Миний
Мэдүүлэг
Бэсүд Ч. Эрдэнэ, судлаач
Миний судалгаа хоёр чиглэлтэй.
1. Монгол
угсаатны нэн эртнээс өнөөдрийг хүртэлхи түүхийн логик ба философи. Гайхах зүйлгүй.
Түүх судлалын гол зорилго нь тухайн үндэстний, цаашлаад дэлхийн түгээмэл түүхийн логик ба философи, байгаль ба нийгмийн зүй тогтлыг
нээн илрүүлэхэд оршино. Түүхийн ухаан буйн утга агуулга нь үүнд. Хэрэв монголчууд
үндэсний түүхийнхээ зүй жамыг мэдэж авбаас ойр холынхоо ирээдүйг төсөөлж, тэр байтугай,
тооцож, улмаар төлөвлөх боломж эзэмших юм. Монгол судлал байна. Төв Азиас гаралтай
нүүдэлчдийн тухай анх бичсэн Херодотоос тоолохул 2550 жилийн настай. Монголын түүх
хадандаа буй хэмээн доктор Н. Сэр-Оджав надад ярьсныг баримтлаваас, сүүлийн үес
доктор Д. Цэвээндорж нараас судалсан Цагаан голын аугаа дурсгалаар Монголын түүх
ба түүх бичлэг 12000 жилийн настай болно. Энэ нь Их мөстлөгийн дараахи үеийг бүхэлд
нь хамаарч байна. Энэ 2013 онд монгол угсаатны оршихуйн 15804 жилийн их мөчлөг өндөрлөж,
Монголын түүх шинээр эхлэх тухай далд эх сурвалжийн мэдээлэл бий. Хүй нэгдлийн хүмүүс
Төв Азиас Берингийн хүзүүвчээр бөмбөрцгийн Баруун хагаст нэвтэрсэн үеэс тооцвоос
монгол судлалын хамрах цар хүрээ цаг хугацааны хувьд дэлхийн түүхийн туршид уртсаж,
газарзүйн хувьд бөмбөрцгийн энгээр өргөжин тэлнэ. Чухамхүү энэхүү гоц онцлог нь
монголын түүхийн мөчлөг, өсөлт бууралтын зүй тогтлуудыг нилээд бодитой судлах үндсэн
нөхцөл юм. Эдгээр зүй тогтлууд ямар боловч буй бөгөөд энэ нь байгаль ертөнцийн он
цагийн мөчлөгөөр нөхцөлддөг тухай онол сургаалыг Лев Гумилев дэвшүүлсэн нь монголын
түүхэнд холбогдох миний судалгааны ерөнхий үндэслэл мөн.
Л. Н. Гумилевын онол сургаал нь евразизм үзэл баримтлал, стратеги,
улс төрийн бодлогын орчин үеийн үндэслэл мөн гэж хэлж болох.Евразизмын түүхэн үндэслэл,
уламжлалыг бүтээгч нь Монголын Эзэнт гүрэн. Евразизм нь монголын өв, манай түүхийн
шууд үргэлжлэл. Алтан Орд (Золотая Орда) улсын өвлөгч нь Орос. Оросын түүхийн туршид
евразизм ба баруунизм хүчтэй өрсөлдсөөр ирсэн юм. Өнөөгийн ОХУ-д евразизм ялж, стратегийн
чиг шугамыг нь тодорхойлж байна. Түрүү үеийн оросын нэрт сэтгэгдчдээс евразизмын
философийг цэгцтэй томъёолж, хөгжүүлж өгсөн нь чухам одоо чухал хэрэгцээнд орж байна.
Социализмын хүрээ хязгаар нь Монголын Эзэнт гүрний нутаг дэвсгэртэй давхцах тухай
доктор Д. Бямбасүрэн ажигласан нь тохиолдлын биш. Өнөөдөр евразийн улс орнууд Монголоос
бусад нь Ерөнхийлөгчийн засаглал сонгосон нь Их Монголын уламжлалаар тогтсон хүчирхэг
жолоодогч хүсэх менталитетын илрэл юм гэх мэт. Евразизмыг үндэслэгч нь Монголын
Эзэнт гүрэн. Үүнийг өнөөгийн Оросын оюуны элит, дээд удирдлагын хүрээнд сайн ойлгодог
боллоо. Нэгдсэн Оросыг Алтан Ордны улсаас л эхэлж тоолохоос өөрцгүй. Тэгвэл ОХУ-ын
титэм үндэстэн (Титульная нация) нь татаарууд болж таарна. Энэ тухай үзэж судалж,
ярьж бичдэг болж байна. Гэтэл “Монголчууд бид дэлхийн түүхнээ ер юу хийчихсэн бэ”
гэж асуух оюуны сөгөө та бидэнд дутаж байна. Та бидний санааны мухарт том асуудал
багтахаа больсон байна. Ахуйдаа дарлуулж, тулга тойрсон бэртэгчин прагматик үзэл
сурталд нэвчиж гүйцлээ.
Монгол угсаатны
түүхийг дэлхийн дэвсгэр дээр авч үзэх үзэл санааны
анхдагч нь нэрт археологич, түүхч Хөдөөгийн Пэрлээ
(уг нь Пэрэнлэй). Монголын түүхийг Дорно, Өрнийн Хүннү гүрнүүдийн эхэн үе хүртэл
туушид нь сэргээн судалсан нь доктор Г. Сүхбаатар. Тэгвэл 2200 жилийн өмнөхөөс цаашлуулан
нарийвчлан судлах ёстой ба судалсаар ч байна. Эртний судлалын өгөгдөхүүн баяжсаар
байна. Үүнийг нэгтгэн дүгнэх үндсэндээ анхны тоймтой оролдлого нь 1989 онд
Э. А. Новгородовагийн хэвлүүлсэн
“Эртний Монгол”(Он цагийн ба угсаатны соёлын
түүхийн зарим асуудлууд) байв. Монгол угсаатны түүхийг Их мөстлөгийн
дараахи 12000 жилийн турш туушид нь урагшлуулсан үзэж судлах боломж нөхцөл бэлхнээ
буйг цохон тэмдэглье. Тэгэж үзэж судлах шаардлага зайлшгүй учрана. Ер үндэсний түүхээ
эрхэмлэн анхаарах, аль болохоор он тооллоор нь урагшлуулах, тухайн үндэстнээс хүн
төрөлхтөний түүх, дэлхийн соёл иргэншилд оруулсан хувь нэмрийг аль болохоор тодруулах
нь үндэстэн угсаатан, улс орнууд, төр засгуудын бодлого, зорилгын төвд хэзээнээс
байдаг, дэлхийн даяаршлын өнөөгийн орчин нөхцөлд улам бүр хурц асуудал болон тавигдаж
байна. Учир нь тухайн улс орны стратегийн үндэслэл, зэвсэг нь тухай үндэстний түүх
юм. Үндэстнүүдийн түүх өөр өөрийн онцлогтой. Монголын түүх нэн онцлогтой. Ер нь
бол үлгэр домогт ч баймааргүй онцлогтойг та бид эрхбиш ухаарах ёстой. Модун хааны
Дорнын Хүннү, Аттила хааны Өрнийн Хүннү гүрэн, Чингисийн Монгол нь тухай тухайн
үедээ дэлхийг даяарчлагч ялагдашгүй хүчнээр товойн гарч байжээ. Энэ тохиолдол байв
уу? Эсвэл ямар нэг зүй тогтол цаана нь байв уу?
Дэлхийн түүх гэж тэнэг тохиолдлын золиос төдий явж ирсэн хэрэг
үү? Хараахан үгүй л баймаар юм. Тэгвэл байгаль, нийгмийн ямар зүй тогтол яаж үйлчлээд
байсан бэ? Ерөөс түүх судлал, тийм шинжлэх ухаан буйн зорилго нь энэ асуултад хариулахад
оршино. Эсбөгөөс дэлхий ба үндэсний түүх нь утга чанаргүй зүйл болно биздээ. Түүхийн
ухааны нэг аксиом нь: “Хэн хэзээ нэг цагт хүчирхэг байсан бэ, тэр дахин хүчирхэгжинэ” гэсэнд оршино. Төв Азийн нүүдэлчид
хоёр удаа хүчирхэгжиж байжээ. Энэ хүчирхэгжилт нь дэлхийг даяарчилж, түүхийг орвонгоор
нь эргүүлж байжээ. Тэгвэлгуравдахь удаа дахин хүчирхэгжиж болохгүй юү? Ийм асуулт. Энэ асуултыг
зүгээр эрүүл саруул ухаан мэдрэлтэй монгол хүн бүр тавьдаг байх ёстой. Гэтэл тавьдаггүй,
ийм асуулт тавьсан хүнд харин учиргүй уурлаж дургүйцдэг. Ухаан мэдрэл нь хаачсан
юм бэ? Эсвэл ямар нэг айхтар ухаан цаанаас нь дөрлөж хөтлөөд байна уу? Цаашлаад,
Монгол маань дахин хүчирхэгжиж болохгүй бол хорио цээр нь юу вэ? Болох бол үндэслэл,
хүчин зүйл, багаж зэвсэг нь юу вэ? гэх мэт асуултууд нарийвчлагдан тавигдана.
Монголын дахин хүчирхэгжилт буюу Монголын Сэргэн мандлын философийг
доктор Д. Бямбасүрэн дэвшүүлээд 20 жил болоход үндэсний сэргэн мандал гэдэг нэр томъёо манай улстөр-нийгмийн
үгийн санд орсонгүйгээр үл барам, хүн ам нэг бол сонсоогүй, нөгөө бол сонсоод мартчихсан
байна. Төр засгийн удирдлагын зүгээс үгүй ядаж манарсан үедээ хэл нь хальтраад сэргэн
мандал гээд дуугарчихсан тохиолдлыг би санахгүй байна. За яахав, сэргэн мандаад
юухэв, болихгүй юү, хүн амьтны эрх чөлөөний асуудал. Тэгээд сэргэн мандахгүй бол ер
яах гэж байгаа юм бэ? Ийм асуулт
урган гардаг. Эрүүл саруул ухаан мэдрэлтэй л бол ийм асуулт зайлбаргүй. Тиймээс
улс үндэстнүүд, төр засгууд үндэсний Сэргэн мандал (Renaissance)-ын зүүд мөрөөдөл
тээж явдаг.
Сэргэн мандахгүй гээд захдаж зулраад эхлэхээр мөхөж
сөнөхдөө л тулна. Логик нь ийм, өөр байдаггүй. Захын жишээ баримт гэвэл, та бид
чинь эх захгүй лицензийн наймаагаар газар нутаггүй болчихоо шахсан. Одоо жаал зугаа
янзлах санаатай мэт. Сайндаа биш, УИХ-ын гишүүд салхинд гараад явтал газар сайгүй
өргөст торон хашаанд тулаад, хар хувцастай монгол залууст буудуулчихгээд болсонгүй
тул сая нэг юм сэхээ орсон шүү дээ. Наад хэвлэл мэдээллээ эргээд хар. Заавал эндээ
тулж байж сэхээрэх хэрэг байна уу? Өнөөгийн хурдацтай орчин нөхцөлд бүрмөсөн хожимдоод
нэгмөсөн баларчих магадлал хамгийн их юм шүү.
Гэтэл Сэргэн мандал гэдэг нь хамгийн ховор, хамгийн өчүүхэн
магадлалтай үзэгдэл. “Эртний Грекийн гайхамшиг”, Монголын даяарчлал, Европын Ренессанс
гэсэн ийм гурван сэргэн мандал л түүхэнд байна. Европын Ренессанс нь монголын байлдан
дагуулал, даяарчлалаар өдөөгдсөн үзэгдэл болохыг одоо судлаачид анзаарч эхэлж байна.
Чингисийн Монгол бол монгол угсаатны сэргэн мандал байжээ гэж
ойлгох нь чухал. Түрүүнд нь өөр өөр нэрээр явж бараг мартагдаад байсан үндэстэн.
Энэ өнөөгийн Монгол маань Манжийн буулган дор хэдэн зуун жил мартагдсаны дараа цухуйгаад
100 жил л болж байна. Нөхцөл байдал давтагдаж байна. Доод цэгтээ тулсан, цаашаа
буурах доройтох орон зайгүй болсон баймааж Сэргэн мандал тохиолдох логик бий юм.
Европын Сэргэн мандал Италиас эхэлсэн. Түрүүнд нь Итали гэж хүн амьтан байж тогтохын
аргагүй хэцүү болчихоод байсан. Өнөөгийн Монголд яаж байна? Яаж ч чадахгүй нь үлдээд
бусад нь гараад явсан. Баячууд, луйварчид нь үл хөдлөхөө гадаадад бүтээн байгуулж,
хөдлөхөө оффшор банканд хадгалуулж тэндээ суурьшаад наашаа улс төрчид гэх марзан
маягаар л цухуйдаг болсон юм бишүү. Ганцхан сарын дотор гэмт хэрэг хоёр дахин өсөөд,
гэртээ байсан хоёрын эхийг нь алаад нялх хүүхдийг нь дүүжилсэн байна. Хүн амьтан
тогтож суухад амаргүй байна. Сэргэн мандлын урьдчилсан нөхцөл нь иймэрхүү л байх
ёстой, тэгээд байна. Доошлох зай алга, дээшээ огцом үсрэх ганц боломж л үлдсэн.
Монголын түүхийг Их мөстлөгийн дараахи 12000 жилийн турш
авч үзвээс, манай түүх дэлхийн түгээмэл түүхтэй санамсаргүй сонин байдлаар холбогдоод
ирж байна. Товчдоо, дэлхийн
соёл иргэншил нь монгол-төвт үзэгдэл юмаа гэсэн нилээд нарийн нягт логик загвар
үүсэх ба энэ нь түүхэн өгөгдөхүүний хангалттай баялаг үндэслэлтэй. Энэ тухайд нэг их гайхах хэрэггүй.
Ерөөс дэлхийн соёл иргэншил нэг төвт үү, олон төвт үү гэсэн суурь асуудал шийдэгдээгүй
ирсэн юм. Тиймээс зарчмын хувьд дэлхийн түүхийг нэг төвт буюу моноцентрист, түүний
дотор монгол-төвт үзэл баримтлалаар тайлж тайлбарлах орон зай шинжлэх ухаанд сул
чөлөөтөй байгаа юм. Энэ цагаан зайг бөглөх оролдлого хийе гэвэл, зөвхөн Төв Ази,
алтай-монгол угсаатны түүхээр бөглөх ганц логик боломжтой нь харагдаж байгаа юм.
Бусад их бага үндэстэн угсаатнуудад тийм боломж байсан бол аль эрт бөглөж таглаад
асуудалгүй болгочихолгүй яахав дээ.
Дэлхийн соёл иргэншлийн монгол-төвт үзэл баримтлал, миний
судалгаагаар үүссэн загварт хэрхэн яаж хандаж ойлгох вэ? Энэ тухайд логик гэдэг
ухааны хамгийн тулгуур, хамгийн гүнзгий теоремыг хэлж өгье. Үүнийг Курт Гёделийн
теорем гэдэг. 1934 онд суут логикч Гёдель өөрөө томъёолоод баталсан теорем. Математик
логикийн яв цав томъёолол нь энэ миний мэдүүлгийн хүрээнээс халина. Зүгээр логик
утга нь гэвэл, батлагдахгүй, бас няцаагдахгүй тийм суурь үнэнүүд оршин байна. Өөрөөр
хэлбэл, монгол-төвт концепцийг батлах нь мэдээж хэцүү, хамгийн чухал нь няцаагдахгүй
л байх ёстой. Яв цав батлагдахгүй байх нь бага хэрэг, яв цав няцаагдахгүй л бол
монгол-төвт загварыг үнэн гэж үзэх ёстой нь шинжлэх ухаан гэдэг логик арга зүйт
танин мэдэхүйн хууль юм. Орчин үеийн сэтгэлгээний соёл ерөөс Гёделийн теоремыг сонссон,
зарим мөрдөлгөөг ухаж ойлгосон байхаас эхлэнэ. Монгол-төвт концепцийг та заавал
батлах гэж чармайгаад, батлаач өгөөч гэж шаардах нь нэг хэрэг. Хаа нэг газраас,
хэзээ нэг цагт түүнийг няцаасан нь танд харагдаагүй л бол та монгол-төвтийг үнэн
гэж итгээд явах эрх чөлөөг логик гэдэг суурь ухаан танд олгож байгаа юм. Судлаач
миний нүдээр харвал, өгүүлэн буй концепцийг няцаах нь батлахаас үлэмж хэцүү байх
болно.
Харин батлахын тулд яах ёстой байна, яах ёстой байв?
Концепцийг үндэслэсэн нь 1997 он. Хүн ард их уншсан, сонирхсон. Хэцүү юм, гурав
дахин, гуч дахин уншлаа гэдэг. Ширээний ном ч гэдэг, нойрны эм ч гэдэг. ХХ зуундаа
багтаж гарсан хамгийн сайн ном ч гэдэг, хамгийн муу ном ч гэдэг. Эцэст хүмүүс
логик хэлхээг барьж авах ба логик бол сэтгэлд шингэж, санааны мухарт хар аяндаа
хадгалагддаг зүйл. Ингээд таних танихгүй хүмүүс Ерөнхийлөгч чамтай уулзсан уу гэж
асууцгаах нь нийтлэг. Хүмүүс соёлт ертөнцийн хэм хэмжээгээр бодоод тэгэж асууцгаадаг.
Үндэснийхээ түүхийг олон мянган жилээр урагшлуулан суурь шинэ концепци дэвшүүлсэн
судлаачийг улсын Ерөнхийлөгч хүлээн авч уулзан санал солилцдог нь соёлт ертөнцийн
жам ёс. Учир нь үндэсний түүх бол стратегийн үндэслэл ба зэвсэг. Өнөөдөр манай стратегийн
зэвсэг гэвэл, Чингисийн Монголын түүх л байгаа шүү дээ. Түүнийг зарж идэхээ нэг
муу мэдээд байгаа нь яана. Тэгвэл миний судалгааны концепци үлэмж илүү хүчирхэг
зэвсэг өгөхгүй гэх газар хаана байна? Тиймээс хэрэв Та Ерөнхийлөгч байсан бол ингэж
хэлнэ: За даа, монгол-төвт энэ тэр гэхээр итгэл үнэндээ бага байна, гэхдээ юмыг
яаж мэдэх вэ. Болохгүй юм гэж байхгүй гэж танай нутгийн нөгөө хэн хэлээд хэрэгт
орсныг санаж байна. Чем чёрт не шутит гэж оросууд ярьдаг. Юмыг яаж мэдэх вэ, чи
олигтойхон хоёр оюутан олж дагуулаад тэр хэлсэн замаараа нэг яваад ир. Би ЗГ-ын
нөөц хөрөнгөнөөс хэдэн цаас гаргуулахыг бодъё гэж. Эсвэл Та тэгэж хэлэхгүй юү? Аа,
муусайн монголчууд ингээд л худлаа хуцаад дургүй хүргээд унадаг байхгүй гэж нэг
их хашир ухаантай царай эсгэх үү? Соёлт ертөнцөд ч ийм бодол төрдөг, гэлээ гээд
юмыг яаж мэдэх вэ гэдэг талаасаа ханддаг. Учир нь ингэхийг шинжлэх ухааны логик,
түүний хөгжлийн логик шаарддаг. Соёлт ертөнц гэхээр хип-хоп, рок-поптой юмуу, авлига,
ардчилалтайг хэлдэггүй. Соёлт ертөнц гэхээр хүссэн хүсээгүй шинжлэх ухаанч зарчмаар
хандах сэтгэлзүй, зарчимтайг хэлдэг. Иймэрхүү энгийн юмыг ойлгож мэдэхээс “Ирээдүй өнөөдрөөс эхлэнэ” гэх юмуу, “Бид бүгдийг сөнөөнө, бид бүгдийг
бүтээнэ” гэж манай
багачуулын дуулдаг үйл явц хэрэгжинэ шүү. Энэ бол түүхэн эргэлтийн эхний дуунууд.
Одоо мартагдсан. Түүхэн эргэлтийн эхний мөчид л зөн совин гүйдэг байгалийн зүй тогтолтой.
Ардчилсан хувьсгалын эхний мөчид дэндүү том сонин нэг зөн совин гүйж, ардчилсан
хэвлэлийн хуудаснаа үлдсэнийг надаас өөр ажигласан амьтангүй байх.
Дэлхийн соёл иргэншлийн монгол-төвт үзэл баримтлалыг батлах,
няцаахад холбогдох асуудлыг хөндсөн, тэр байтугай, зөв зүйтэй хандах үндсэн теоремыг
хэлсэн.
Монгол-төвтийг батлах хэцүү, үнэндээ боломжгүй гэж
танд сэтгэгдэж буй нь лавтай. Дахин сануулъя: Чухам үнэн юманд батлах, няцаахын
аль аль нь боломжгүй, ач холбогдолгүй гэж л Гёделийн теорем наана цаанаа хэлээд
байгаа юм. Тиймээс энэ теоремын анхны мэдэгдэхүүнгүйгээр орчин цагт ямар нэг философи
ярих боломжгүй болчихсон.
Гэлээ гээд монгол-төвтийг батлах нь хамгийн хялбархан
байвал яахав? Логик гэж логикоороо үлддэг юмыг хэлдэг. Алга болдоггүй, өөрчлөгддөггүй.
Монгол-төвт логик байсан л бол одоо ч байгаа, хойшид ч байх болно. Мөнх үйлчлэнэ.
Миний бие буюу соёлт ертөнцөд ярьдгаар, танай судлаач Гёделийн теоремоор халхавч
хийн худлаа хуцаж байх магадлал мэдээж үгүйсгэхдэхгүй. Нөгөө талаар, хэрэв монгол-төвт
логик байсан л бол тэр нь одоо, магадгүй, яг өнөөдөр илэрч үйлчлэх магадлал бас
байна. Бас л үгүйсгэхдэхгүй магадлал. Бүр нөгөөтэйгүүр, логик гэж гогцоогоо битүүрүүлдэг
юмыг хэлдэг. Монгол-төвт концепцийн нэг чухал сэжим нь, хүн төрөлхтөний метафизик
танин мэдэхүйн үйл явц Алтай, чулуун зэвсгийн үеийн алтайчуудаас эхэлсэн тухай үндэслэл.
Тэгвэл өнөөдөр физикийн шинжлэх ухаан төгсөх шатандаа ороод, төгсгөх ёстой нэгдсэн
онолыг дэлхий даяар эрж хайж байна. Хүн төрөлхтөнөөс орчлон ертөнцийг танин мэдэх
аугаа үйл явц Алтайгаас эхтэй бол тэндээ л танин мэдэхүйн үйл явц төгсөнө. Энэ бол
ердөө л логик битүүрэх логикийн хууль.
2. Танин мэдэхүйн түүхэн аугаа үйл
явц Хан Алтайгаас эх авч Хан буурал Алтайдаа өндөрлөн логик битүүрсэн нь супернэгдлийн онол. Энэ онол миний
WWW.superunified.org
вэбсайтад номын хэмжээтэй бичиглэгдсэн буй тул дэлхий даяар хаанахын хэн ч ороод
олж үзэх боломж нээлттэй болсон. Шинжлэх ухааны хууль дүрэм, журам горим, уламжлал
заншил ёсоор, шинэ онол номлолыг олны хүртээл болгож орхиод, өөр олон долоон юм
ярих хэрэггүй байдаг. Гэвч манай нөхцөл байдалд дараахийг анхааруулах ёстой. Өнгөрсөн
жил ШУТИС-ийн цөөн хэдэн багш нар уулзъя гээд уулзлаа. Нэг багш надаас супернэгдлийн
онол гэж юу юм бэ гэж лав зургаан удаа асуулаа. Нэг юм хэлэх гэхээр л дахин дахин
босч ирээд асуугаад байх юм. Би асуусан тоогоор нь хариулаад байлаа:1687 онд
Исаак Ньютоны үндэслэсэн онолын физикийг төгсгөх ёстой онолыг супернэгдлийн онол
гэх ёстой юм гэж физикийн ухаанд нь үздэг юм. Тэгээд тэр онол нь олдлоо гэж. ШУТИС-д ямар нэг техникийн
ухаан заадаг гэх тэр багш намайг сорих гээд манай өнөөгийн боловсролын нүүр царайг
харуулчихав. Дээр харлуулсан өгүүлбэрт дээд сургуулийн багш ойлгохгүй ер юу байнаа?
Манай боловсролын системийн дээд давхарга нь ийм болчихсон юм бол доод шат нь хаашаа
харсан юм байх вэ? МУИС хавьцаа нилээд хэдэн оюутан уулзъя гээд уулзлаа. Тэгээд
би хэдэн юм хэлэх гэхээр л нэг банди босч ирээд Эйнштейн мейнштейн гээд ер юм хэлүүлэхгүй
юм. Энэ одоо манайд нэг суут банди төрчихсөн хэрэг байх гэж бодоод, чи хаанахын
ямар сургуулийн оюутан бэ гэж асуулаа. Менежментын ухаан судалж байгаа гэнэ. Ер
нь бол арай хямдхан ав, арай үнэтэй зар гэхээс өөр ямар үхсэн үлийнийх нь менежмент
байхав дээ гэдгийг манай залуу үе ядаж мэдээд ав. Хэрэв бүр илүү өндөр түвшний менежментын
ухаан заалгая гэвэл дараахийг мэдээд ав. Менежмент хийчихмээр юм чинь байгаа юмуу,
байхгүй бол бий болго. Ийм дүрэмтэй. Өртөггүй бэлэн олдсон Оюу ба Таван толгойг
үнэ хүргэж чадахгүй үй түмэн менежерүүдийг л өнгөрсөн жилүүдэд бэлдлээ. Одоо тэг зардлаар олдсон хязгааргүй
үнэ цэнэтэй үндэсний баялаг болох супернэгдийн онолыг манай төр засаг яах бол…
Яах ч үгүй байдалтай. Үнэ цэнийг нь мөнгөөр сонирхож байна уу? Супернэгдлийн онолыг
нээсэн үндэсний анхдагч эрхийг надаас тэрбумаар биш, их наядаар, нэг их наядаар
биш, хэдэн их наядаар, монгол төгрөгөөр бус, дурын хатуу валютаар авъя гэсэн санал
ирсэн юм шүү. Валютынхаа дансыг хэлээд өгөөч гэж хэд хэд шаардсан. Баримтууд нь
байгаа. Үгүй гэхэд урьдчилагааны сая доллар ороод ирэх байсан биз. Гэтэл энэ онол
чинь Монголдоо бол хязгааргүй үнэ цэнэтэй үндэсний баялаг, дэлхийд бол шинэ сэргэн
мандлын үндсэн хөрөнгө болох юм. Хүн төрөлхтний туйлын зорилт нь орчлон ертөнцийн
бүрэн төгс онол гэж би
хэлээгүй юм. Харин тэр туйлын зорилтыг нь та бид хэрэгжүүлчээд сууцгааж байна.
Энд ноцтой анхааруулах нь,
супернэгдлийн онол зөв буруугийн тухайд сайн санаат хүмүүс эргэлзэж бүү санаа зов.
Муу санаат хүмүүс худлаа байгаасай нь гэж бүү горьд. Энэ онол хоёр хоёрын дөрөв
гэдэгтэй яг адилхан баталгаатай юм. Энэ нь эл бичээчийн сайн муу, шудрага юмуу,
зальжинтай огт холбоогүй. Ертөнц өөрөө үнэмлэхүй баталгаатай математик онолоор бүтсэн
юм байна. Би араа даая. Монголд хамгийн үнэ цэнэгүй юм нь үг болж. Мянган худалд
хялбархан хулхидуулж сурчихаад ганц үнэнд итгэхгүй болчихож, итгэхээ больчихож.
Би араа даая гэж монгол уламжлалд хамгийн үнэтэй үг юм шүү. Манай улс төрд араа
даах нь бүү хэл, араа даая гэж хэлэх зориг гаргасан тохиолдол байхгүй шүү. Би араа
даая. Ойлгоно уу? Ийм үг мэднэ үү?
Монголчуудын уншдаг ганц
хүн Баабар сая бичихдээ: “Хоёр
хөрштэй өрсөлдөхүйц нөлөө нөмрөг хайсан Монголын үе үеийн удирдагчдын мөрөөдөл болсон
гурав дахь хөршийн бодлого… маш том хөрөнгө оруулалт байх ёстой. Татаж чадах цорын
ганц эх үүсвэр гэвэл Монголд ердөө л уул уурхай…
Хөгжил
буурай, хүн ам цөөн, олон жилийн тусгаарлалаас болоод нийгмийн сэтгэлгээ нь дорой
хийгээд ертөнцийн тухай ойлголт нимгэн ийм газар өөр юугаараа бусдын сонирхол татах
билээ?(би тодотгов)” гэжээ.
Хөгжил
буурай. Хүн ам цөөн. Нийгмийн сэтгэлгээ нь дорой. Ертөнцийн тухай ойлголт нимгэн.
Ерөнхийдөө иймэрхүү. Өнөөдрийн тодорхой байдал гэвэл хэвлэлийн мэдээгээр, 2012 онд
ГХО 800 сая ам. доллараар буурсан. Тавантолгойн бизнес шатаж байгаа. Зах зээлд
110 доллараар өгдөг нүүрсээ 70 доллараар… Ингэхдээ 350 сая долларын урьдчилгаа авсан…
Эрдэнэт 170 сая долларын зээл авсан… Бүтээгдэхүүнийхээ гуравны нэгийг зээлийнхээ
хүүнд өгч байна. Хөгжлийн банк 626 сая долларын зээл авсан. Хүүнд нь 2012 онд
24 тэрбум төгрөг төсвөөс гаргасан, одоо 20 тэрбумыг төлнө гэнэ. Оюутолгойн хөрөнгө
оруулагчдаас 250 сая долларын урьдчилгаа авсны дээр тэндээс ашиг хүртэх хүртэл өдийгөөс
гадна эцэст ерөөс өртэй үлдэж ч болзошгүй гэх. Чингисийн нэр зээлдээд 1,5 тэрбум
долларын өр тавьчихсан. Нөгөө хөгшнийх нь сүнс юу бодож, яаж тарчилж буй бол.
Ерөнхийлөөд
ч, тухайлаад ч байдал нэг иймэрхүү. Өргүй бол баян гэдэг. Монголын эдийн засгийн
ухаан гэвэл, ердөө л энэ. Өртэй бид хэзээ баяжихийг мэдэх ёстой институтууд ч мэдэхээ
больжээ.
Цорын ганц эх үүсвэр гэвэл ердөө
л уул уурхай… Өөр юугаараа бусдын сонирхол татах билээ? Сэтгэлгээ дорой, ойлголт нимгэн
та бидний амыг асууж басамжилсан үг. Хөгжил буурай та бидний дийлэнхи нь энэ үгээр
бахархаж, Баабараараа бардаж суугаа байх. Гэтэл ердөө л уул уурхай нь, нэгд, “Хөгжье
гэвэл шулуул, шулуулахгүй гэвэл хоцрогд” гэж Баабарын монгол хэлээр орчуулсан
дүрэмд захирагдана. Хөгжил ба дэвшлийн зарчмын ялгааг энд орхие. Хоёрт, ердөө л
уул уурхай нь нөмөр нөөлөг болохоос юмуу, олохоосоо илүүтэйгээр Монгол Улсыг их
гүрнүүдийн стратегийн өрсөлдөөнд хүчээр татан оруулна, оруулчихаад байна. Энэ осолтой
том тоглоомын талаархи дэлгэрэнгүйг энд орхие. Гуравт, ердөө л уул уурхайн дараа
Монгол нь өөрөө үлдэх үү, эс үлдэх үү тухай дахь магадлал тавь тавин хувь байх болуужин.
Наагуур хэлэхэд ийм. Энэ учрыг 1921 оны хувьсгал эхнээсээ анзаарч, социализм үргэлж
анхаарч ирсэн юм. Капиталист хувьсгалд Монголын оршихуй нэг их сонирхолтой асуудал
биш бололтой. Гэтэл капитализмын орчин үеийн философид, байгалийг ашиглахдаа бус, тахин
шүтэхдээ гэж яг
энэ үгээр хэлэх болсныг та бид сэтгэлгээ дорой, ойлголт нимгэний харгайгаар мэдэхгүй
явах ба Баабар зориуд мэдүүлэхгүй. Гэхдээ философи нь тэндээ, харин энд бол Монгол
маань глобаль капитализмын хувьд үндсэндээ эзэнгүй нөөц газар, түүний хэвлийн баялаг.
Хүн ам цөөн. Хөгжил буурай. Сэтгэлгээ дорой. Ойлголт нимгэн. Хэн эзэн байж чадах
юм гэж бодоцгоох нь тэдний хувьд буруу биш.
Стратегийн
нөмөр нөөлгийн асуудал Төв Азийн
нүүдэлчин монголчуудын хувьд бүр Хүннүгийн үеэс эхтэй юм. Шалтгаан нь манай геополитикийн
байршил. Баабарын сургуулийн зарим нийтлэлчдийн үгээр бол, юу ч хийж мэддэггүй хэдэн
нүүдэлчид шавар ваар, зэс данх, гуулин түмпэн мэтхэнийг олж авах гээд дайрч довтлоод
байжээ. Монголын түүхийг ингэж гэнэн тэнэгтүүлэх үйл явцын амь тавих сүүлчийн орилоон
нь энэ юм. Тэгэж дайрч довтлоод байсан нь өндөр түвшний металлург дээр тулгуурлаж
байсан юм. Төмөр илт, ган сэлмээ өөрсдөө үйлдвэрлэхээс бус, ташуураа далайж очоод
булаагаад авахгүй шүү дээ. Монголын металлург нь түүхийн нэг нууц үлдсээр байна.
Стратегийн
нөмөр нөөлөг-ийн асуудал.
Гуравдахь хөрш гэж шинэ үг. Газар, түүний хэвлийн баялгаар худалдаж авах хөлсний
этгээд юмуу даа. Ийм л логикийг Баабар нэвтрүүлж байгаа. Бусад нь яахав, тархиа
бэлэн угаалгаж, хорчийтал хатаалгаад л сууж байцгаана. Үүндээ бас маанаг юм шиг
малилзаж баярлацгаахыг яана. Энэ логик нь өрөөл татанхай, хөгжлийн бэрхшээлтэй,
цаана осол эрсдэлтэй логик. Энэ бол үндэсний дэвшлийг хааж хорих бодлого. Энэ нь
ямар ч тэнэгийн толгойд орох хэрийн бэлэн зэлэн логик. Ийм логик хэзээ ч зөв байдаггүй.
Жинхэнэ логик, жинхэнэ үнэн ямагт парадоксаль байна. Жинхэнэ логик шийдэлд жаал
зугаа ухаан хэрэгтэй болдог.
Гуравдахь хөршийн
бодлогыг их сайн сайхнаар нь бодлоо ч энэ нь хориглох стратеги, амиа тээх бодлого.
Эцэст амиа тээхгүй. Гуравдахь хөршийн маань Хятад, Орос дахь зах зээлийн ашиг сонирхлыг
Монгол Улс тэнцүүлэх боломжгүй.
Хамгийн
сайн хориглолт бол давшилт. Алтан
дүрэм нь ийм, хүний түүхээр бичигдсэн дүрэм. Саяхан болтол цэрэгжүүлсэн улс байсан
Монголд олон хүн энэ дүрмийг эрхбиш мэдэж буй байх. Стратегийн хамгийн сайн хориглолт
бол стратегийн давшилт. Энэ нь
дэлхийг тэр чигээр нь талдаа татаж, эрхшээлдээ оруулах бодлого, зорилго, тийм хүчин
зүтгэл. Үүнийг Хүннү анх ойлгож, Чингисийн Монгол хэрэгжүүлсэн юм.
Тиймээс
Монгол Улсад стратегийн давшилтын хүчирхэг зэвсэг хэрэгтэй байна. Монголын түүхийн
логик ба философийг судлаад үзвээс, тийм зэвсэг олдох магадлал чухам энэ манай үед
тохиож байх бололтой. Тэр зэвсэг нь юу байж болох вэ? Өнөө цагт дэлхийг эзлэх хэрийн
стратегийн давшилтын зэвсэг гэж ер юу, хаана байх ёстой вэ?
Мэдээж
хэрэг, суурь теоремуудыг дан суутууд дэвшүүлдэг. Мэдээж хэрэг, монголын түүхийн
логик, философийг маниас аль өмнө Тэмүчин-Чингис нэгтгэн дүгнээд хэлсэн нь: Санааг нь авбаас, бие нь хаа холдох. Орчин үеийн улс төр, стратегийн
үндсэн теорем нь ийм. Теоремаас мөрдөлгөөнүүд гардаг. Ардчилал гээчийн баастай бурхан
Уинстон Чёрчилль гол чухал мөрдөлгөө хэлсэн нь: Ирээдүйн эзэнт гүрэн нь оюун санааны эзэнт гүрэн
байх болно.
Санааг нь булаан
авч, биеийг хүлж дөрлөөд, Эзэнт гүрэн байгуулах зэвсэг зөвхөн шинжлэх ухаанд байж
болохыг өнөө үеийн адгийн тэнэг ч ойлгох байх. Гэтэл гайтай нь, тэр шинжлэх ухаан
нь өндөр хөгжиж, төгсөх шатандаа орчихоод барьж авах асуудал бараг байхгүй болчихож.
Барьцтай ганц асуудал л үлджээ. Энэ нь супернэгдлийн онолын асуудал. Дэлхий дийлсэнгүй
явж ирэв. Тэгвэл Тэнгэр тэрийг нь нааш нь ханцуйнаас ханцуйнд сэмхэн атгуулчихаж
болохгүй юү. Цаг нь болж, мөчлөг нь ирсэн юм бишүү. Тэгээд тийм л юм боллоо. Маргаж
мэтгэлцэх ухааны юм бодох бол тэр Дээшээ очиж заргалд.
Оюун санааны
эзэнт гүрэн байгуулах ажил явдлын 99 хувь нь хийгдчихсэн. Энэ нь ард түмний хувьцаа.
Үлдсэн 1 хувийн хувьцааны асуудалд оролцох төр засаг байна уу, үгүй юү? Байхгүй
бол миний бие, ер Монгол Улс дэмий найдаж цаг алдмааргүй байна.
Дэлхий
даяаршсан нь худал биш, үнэн үзэгдэл. Онцлог нь, нэгд, дэлхийн нийт байдал монголынхоос
дор орчихсон дэнжигнэж байна. Хоёрт, монголын юмуу, бас бусын асуудал гэж тус тусдаа
дангаараа байхгүй болчихсон. Зөвхөн даян дэлхийн асуудал л байна. Асуудал нийтлэг
ба ганцхан болчихсон.
Асуудлын
асуудал нь юув гэхээр,
орчин цагийн соёл иргэншил нь шинжлэх ухаан, технологи, үйлдвэрлэлийн өнөө хүрсэн
түвшиндээ цаашид явах юм бол 21-р зуунд глобаль сүйрлийг тойрч гарч чадахгүй. Ийм
тооцоо стратегийн судалгааны түвшинд хийгдээд 40 жил болж байна.
Үлдсэн ганц
найдвар бол супернэгдлийн онолыг нээж олох явдал. Нэгдсэн онолоос жинхэнэ хувьсгалт
шинэ технологиудыг гарган авч, үйлдвэрлэлээ байгаль орчинд аюулгүй болгон шинэчлээд,
эдийн засгийн огцом өсөлт хангах замаар л сүйрлийг зайлуулж болно. Сүйрлийн эсрэг
сөрөг арга хэмжээ авч эхлэх хугацаа урсаад дуусчихсан тухай НҮБ хэлснээс хойш хэдэн
жил байгаа шүү. Энэ юу гэсэн хэл вэ гэвэл, хямралын үйл явц эргэлт буцалтгүй талруугаа
шилжиж байна гэсэн үг. Цаг шахаж байна, Тэнгэр шавдуулж байна. Дэлхий маань санхүүгийн
хямралын ангал руу өнгийгөөд байна. Шинжээчдийн дүгнэлтийг тоймлон харвал, хэрэв
энэ удаа дэлхийн санхүүгийн хямрал болохул урьдаас юу ч нөөцлөөд нэмэр болохгүй
тийм хямрал болно гэж хэлэх талдаа байна. Өөрөөр хэлбэл, хямралыг сүйрлийн хэмжээнд
тооцохоос аргагүй болжээ гэсэн үг.
Сүйрлийн
эсрэг сөрөг арга хэмжээ авахын тулд ганцхан юм хэрэгтэй, энэ нь нэгдсэн онол. Өөр
найдах юм огтоос байхгүй. Өөр аврал байхгүй. Нэгдсэн онол нь авралын зүйл. Хэрэв
Та Ерөнхийлөгч байсансан бол саяхны Давосын чуулганд нэгдсэн онол бүрнээ боловсрогдсон,
хаанаас үнэ өртөггүй олж үзэж болохыг зарлачих байсан. Тэр мөчөөс Та дэлхийн санааг
аваад, оюун санааны Эзэнт гүрэн байгуулаад, эзэн суугаад эхлэх байсан. Харамсалтай
нь, Та Ерөнхийлөгч байсангүй.
Гэхдээ
олон улсад нилээд хүртээмжтэй зарлах боломж байх шиг байна. Энэ 4-р сарын 27-29
нд Ардчилсан орнуудын хамтын нийгэмлэг
(Community of Democracies)-ийн ээлжит хурал Улаанбаатарт болж, 70 орон оролцох гэнэ. Монгол
Улс Ерөнхийлөгч нь юм байна. Иймэрхүү ээлжит хурал хэлбэр төдий боловч агуулгажуулж
болохгүй гэх газаргүй. Ардчиллын жишиг нь Монгол маань болчихсон мэт хэвлэлд бичиж
байна. Жишиггүй юмыг ардчилал гэнэ гэсэн үг бий. За, энэ ч яахав. Ардын дипломат
гэж манай ардчилсан хувьсгалаас арай өмнө гарсан үг. Ардчиллын нэг сэжим бол ардын
дипломатын үйл ажиллагаа явуулах боломж. Заавал хэдэн бүдүүн ноёд хаалттай хуралдаад
ардчиллыг хөгжүүлдэг байхыг үгүйсгэхгүй. Харин дэлхийг аварч чадахгүй юм байна гэж
дэлхий даяар сүүлийн 20 жилийн туршлагаас мэддэг болсон, гайхаж хэлэлцдэг болсон.
Давосын чуулган гэхэд Doom
and Gloom юм болсон
Барууны мэдээллийн толгой байгууллагуудын дүгнэлт байна.
Ардчилал, авлига хоёр угтаа ихэр юм биш байх. Гэхдээ захын нэг хулгайч сая
доллар цүнхэлж бариад гүйж явах юмуу, байдаг л нэг агентлагийн хэлтсийн дарга төдий
түшмэл хол ойрын хамаг хамаатнаа тэрбумтнууд болгож амжсан зэрэг нь ардчиллын буян.
Социализм 70 жилдээ хоёрхон саятан төрүүлсэн гэж доктор Д. Бямбасүрэн ярьж байналээ.
Нэгийг нь би лавтай мэднэ, нөгөөг нь би бараг зөв тааж буй байх. Тэгвэл би тооны
машин дээр олон сая үйлдэл хийсний үр дүн нь супернэгдлийн онол. Ийм өгөөж ардчилалд
байж болохгүй юү? Болмоор юм, болохгүй нь юу байна гэж олон нийт зөвшөөрвөл би тэр
ардчиллын хурал дээр үг хэлмээр байна.
Удирдах зөвлөлийнх нь хурал өнгөрсөн жил Улаанбаатарт болоход Билл Клинтоны
авгай Хиллари Клинтон хэлэхдээ “Бид бие
биеэсээ суралцаж чадна, бид бие биеээ урамшуулж чадна” гэжээ. Монгол Улсын болон тус
байгууллагын Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдоржийн хэлснээр, Хиллари Клинтон биеэр хүрэлцэн
ирж оролцсон нь тус байгууллагын гялалзсан ирээдүйн нигуур болсон гэнэ.
Тэгэхээр, жишээ нь, энэ байгууллагын 25 гишүүн орны нэг АНУ гэхэд Монголоос
суралцахгүй гэх газаргүй мэт. Хүссэн хүсээгүй нэгдсэн онолыг сурч мэдэж, судалж
хэрэглэж таарах бөгөөд энэ үйл явцыг түргэхэн эхлүүлэхийг дэлхийн байдал шаардаж
байгаа. Хатагтай Клинтоны нэмж хэлснээр, тэд бас бие биесээ харилцан хариуцлагын
тооцоотой байлгаж чадах юм гэнэ. Шинжлэх ухаан гэж дэлхийн түгээмэл эрх ашгийн үзэгдэл
учраас чухам энэ салбарт тухайн улс орон дэлхийн өмнө хариуцлага хүлээдэг юм. Учир
нь, жишээ нь, нэгдсэн онолын үндсэн математик постулат ямар ч суутын толгойд орсонгүй
явсаар миний тэнэг толгойд орчихож. Би юмуу, Монгол Улс үүнийг таг дарчихлаа гэхэд
дахиад хэн нэгний толгойд орохгүйгээр түүх дуусах магадлал бүрнээ бий. Нэгдсэн онолын
осолтой онцлог нь чухам энэ.
Миний энэхүү мэдүүлгийг олон түмэн ойшоон үзэж, ойлгож хандваас, Ардчилсан
орнуудын хамтын нийгэмлэгийн Ерөнхийлөгч, Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц. Элбэгдоржийн
албан болон хувийн website, blog, facebook, twitter, шуудангийн хайрцаг, гар хөлийн
утас шөрмөс зэрэг бүх боломжтой хэрэгслээр судлаач Бэсүд Ч. Эрдэнэ миний биеийг
дээр дурдсан хурал дээр мэдээлэл хийх, хурлын төлөөлөгчдөд бичмэл материал тараах
боломжоор хангах талаар санал тавихыг та бүхнээс итгэмжлэн хүсч байна.
Тус ардчиллын
нийгэмлэгийн дарга, гишүүн орон Монгол Улсаас ардын төлөөлөгч нэгэн үг хэлье, мэдээлэл
хийе гэх юмуу, үг хэлүүлье, мэдээлэл хийлгэе гэхээр хэрэгт ордог ардчилал баймааргүй
л гэж би найдаж байна. Гэхдээ хэн мэдлээ. Харахад харин илүүдэхгүй шүү.
Хамгийн сонин нь, үүнийг эрээлэх зуур Google-ийн толгойд байдаг зураг
өөрчлөгдөөд ийм болчихож. Хамгийн гайхалтай нь, нэгдсэн онолын үндсэн постулатууд
энэ зураг дээрхи сонгодог математик өгөгдөхүүний шууд үргэлжлэл, дараагийн шат нь
эхтэй юм.
Энд баруун доод өнцөгт Эйлерын алдарт тригонометрын томъёо байна. Энэ нь математик гоо сайхны шалгуурлалтад тогтмол 1-р байр эзлэнэ. Зүүн дээд өнцөгт мөн Эйлерын алдарт топологийн томъёо байна. Энэ нь математик эстетикийн үүднээс 2-3-рт гол төлөв бичигдэнэ.
Одоо анхаараарай. Эйлерын тригонометрын томъёо математикчдын санал асуулгаар 10 онооноос 7,5 оноо авчээ. Өөрөөр хэлбэл, математикчдын бодлоор үүнээс ч илүү эстетик үзүүлэлттэй томъёонууд байх боломжтой ба ёстой байна. Нөгөө талаар, энэ зурагт үзүүлсэн бүхэн нь сонгодог цэвэр математикийн хүрсэн оргил нь юм. Тэгвэл үүнээс цааш цэвэр математик гэдэг хамгийн суурь ухаан хөгжих нөөц боломж зарчмын хувьд бий юү, эсвэл математик төгсчихсөн хэрэг үү? Энэ онц чухал асуултын хариу нь супернэгдлийн онол юм. Өөрөөр хэлбэл, дэлхийн шинжлэх ухаан цэвэр математикийг дуусгаж чадаагүй байж. Гэтэл орчлон ертөнц нь сонгодог цэвэр математикийн бүрэн төгс систем дээр тулгуурладаг юм байж. Тэр бүрэн төгс системийг нээснээр нэгдсэн онол нь автоматаар бий болж байна. Ингээд хосгүй хамгийн уран сайхан математик томъёонууд нэгдсэн онолоос урсан гарч 10 баллын болзол хангаж байна. Чингээд онолын ухаан нэгдсэн онолоор төгсөх ёстой, үнэхээр төгсөж ч байна. Түүнчлэн Эйлерын томъёогнэгж тойрог дээр үзүүлсэн зураг харагдаж байна. Энэ бол та бидний дунд сургуульд залхталаа үзсэн Эвклидийн геометрт хамаарна. Энэ зургийг ялигүй өөрчлөөд л огторгуй-хугацаа ба материйн үнэмлэхүй геометр үүсч өрнөөд явчихна.
Хэрэв Та Ерөнхийлөгч байсансан бол Community of Democracies-ын хурал удирдаж үг хэлэхдээ: Хатагтай, ноёд оо, ямар шинжлэх ухаан байна, тийм л соёл иргэншил байна. Онолын шинжлэх ухааны эцсийн онолыг супернэгдлийн онол гэх ёстой юм гэнэ. Тэр онолыг манай нэг нөхөр нээж олоод, сүүлийн жилүүдэд боловсруулан дуусгаад одоо вэбсайтдаа оруулчихсан юм байна. Манай судлаачийн та бүхэнд зориулсан тайлбар сэлт 2-хон хуудас юмыг хурлын оролцогч бүрт албан ёсоор тараана. Та бүхэн уншиж ойлгоод тус тусын улс орны шинжлэх ухааны төвүүд, их дээд сургуулиудад WWW.superunified.orgсайттай даруй танилцахыг үүрэгдэх нь даян дэлхийн ардчилал, соёл иргэншлийн цаашдын дэвшлийн тулгамдсан асуудал юм шиг байна. Уг нь ухаантай улс бол хурлын дараа бяцхан саатаад манай судлаачийн лекцийг сонсчихоод, монголын ардчиллын түүхэн өгөөжтэй танилцаад явбал хэн хэндээ тустай байж болох ч та бүхний эрх, эрх чөлөөний асуудал гэх мэт хэлээд өгөхөд Монгол Улс өрөнд орчихгүй, харин бүлт үсрээд гараад ирэх юм.
Яг дээрхи мөрүүдийг бичиж суугаад нүднийхээ булангаар сонин харвал, “Нэг муу нүүрэндээ үстэй адгуусаар аархаж байдаг болж дээ. Түүнийхээ оронд “Apple” шиг, ”Samsung” шиг технологи гаргаж, дэлхийд гайхуулж, бас аархаж байхсан” гэжээ. Хэнээс юу хүсээд, шаардаад байгаа юм бэ? Тэгээд тэр аархах юмыг чинь нэг муу монгол хүн л хийвэл хийнэ, үгүй бол үгүй. Тэгээд аархах байтугай юмыг нь нэгэнт хийгээд өгөхөөр гөлөөн пад царайлаад, худлаа ухаантай царай эсгэж тэнэгтээд, эсвэл бүр улайран эсэргүүцээд байх хэрэг байна уу. Нэгд энэ. Хоёрт гэвэл, тэр дурдсан хоёр компани нь байж байхад тэднийх шиг технологи хэрэггүй. Шинэ хувьсгалт технологиуд зөвхөн супернэгдлийн онолоос гарна. Монгол маань дахиад дэлхийн төв болох боломж нээлттэй гэсэн үг. Алгоритм нь их хялбархан, даанч…
