан сайн юмуу, муу дуртайдаа олоод авсан бус, харин түүнд байгалийн шалгарлын хуулиар хувьслын үе үе дамжин угшсан шинж чанар байна. Homo Sapiens-аар биологийн хувьсал төгсөж, нийхмийн амьдрал эхлээд өнөөг хүртэл өсч хөгжсөн ч кроманьон элэнц өвгийн маань амьтанлаг түрэмгий инстинкт улам идэвхижсэн үү гэхээс, буурч доройтсон нь харагдах биш. Байлдан дагуулал. Энэ нэр томъёо, үүний цаад наад дахь нарийн ширийн, бүдүүн баргыг бүхэлд нь тоймолж тайлбарлаж зөв ойлгох хэрэгтэй. Учир нь олон улсын улстөр-стратегийн хүрээнд үүнээс өөр үйл явц, үзэл бодол хэзээ ч байдаггүй. Даяарчлал гэхээр хэн нь хэнээ юугаар түрэмгийлэн дагуулах вэ л гэсэн үг.Бусдыг давуу тал, сүр хүч, сайн сайхнаараа илт давагайлж дагуулан эрхшээл нөлөөндөө автуулах үйл хэрэг нь байлдан дагуулал юм. Байлдан гэхээр заавал морьт зуутууд, мото-механиксан ротууд үүр шөнийн заагаар хил гаталж, хязгаар нэвтрэн уухайлаад дайрчих гэсэн үг биш. Түүхэн уламжлалт цэрэг-стратегийн арга зам цаашдаа цэвэр оюун санааны давамгайлах эрхшээл нөлөөллийн хэлбэр, агуулгаар солигдох учир зүйг л Чингис эцэст номложээ. Энэ нь хааны толгойд гэнэт гялсхийн орсон санаа ч биш. Ерөөс монголын байлдан дагууллын жинхэнэ үзэл суртал, улс төр, стратегийн зорилт нь юу байсан юм бэ? Тэнгэрт дагуулах! Наран ургахаас наран шингэх тэнгэрийн хаяа хүртэлхи хүн амьтныг Тэнгэрт дагуулах. Өөрөөр хэлбэл, асуудлыг цэвэр оюун санааны чиг шугамаар тавьж байжээ. Үүнийг одоо бид илрүүлж байгаа юм огт биш, тэр үеийн монголчуудын цаг үргэлж ил тод хэлж ярьж, зурж бичиж, ухуулж сэнхрүүлдэг тунхаглал нь ийм байв.Тэнгэрт дагуулах! Байлдан дагуулын энэхүү үнэмлэхүй зорилтыг Чингисийн монголчууд эхнээсээ эцсээ хүртэл тавьсан юм байна. Хэрэв та бид Чингисийн монголчууд мөн юм бол түүхэн зорилт маань бэлэн зэлэн томъёологдсон юм байна. Харамсалтай нь, та биднийг Чингисийн монголчууд гэхэд үнэндээ учир нэн дутагдалтай. Оюун санаа, үзэл бодлоороо эрлийзжин хурлийзжиж, ортоомжин луусжиж гүйцсэн байх ба Эзэнт гүрний дараахи хэдэн зууны бууралт доройтолтын бүх талын  бурангуй нөлөө тусгал бараг биологийн удамшлын санд маань нэвтэрч, тэндээ тогтоод та биднийг дарамтласаар байна.Хүн гэж эцэстээ оюун ухаан ба санаа сэтгэлийн цогц л юм. Тиймээс хүмүн судлал буюу антропологийн ухааны гол судлагдахуун нь оюун санаа. Үүнээс оюун ухаан (Intelligence, Разум) нь цэврээрээ ерөөс байгалийн шинжлэлийн төв судлагдахуун болов. Юув гэвэл, орчлон ертөнц үүсч хувьсан бүтэж бүрэлдсэн байна. Хэн, юу энэ аугаа үйлийг гүйцэтгэсэн байх вэ гэсэн асуулт гарна. Бодвол, оюун ухаан гэж хэлдэг. Тэгвэл оюун ухаан гэж ерөөс юу юм бэ гэсэн суурь асуулт гарна. Хариулахын тулд хүнийг оюунт амьтан гэж үзээд хүний оюун ухааныг судлахаас өөр арга байхгүй болно. Хүн амьтны эрхтэн бүр ямар нэг хэрэгтэй хэрэггүй ялгадас гадагшлуулж байдаг. Уураг тархи гээд байгаа багахан хэмжээний бор бодисны ялгадас, баас шээс, хөлс шивэр нь оюун санаа юм л даа. Энэ оюун санааг судлахын тулд түүнийг хэмжих хэрэгтэй болно. Шинжлэх ухаан бол ерөөс хэмжихийн л нэр юм гэсэн үгтэй. Ер нь бол ухаантай тэнэгийн ялгаа зөрөө бий нь илт мэдэгддэг зүйл. Энэ ялгаа зөрөөг нарийн хэмжихийн тулд л Ай-Кю аргачлалыг бодож олсон хэрэг. Арьстан,үндэстнүүд нь лав гадна төрхөөрөө ихээхэн ялгавартай харагдах. Ингээд оюун ухааных нь түвшин ялгавартай эсэхийн асуудал босч ирнэ. Чингээд сүүлийн 5 зууны байдлаас харвал, цагаан арьстнууд илүү ухаалаг юм шиг харагдана. Түүнээс урьд үе рүү өнгийхөөр шар арьстан лут юм шиг харагдана. Бүр түрүү үе харахаар хар арьстан илүүгээр үл барам, нөгөө хоёрынхоо өвөг болоод ирдэг. Бөөн будлиан гэсэн үг. Энэ будлианаас гарах хэрэгтэй. Шинжлэх ухаан бол материалист ухаан, хэмжих ухаан. Материал нь уураг тархи байна. Хэмжих нь хялбархан: жингийн таваг дээр тавьчих. Шар үст толгойн доторхи ялзмаг илүү жин дарж таарна гэсэн хүлээлт байсан. Гэтэл хар толгойт монголчуудынх жин дарчихсан. Маш санамсаргүй хэрэг. Ингээд антропологи будлианаас гараад самуунд орчихсон. Гэтэл нөгөө жин дардагчууд нь өнөөг хүртэл хэдэн малаа тойглох төдий ба цоо шинэхэн үеийнх нь хууль тогтоогчид гэхэд морь уралдуулах ажилтай л харагдана. Барууны их сургуулиудад заадаг антропологийн нэг сурах бичиг байна. Антропологид чухам монголчууд биднийг умард монголоид гэдэг юм. Өмнөд нь вьетнамчууд, тайчууд гэх мэт болоод явчихна. Хүн төрөлхтөний анхдагч аугаа хотжсон соёл иргэншлийг сүмэрүүд Хоёр мөрөн (Месопотам, өнөөгийн Ирак, Кувейт)-д байгуулжээ. Тэдний ясыг ухаж гаргаад, шинжлээд үзэх зэргээр төрх байдлыг тодруулсанд, ерөнхийдөө умард монгол төрхтөн байж таарав. Сүмэрүүд ч өөрсдийгөө хар толгойтон гэж ярьдаг байсан. Ийм л баримт тодорсон хэрэг. Шинжлэх ухааны аливаа баримтад гайхаж цөхөх хэрэггүй байдаг. Баримт нь л байх хэрэгтэй. Гэтэл дурдсан сурах бичиг гайхаж цөхсөн байгаа. Энэ бас аргагүй. Юув гэвэл, умард монголоидууд дэлхийн соёл иргэншлийг үндэслэн байгуулсан аугаа нэгнүүд баймаар дүр зурагтай атал өнөөгийн умард монголоидууд буюу та бид маань хэн харагдаж байгаа билээ. Харьцуулаад харахаар байж боломгүй ялгаа харагдав. Энэ ялгаа зөрөө илт харагдаад буйд дурдсан сурах бичиг гайхаж цөхсөн байдаг. Угтаа гайхаж цөхөх зүйлгүйн түүхэн учрыг миний “Бид Ялав”-аас хангалттай тодруулан үзэж болох. Энд тэмдэглэн хэлмээр нэг зүйл бий. Хүн судлалын зүйлийг заавал арьс өнгөөр ялгаварлах үзэлтэн юмуу, үндсэрхэх шовинист үзэлтэн ярьдаг, судалдаг юм биш. Ер шинжлэх ухааны ганц гол объект нь хүн. Эцсийн эцэст ухаж ойлгож ёстой юм маань хүн гээч амьтан, түүний мөн чанар. Тэгэхээр түүх судлал, хүн судлалын төвд умард монголоид төрхтөн яаж ийгээд ороод ирэх хандлагатай юм. Энэ нь бусдын бүү хэл, бидний хувьд үнэмшимгүй гайхалтай, тиймээс худал үнэн ухаантай царайлаад юу ч гэсэн эсэргүүцэн тэмцмээр нөхцөл байдал юм. Материалын эсэргүүцэл гэж ойлголт бий. Хүний материалын эсэргүүцэл гэж хэцүү юмны нэг байгаль, нийгэмд бодитоор байдаг, тэр тусмаа монгол хүнийх бүр агуу үзэгдэл. Хоёр хоёрын дөрөв гэж өөрөө мэддэг, баримталдаг мөртөө нөгөө хүн тэгэж хэлэхээр, хоёр хоёрын дөрөв биш байдаг байхгүй юү гээд урдаас мэтгээд эхэлдэг. Энэ онигоо биш шүү, болсон явдал. Монголын түүхийн асуудлаархи миний судалгаанд монголчуудын дургүй хүрэх нь дийлэнхи гэж би бичсэнд нэг танихгүй хүн ихэд дургүйцсэнээ илэрхийлээд, яагаад тэгэж бичив гэж гудамжинд шалгаалаа. Энэ асуултад би хэсэг бантсанаа ингэж сөрөг асуулт тавилаа: Жишээ нь, яг таны дур хүрч байна уу, дургүй хүрч байна уу? гэж. Энэ удаа мань нөхөр бантлаа, буруу харж, дуугаа хурааж хэсэг байснаа бодолхийлсэн байдалтай яваад өгсөн. Энэ хүн ухаантай хүн байсан байх, эргэцүүлэн бодсон байх: үнэндээ миний дургүй хүрдэг, гэтэл хүмүүс дургүйцдэг гэж бичсэний төлөө миний  дургүй бүр их хүрсний учир юу вэ гэх мэт. Учир нь хялбархан: өнөөгийн монгол хүн та бид монголын үүх түүх, өнөө ирээдүй, Монгол Улс, монгол үндэстний статусыг өргөн дэвшүүлэх үзэл санаанд нэг л дургүй хүрээд байдаг болчихсон байхгүй юү. Учир нь итгэдэггүй. Итгэдэггүй нь заавал миний судалгаа, үзэл баримтлал худал юмуу, худал байх ёстойдоо биш, харин та бид ерөөс итгэл бишрэл хэмээх хүний ёс, хүний мөн чанарын асар чухал нандин нэгэн сэжмээс ангижирсан талтай. Энэ бол асар гүн далдад нуугдсан үнэн. Хэн хүний хамгийн дургүй хүргэдэг нь гүн далдын аймшигтай үнэнийг хөндөж хэлэх. Аймшигтай нь юув гэхээр, монголчууд бид монголчуудад итгэхээ больчихсон, бишрэлийн тухай ярихын ч хэрэггүй. Монгол монголдоо дургүй, муна гадсандаа дургүй гэж монгол үг. Үнэндээ тийм юм байна гэж одоо гадаадад мэддэг болчихсон монгол үг. Төр засаг маань хүртэл өнөөгийн энэ Монгол Улсын сайн муу, болох болохгүйг голж шилэлгүй үүрч дүүрч ирсэн мань мэтэд дургүй нь хүрч гүйцээд гадаадын монголчууд гэсэн гайхалтай нэр томъёо зохиогоод ийш тийшээ ухаан жолоогүй давхидаг болсон. Тэр өвөрлөгч, буриад, халимаг монгол чинь гадаадын монгол биш, төрсөн өссөн түүхэн нутагтаа суугаа тэндхийн уугуул монгол, цагаачлагчид хэрхэвч биш.   Тиймээс та бид дур хүрэхийн аль алинд асуудлыг өөрсдөөсөө эхлэвээс зохих ба энэ нь үндэстэн шиг дэвшихийн эхлэл, эх сурвалж болно. Үндэсний дэвшлийн үзэл санаа бол хий үзэгдэл, үлгэр домог. Гэтэл энэ хий үзэгдэл гэнэт санамсаргүй бодит болох тохиолдлууд түүхэнд байсан, тиймээс өнөө ч тийм боломжийг урьдаас үгүйсгэдэггүй.Үндэсний дэвшлийн бодит боломж нээгдэх нь түүний бодит үндэслэл ямар нэг хэлбэр, агуулгаар олдсонтой холбоотой байдаг. Энэ үндэслэл нь агуу том, хүчирхэг байх ёстой бөгөөд дэлхий дахины түүхэн ач холбогдол, үр нөлөөтэй байх ёстой. Оюу ба Таван толгодууд бол том толгодууд. Гэхдээ энэ бол байлдан эзлэх бус, эзлүүлэх хүчин зүйл. Зүй тогтол нь ийм. Байлдан дагуулах нь таны толгой, миний толгой, бас бус монголчуудын тархи толгой. Манай хаан Чингисийн гэрээслэлийн дагуу санааг нь авч, АН-ын бурхан Чёрчиллийн зөгнөл ёсоор Оюун санааны Эзэнт гүрэн цогцлоохын  тулд та бидний уураг тархинаас ямар нэг хүчирхэг хүчин зүйл ялгадас болж гадагшлан дусагнах ёстой. Эцэст энэ ялгадсын тухай. Оюуны итгэлцүүр буюу IQ-г хэмжихийн тулд тестүүд хэрэглэдэг. Хүний нийхмийн амьдрал, практик дээр энэ Ай-Кю тест нь шинжлэх ухааны өрнөл хөгжлийн үйл явцын ээлжит зорилтууд болдог. Халуун хүйтэн, агаар ус гэж юу болох гэх мэт асуудал ээлж дараалаан үүсэх ба эдгээр асуудлыг шийдэж, аливаа үзэгдэл юмсыг тайлж тайлбарлаж чадах эсэх нь хүний оюуны чадавхийн жинхэнэ бодит хэмжүүр. Том буюу суурь ерөнхий асуудлыг шийдсэн хүмүүсийг суут гээд байдагт би хувьдаа дуртай биш. Супернэгдлийн онол бол суут нээлт. Гэтэл би гэж тэнэг толгой л байна. Үүнийгээ нэг муу мэдэх хэрийн ухаан надад байна. Нээлтүүд цаг нь болж, шаардлага нь тулгамдахаар Дээрэс ирдэг юм л даа. Олон суурь асуудлыг шийдсэн хүмүүстэй улс үндэстний дундаж Ай-Кю нь өндөр байх гэж бодох нь бараг зайлшгүй. Энэ талаас нь авч үзвэл, монголчууд та бидний шинжлэх ухаанд олсон ололт, оруулсан хувь нэмэр гэж түүхэнд байсангүй. Байсангүй нь IQ-тэй холбоотой юу, эсвэл түүхийн таатай таагүй олон нөхцөл байдлын улмаас монголчууд шинжлэх ухаанд гавьтай гавъяа байгуулж амжсангүй явсаар өнөөдөртэй золгов уу? Тэгвэл амжих арга чарга байхгүй юү? Манай зарим нэрт нийтлэлчид бичихдээ, монгол ухаан гэж байхгүй гэдэг. Тэгсэн атлаа америк ухаан, хятад ухаан буйг ярьдаг, сурталчилдаг. Бусад улс үндэстнүүд өөрийн ухаантай, монгол угсаатан өөрийн ухаангүй юм бол монгол хүн гэж ерөөс ухаантай амьтан мөн эсэхэд эргэлзэх сэтгэгдэл төрдөг. Тэдгээр нийтлэлчид, суртал нэвтрүүлэгч улаан цагаан дуу хоолой, унгараг хошногууд ийм сэтгэгдлийг нийтлэг төрүүлж амжсан, чадсанд манай нийхмийн гол хүндрэл бэрхшээл, гай түйтгэр оршино. Тэгэвч монгол хүн бол ухаант амьтан гэж юу ч гэсэн таамаглаж болох. Энэ амьтан ухаантайгаар үл барам, байгалиас заяасан язгуурын Ай-Кю нь харьцангуй өндөр ч байж магад баримтууд бийг түрүүнд дурдсан. Манай Ай-Кю их бага, өндөр нам байхаас үл хамааран өнгөрсөн 20-р зуун нь монголчууд та биднийг орчин үеийн утга чанараар нь сургаж боловсруулаад хаячихсан. Яг боловсрол гэж ярих юм бол миний үеийнхэн гэхэд Барууныхныг голж шилж харж харьцах хэмжээний юм шүү. Угтаа ухаантай амьтан буюу ямар нэг хэмжээний Ай-Кютэй хүмүүс л энэ боловсролыг эзэмшсэн байх. Улмаар шинжлэх ухаан гэдэг үзэгдэл нь манайх гэдэг айлын тухайн үедээ нийхэмчилсэн хоттой хэдэн хонь ямааны хэрийн энгийн зүйл монголчуудын хувьд болсон хэрэг. Хамгийн чухал нь юув гэхээр, шинжлэх ухаанд түүний төгсгөлийн торгон мөчид нь яаж ийж амжаад ололт олж, нээлт хийгээд IQ-гийнхээ бодит хэмжээ дамжааг харуулчих боломж бий юм. Ийм боломж ердөө цорын ганц, тиймээс алтан байтугай, алмаз эрднийн боломж. Одоогоос яг зуун жилийн өмнө Германы том толгой тэргүүлэх эрдэмтэд нэгэн тунхаглал гаргахдаа эртний грекчүүд, өнөөгийн монголчуудыг хоёр туйл болгон заасан байдаг. Сонгодог грекчүүдийн Ай-Кю өндрөө өндөр. Энэ тухайд маргах шалтгаан байдаггүй. Нэг туйл нь тэд мөн. Харин тэдгээр том толгой тэргүүлэх эрдэмтдийн бодлоор бол та бидний Ай-Кю тэгтэй тэнцүү юмуу, тэгт тэмүүлсэн байж таарах гээд байна. Германууд тусгайдаа тэгэж боддог байсан биш, иймэрхүү үзэл бодол нийтлэг байсан хэрэг, тиймээс ч тунхаглал зохиогчид нэг их санаа зовохгүйгээр илэн далангүй хэлчихсэн хэрэг. Хүмүүсийн цаад санаа сэтгэгдэл гэж маш тогтвортой, хүнд инерцитэй зүйл байдаг. Одоо тэгэж ил тод хэлэхгүй, гэхдээ санааных нь угт байж л байгаа, байгаа ч юм. Та бидний санааны угт ч бас өөрсдийгөө үхэр монгол гэх үзэл байж л байгаа. Үгүй бол сайн л байна. Чингээд эртний грек суутууд, өндөр дээд IQ-тнүүд анхлан үүсгэсэн шинжлэх ухаанч танин мэдэхүй төгсөх мөчдөө иржээ. Төгсгөх ёстой онолыг супернэгдлийн онол гэх юм гэж тогтсон. Гэтэл тэр онол нь олдсонгүй олон арван жил хүлээгдэн байна. Олсонгүй ирсэн нь хар, шар, цагаан арьстан үндэстэн угсаатнууд хуйгаараа хоёр мянган, хоёр зууны заагт тэнэгэрчихсэнд бус. Физикийн ухааны нэгдсэн онолын асуудал нь хүний оюун ухааны үнэмлэхүй тест, шалгуур байх ёстой ба байгаад хамаг учир оршино. Ерөөс хүний ухаан суут байлаа ч зарчмын хувьд хүрэлцэхгүй байж ч магад тийм агуу ганц асуудал шинжлэх ухаанд үлдсэн хэрэг. Тэр асуудал шийдэгдэж, супернэгдлийн онол хэвлэлийн цагаан цаасан дээр хэвлэгчийн хар будгаар буулаа. Энэ нь умард монголоидуудын оюуны чадавхи Ай-Кю үзүүлэлтээрээ эртний грекүүдийнхээс ялигүй доогуур боловч өнөө манай үед тэнгэр утаж, газар буртаглаж яваа үндэстэн угсаатнуудынхаас хамгийн дээгүүр нь болохыг баталж байна. Үр дүнд нь хэрэв хүсвэл санааг нь хүчээр булаан аваад оюун санааны эзэнт гүрнийг өнөө маргаашаас эхлэн байгуулах алтан шар замд гарах үүд хаалга цэлийн нээгдлээ. Итгэнэ үү, байна уу, бишрэнэ үү, үгүй юү, хүний эрх, эрх чөлөөний асуудал. Энэ эрх ба эрх чөлөө гэгч нь  тухайн бодгаль юмуу, тийрэнгийн удамшил, боловсрол, оюун итгэлцүүрээр хязгаарлагддаг учрыг харин ухаарах хэрэгтэй. Монгол үндэстний дэвшил, Монголын Сэргэн мандлын үзэл санаа, үйл хэрэг,үндэслэлийн эсрэг сөрөг байр суурь санаатай, санамсаргүй баримтлан амны алдас, үйлийн ял хийхээсээ энэ удаа татгалзан Дээр Тэнгэрээс аюух нь зүйтэй болов уу. Монголд сөрөг хандах, тэр хандлагаа ил далд илэрхийлэх нь үзэл санааны эрх чөлөөний ерөнхий зүйлд хамаатна. Харин шууд шулуухан дайсагнах нь тусгай асуудал мөнийг манайхан заримдаа мартдаг болсон шиг. Гэтэл дайснууд дайсан мөнөө ил тод сануулахаа мартахгүй болсон байна. Төр тамирдаж, засаг замарсан цаг үеийн цоорхойгоор тэд толгойгоо аймшиггүй өндийлгөж байна. Бүхэл бүтэн 15 жил өдөр шөнө ялгалгүй үргэлжилсэн суурь судалгаануудын суурь үр дүнд хорсон бухимдсан, улмаар монгол хэлтэн цустан угсаатны аугаа их түүхэн ялалтыг улайран эсэргүүцэгчид дээр ч байна, доор ч байна. Тэд 15 жилийн өмнөөс л байсан. Тэгээд 2008 оны 9-р сарын 11-ний өдрөөс Интернетээр үзэл бодол, уриа лоозон, шахалт шаардлагаа цацаж эхэлсэн. Энд огноог анзаараарай. Дотоодын дайснууд энэ өдрийг ухамсартай сонгож, дайн зарлаж байна л даа. Тэд ингэж улайм цайм аашилж аймшиггүйтэхдээ юунд найдаж байна? Монголын нийгмийн дорой буурайд, манай нийгмийн сэтгэлгээний бурангуйд, манай хоцрогдолд. Төр тамирдаж, засаг замарсан цаг үеийн цоорхойгоор тэд улс төр, эдийн засаг, нийгэм, ахуйн бүх салбарт хүссэн бүхнээ хийж ирсэн, цаашид ч хүслийнхээ хэрээр хийнэ гэж найдаж байна. Тэд хүн ч алсан, хүрээг ч талсан. Тэр байтугай юм юм болсон. Тэдэнд хаалт хязгаарлалт, хориг саад алга. Харин бий болох уу? Тэдэнд миний судалгааны юу нь тийм аймшиг төрүүлээд тэгэтлээ дайн зарлах болов? Монголын нэн эртний ба эртний түүхийн судалгаагаар дэлхийн соёл иргэншлийн уугуул өлгий нь Монголын түүхэн нутаг дэвсгэр байжээ. Улмаар өвөг алтай-монгол угсааны хүн ам нь хүний соёл, дэлхийн иргэншлийг үүсгэгчид юм байна гэсэн үр дүн гарлаа. Дэлхийн түүх монгол-төвт юм байна, тиймээс чухам яг өнөө үед Монгол Улс дэлхийн соёл иргэншлийн төв дахин болохоор боллоо, учир нь суурь шинжлэх ухааны эцсийн онол энд л нээгдэж олдлоо. Ийм л үр дүн, хангалттайгаас ч илүү баталгаа нотолгоотой үр дүн. Энэ аймшигтай юу? Аймшигтай. Юу нь тийм аймшигтай болохоор өмнөөс дайн зарлаад байна? Монгол хэлтэн цустан угсаатны рейтинг чинсаа олон улсын тавцанд 1-рт бичигдэхнээ! Дайснуудын боддогоор муу муухай, мулгуу тэнэгээ бус, Дээр Тэнгэр язгуураас улбаа угшилтай сайн сайхан, саруул ухаантайгаа мэдэх болсон монголчууд үндэсний шинэ дэвшилд хоромхон зуур шилжиж даян дэлхийн соёл иргэншлийн цаашдын өрнөл, дэвшлийг хөтлөхнээ. Монгол хүн Дээрээс заяасан байр сууриа дахин эзлэхнээ. Монгол угсаатны түүхэн шинэ өрнөл, дэлхийг дахин даяарчлах үндэслэл, үйл хөдлөлийг эсэргүүцэн тэмцэх гадаад хүчин тэр болгон олдохгүй. Учир нь чухам өнөөгийн дэлхий дахин ийм өрнөлийг хүлээж байгаа юм. Чухам Монголоос хүлээж байгаа юм шүү дээ. Гэтэл харин дотоодоос дайснууд босч  ирэх магадлал багагүй нь илт байна. Энэ нь тухайн тэр дайсагнагчдын сүнсгүй тэнэг, үйлсгүй мунхагаас илүү, нийт нийгэмд бугшсан бурангуй сэтгэлзүйн харгай юм. Хүмүн төрөлтөнд үндэсний бахархал, тэмүүлэл, зүүд мөрөөдөл, зөн билиг байгалиас заяасан байтал хэдэн зууны турш дахь үндэсний бууралт доройтлын харгайгаар үндэсний сөрөг үзэл нийгмийн дээд доод бүх давхаргуудад бугшин архагшсаны гай гамшгийг бид амсаж явна. Энэ байдал засрах төлвийг эрхбиш олж байна, цагийн аясаар чиг хандлага тэр зүгт боллоо. Нөгөө талаар, эсэргүүцэл тэмцэл хурцдах олон шалтаг шалтгаан цаашид ч үйлчлэх нь бас илт байна. Монголын шинэ Сэргэн мандалын үзэл санаа, үндэслэл, бодит боломж нөхцлийн асуудал нь фронтын шугам үүсгэж байна. Энэ ч тааж бүү хэл, тооцож болохуйц үйл явц. Фронтын шугамын аль талд нь явахаа монгол хүн нилээд тулхтай шийдэх цаг ирлээ. Хүний эрхийн асуудал мөн үү, мөн. Үндэсний ухамсрын асуудал бас мөн. Зөрчил нь үүнд. Зөрчилгүйгээр шийдэл байдаггүй.   Түүхэн үйл явц Дээрээс явдаг. Тэнгэрийн хүчин, ертөнцийн суу заль бүхнийг шийдэж байдаг, албадан зохицуулдаг, хатуу хянадаг. Гэж монголчууд маш зөв ойлгож байж. Өнөөгийн монголчууд та бид үүнийг мартаж орхиж, мартуулж чадсан байна. Би бол ердөө л бичээч. Даян Дээрхийн илгээлтийг л чадан ядан цаасан дээр буулгаж суугаа хэрэг шүү дээ. Ийм л үүрэг хүлээсэн. Өгүүлэн буй түүхэн үйл явцад Дээрээс үүрэг хүлээсэн ерөөлт хүмүүс тоотой цөөн боловч өөрсдөө тодорч, тойрон нэгдэж л байна. Өнөөгийн хэлээр, хүний нөөцийн асуудлыг бид дараа тусд нь авч үзнэ.  Хоёр хоёрын дөрөв байдагтай маргая гэвэл маргаж болно. Харин маргая гээд ч маргаж болохгүй, чадахгүй юм бол супернэгдлийн онол гэж мэд. Яагаад гэвэл, өнөөгийн хямарч самуурсан соёл иргэншлийн аврал нь энэ юм. Физикийн нэгдсэн онол яах ёстойв гэвэл, орчлон ертөнцөд оршин буй бүхний учрыг тайлж тайлбарлаж, хамгийн чухал нь тооцож чаддаг болох ёстой юм. Тэгээд үнэхээр чаддаг болчихлоо. Нэгдсэн онолыг бүх нийтэд хялбархан хүртээлтэй орчин цагийн арга хэрэгслээр зааж сургахад бид бэлэн байна. Энэ тухай асуудлыг дараа тусд нь тодорхой хэлэлцье. Супернэгдлийн онолтой нягт холбоотой нэгэн зүйлийг эхний мөчөөс машид анхаарах шаардлага тулгарч байна. Юув гэвэл, нэгдсэн онол маань бидэнд үзэгдэх, мэдрэгдэх бүхий л илэрхий ажиглагдахуйц үзэгдэл юмсын туйлын онол. Ил үзэгдэх бүхий л юмс үзэгдлийн туйлын рациональ онол. Рациональ гэдэг нь оюун ухаанд тулгуурласан шинжлэх ухаанч, цэвэр математик онол гэсэн үг. Логикийн хэлээр хэлбэл, энэ нь дээд түвшний формаль систем юм. Ийм формаль системийн тухайд Курт Гёделийн гэх суурь теорем хүчинтэй байдаг. Курт Гёделийн теорем нь ерөөс супернэгдлийн онол зарчмын хувьд байж болох эсэх асуудлыг ч хөнддөг юм. Нэгдсэн онол нэгэнт бий болсон нь энэ талын эргэлзээ, маргааныг тасаллаа. Энэ нэг хэрэг. Ноцтой нь юув гэвэл, ил оршихуйг бүрэн бичиглэх нэгдсэн онол буюу дээд түвшний формаль системийн эцсийн баталгаа нь өөрт нь биш, түүнээс дээгүүр ямар нэг системд байх ёстой болдог. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл, орчлон ертөнцөд ил үзэгдэх оршихуй ба үл үзэгдэх оршихуй хоёул байх ахул нэгдсэн онол ил үзэгдэхийг төгсгөөд далд ертөнцөд шилжих боломжтой юмуу, ёстой гэсэн үг. Сэтгэлзүйн хувьд гайхалтай боловч логикийн хувьд гайхаад байхааргүй нь юув гэвэл, Гёделийн метатеоремын дээр дурдсан мөрдөлгөө үнэхээр хэрэгждэг юм байна. Далд оршихуй үнэхээр байдаг юм байна. Орчлон хорвоо, байгаль дэлхийд ил ба далд чанарууд хосмолжсон байдаг юм байна. Чухамхүү  далд оршихуйгаас супернэгдлийн онолын үнэний туйлын баталгаа ирэх ёстой мэт мөрдөлгөө Гёделийн теоремоос урган гардагт би өөрөө итгэдэггүй байсан. Гэтэл чухам тэр теоремын тийм мөрдөлгөө хүчинтэй юм байна.Тиймээс шинжлэх ухаан, шашин хоёр угтаа зөрчилтэй бус бөгөөд эцсийнхээ дүнд нэгдэх тухай үзэл санаа цаашид хэрэгжих нь зайлшгүй мэт. Ер нь бол эцсийн эцэст ганцхан ухаан л үлдэнэ, учир нь орчлон ертөнц гэж нэг нэгдмэл үзэгдэл гэх нь эртнээс өнөөг хүртэлхи философийн үндсэн баримтлал. Тэгвэл тэрхүү эцэст үлдэх ганц ухаан нь юу байх юм? Эрүүл ухаан, саруул сэтгэлгээт монгол хүн бүхэн үүний хариуг урьдаас тааж мэдэх ёстой. Энэ бол тэнгризм. Түүхийн эхэнд ийм л ганц ухаан байсан. Шинжлэх ухаан, соёл иргэншлийн өнөөгийн өндөрлөгт үнэмлэхүй баталгаажсан ийм л ганц ухаан үлдэнэ, үлдэж байна.Ертөнц гэж супернэгдлийн онол ёсоор юу харагднав? Цэвэр математик машин! Цэвэр софтвер. Энэ софтвер хэрхэн яагаад хардвер болж харагдах учрыг онолд хялбархан олдог. Ертөнцийн универсаль математик машины хардвер загвар нь хүний уураг тархи юм. Түүнд программ суулгахыг боловсрол гэж байгаа юм. Монгол Улс капиталист анхны хуримтлалын буюу шилжилтийн үед залуу үе, бүхэл бүтэн нэг үеийг суурь боловсролгүй алдчихаад, одоо бас нэг үеийг алдах магадгүй болоод байна. Нөгөө суурь боловсролгүй залуу үеийнхэнд маань миний яриад байгаа зүйл шинжлэх ухаан талаасаа ч, үндэсний үзэл зорилгын талаасаа ч огт ойлгомжгүй байх юм. Уг нь бол Америкт очиж шил шаазан угааж, пицца зөөхийн оронд эндээ байгалийн шинжлэлийн шинэ суурь онол эзэмшиж аваад дэлхийд багшлаад явчихмаар байгаа юм.Өгүүлэн буй асуудлууд хязгааргүй гүн гүнзгийг хөндөн буй гээд үүгээр энэ удаа өндөрлье. Бэсүд Ч. Эрдэнэ,Монгол-төвт дэлхийн соёл иргэншлийн түүхийн судлаач
Continue reading →

Labels