Ил захидал ¹ 2 Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Захчин Цахиагийн Элбэгдорж Танаа Өргөн мэдүүлэх мину:

Ил захидал ¹ 2 

                                                 Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 
                                           Захчин Цахиагийн Элбэгдорж Танаа


Өргөн мэдүүлэх мину:


         Миний Ил захидал ¹1-ийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч соёрхон толилсон байж ч болох, үгүй ч байж болох. Төрийн бүрэн эрхийн асуудал. Монголын төрийн босго өндөр гэдэг. Монгол Улсад гавъяа байгуулах гэсэн биш, гай болох нь олонтаа гэсэн үг. Монгол-төвт үзэл баримтлал, загварыг үүсгэсэн миний ном 1997 онд гарсан даруй манай нэг нэрт дипломатч гудамжинд тааралдаад, шинэ сонин судалгаа байна, за даа, Монголд юм хийх урамгүй байдаг юм даа гэж билээ. Үгүй л дээ, урамтай. Миний хосмол хоёр чиглэлийн суурь судалгаа, үр дүн нь монгол түмний буман буянаар л бүтсэн ажил. Төрийн тухайд хүртээлгүй явж ирсэн нь тусдаа асуудал.  Нөгөөтэйгүүр өгүүлэн буй маань Монгол Улсыг гайхашруулахаас илүү дэлхийг ч дэнслүүлэх нэн эрсдэлтэй онц ноцтой үйл явдал.

                                Шинжлэх ухааны хувьсгал, өнөөгийн үйл явц

                Супернэгдлийн онол (СНО)-ын асуудал 90 жилийнхээ ойтой золгосон мөчид монголчууд бид хүн төрөлхтөний туйлын зорилт тэрхүү асуудлыг шийдсэнээ зарлан тунхаглах түүхэн завшаан тохиолдож байнам.

                СНО-ын асуудлаар уул овоо шиг их утгазохиол хуримталсан. Эцсийн зорилт болох уг асуудал үнэмлэхүй хүндрэлтэй нь энэ 90 жилийн дотор нэгэнт харагдсан. Шийдэл нь үлгэр домог, зүүд мөрөөдлийн хэрэг гэж үзэх болсон. Түүгээр үл барам, СНО ерөөс зарчмын хувьд боломжтой эсэх асуудал ч математик логик гэдэг суурь ухааны үндсэн теоремуудтай холбогдон гардаг юм. Боломжтой байлаа ч хүний оюун ухаан түүнд хүрэлцэх эсэх нь бас л таагдашгүй асуудал. ШУ-нд эхлээд тавьдаг асуудал ганцхан: тухайн асуудал ШУ-ы асуудал мөн үү, биш үү гэж. СНО-ын асуудал бол ШУ-ы ээлжит асуудал, эцсийн зорилт мөн гэдэгтэй маргах нь ховор. Тэгвэл яагаад дэлхийн ШУ түүний шийдэлд хүрсэнгүй 90 жил, ялангуяа онол, туршилтын бэлтгэл бүрнээ хангагдсан сүүлийн 60 жил болов? Наад цаад талаас нь бага сага нуршсу.

               Саяхан миний бие ОХУ-ын Буриадын Улсын их сургуульд хэдэн хичээл заагаад ирлээ. Буриад зон “Эрдэм ухаан” гэж хэлэлцдэг юм байна. “Science” гэдгийн уугуул грек, латин утга агуулгыг монгол хэлнээ хадгалж баримталсан зөв сайхан нэр томъёо байна. Эрдэм нэмэх нь ухаан. Манайд болохоор эрдэмгүй мөртөө элдвийг шүүх, шинжлэх гэж будлиан хутгаад явах нь элбэг. Физик бол суурь тулгуур ухаан. Хүн төрөлхтөн физикт юу мэдэж байна, түүгээр өнөөгийн соёл иргэншлийн эрдэм тодорхойлогдоно. Энэ эрдэм нь орчин үеийн физик дахь Стандарт загвар (СЗ) гэгч юм. Томоохон их сургуулийг онолын физикээр мэргэжиж төгсөнө гэдэг бол үүнийг үзэж судлахыг хэлнэ. Манайд академич Х. Намсрайн СЗ-ын сурах бий. Дашрамд, үндэсний физикч үндэснийхээ хэлээр туурвисан тийм сурахтай улс орон тун цөөхөн. Монгол бол орчин цагийн эрдэм ухаантай улс. 1911, 1921 оны Үндэсний ба Ардын хувьсгалуудын үр дүн. Ерөнхийлөгч болгоовоос, СНО нь дурдсан хувьсгалууд ба 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын нэгдсэн үр дүн.

                Хүн төрөлхтөний эзэмшсэн эрдэм нь суурь түвшиндээ СЗ. Гэтэл физикчид, философчидын дүгнэлтээр, хүн төрөлтөн юу ч мэдэхгүй хэвээр тууж яваа юм. Үүнтэй маргадаггүй. Учир нь үнэндээ хялбархан. Материйг судалдаг юмыг ШУ гэнэ. Тэгвэл матери гэж юу вэ? Хариултгүй явж ирсэн асуудал. Тиймээс Барууны физикийн лавлах, толь сэлт ном зохиолд “Matter” гэсэн толгой үг байдаггүй юм. Чухам юу судалж буйгаа мэдэхгүй ШУ байнаа даа. ШУ гэж асар дутуу үзэгдэл болох нь илт. Энэ ч бага хэрэг. Дэлхийн оюун сэтгэлгээний тодорхой түвшинд мэддэг, гэхдээ ил шууд хэлж зүрхэлдэггүй, ёстой жинхэнэ айж гайхмаар нэг үнэн бий ба түүнийг харин нэрт физикч, математикч Рожер Пенроуз физикийн тойм шинэ номондоо дурдатгаж зориглосон байна. Юув гэвэл, ерөөс ШУ танин мэдэх үнэн зөв арга замаа ч олоогүй явна гэж. Энд аймшигтай нь юув гэвэл, өнөө буй ШУ тань буруу замаар шороо тээгээд төөрч, хүн төрлөхтөнийг төөрөгдүүлж явна гэсэн үг. Өөр логик урган гарахгүй.

                 Аймшигтай нөхцөл байдал. Үүнээс гарах гайхамшигтай гарц нь СНО юм байна. Өөрөөр хэлбэл, СНО-ын асуудлын асар хүндрэл нь эцсийн ч бай ямар нэг физик онол олохдоо бус, харин ерөөс ертөнцийг танин мэдэхүйн үнэн зөв зам мөрийг нээн олоход оршин байжээ.

                 Энэ гайхамшгаас урган гарах аймшигт нөхцөл байдал дахиад тохиолдож байна. Учир юун? ШУ-ы эцсийн онол нь ШУ-ы эцсийн хувьсгал байх тухайд үзэл бодол нэгдмэл. Харин тэр онол, холбогдох хувьсгалын шинж чанарыг хэнбугай ч урьдчилан харах боломжгүй. Одоо онол нь бий болсноор хувьсгал тэр чигээрээ харагдаж байна. Юув гэвэл, парадигмууд 180 градус эргэж хөрвөж байна. Худал ШУ-аас үнэн танин мэдэхүйд шилжсэн нөхцөлд өөрөөр байхгүй нь ч эхнээсээ тааж болох логик. Тухайн цагтаа парадигмууд ноёрхоно. Парадигм гэдэг нь та бидний итгэж үнэмшдэг, ардаа ямар нэг баталгаа нотолгоотой үнэнүүд. Гэтэл тийм парадигмууд ядаж 179 градус биш, бүр 180 градус эргэж хөрвөлөө. Дэлхийн соёл иргэншил СНО-ын цоо шинээр тогтоох, урьдчилан хэрхэвч таагдахгүй парадигмуудаар цаашид замнахнээ. Өөр гарц боломж хаалттай, хориотой. Энэ нь ердөө л математикийн хууль юм байна.


                  ШУ-д шинээр үүссэн нөхцөл байдалтай Монгол Улс, дэлхий дахин өнөөдөр учран золгож байна. Хүн, нийгмийн  түүхнээ хамгийн аймшигтай нь ШУ-ы хувьсгал байдаг. Таны мэддэг, үнэмшдэг, биширдэг үнэн бүхэн гэнэт худлаа болоод явчихдаг. ШУ-ыг орчин цагийн утга агуулгаар нь үүсгэсэн хар лам Коперник номоо хэвлэлээс авангуут орон дээрээ нүд аничихсан. Хөөрхий, айсандаа харвачихсан байх. Коперникийн онолыг дэмжсэн Бруног амьдаар нь шатааж, Галилейг бас шорлогдох шахсан. Геометр гэж үндсийн үндсэн суурь ухаан. Геометрын Коперник гэж зүй ёсоор нэрлэгддэг Лобачевский эцэст гуйланчилж нас барсан. Өнөөгийн физик Риманы геометрт үндэслэдэг. Гэтэл их математикч Риман ерөөс өлсөж харангадан талийсан. Өнөөгийн математикийн үндэслэл нь Канторын олонлогийн онол. Канторыг хавчиж хяхсаар байгаад ухаан мэдрэлийг нь солиоруулж дуусгасан. Онолын физикийг үндэслэсэн их Ньютоныг английн хэвлэлд илжгэн чихтэй тэнэгээр зурж сурталчилсан. Суут Гаусс эвклид бус геометрыг нээсэн боловч беотчуудын хараалаас айгаад хав дарчихсан нь оносон байна. Беотчууд нь эртний Грекийн хамгийн ухаан муутай омог байжээ. СНО бол огторгуй-хугацаа ба материйн үнэмлэхүй геометр. СНО бол математикийн шинэ, олонлогийн онолынхоос гадуур үндэслэл. Тэгэхээр ШУ-ы бүх түүхэн гайхамшигт туршлага хамаг аймшгаараа танай толхи судлаач молхи хүн дээр бас  дахин хэрэгжих ёстой юу? Хүний мөн чанар хэмээх аймшиг хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй ба хүний нийгэм Галилейн үеийнхээс огт өөрчлөгдөөгүй гэж үздэг байна. Энэ ч ШУ-ы эргэн тойронд үргэлж харагддаг зүйл.

                                  

                                                      Дотоод орчин нөхцөл

                Монгол угсаатны цөм хэсэг хадгалагдсаар байх ба тэрхүү багахан орчинд монгол-төвт үзэл баримтлал, улмаар СНО-ын нээлт оюун санааны болон бусад талын дэмжлэг авч ирэв. Хүн сармагчнаас үүссэн тухай Дарвины онолыг одоо ч үгүйсгэх нь ховор биш. Ватикан дарвинизмыг байж болохгүй гэх газаргүй зүйл бололтой гэж хэдхэн жилийн өмнө зөвшөөрлөө.                      Соёл иргэншил бол монгол-төвт үзэгдэл, үйл явц гэхээр дарвинизмаас долоон дор юм сонсдоно. Энэ бол парадигмын аймшигтай өөрчлөлт. 

                20-р зууны физик, ер ШУ бол еврей үндэстний бүтээл. Улмаар СНО-ыг жүүд нараас л зүй ёсоор хүлээж буй. Энэ чиглэлээр бараг дан тэргүүлэх зэргийн жүүд физикчид ажилллан буй. Төв нь мэдээж АНУ. Гэтэл ямар нэг монгол. Танай хажуу орц, хамар хашааны нэг муу монгол. Аюмшиг. 

                Гэвч дэлхийн түүхийн өрнөл ямагт үл таагдах замаар явж ирсэн байдаг. Урьдчилан таах арга хэзээ ч байдаггүй. Монголын түүх дэлхийнхтэй холбогдох нь таагдахгүй тохиолдлууд байсан. Дахиад тийм юм тохиолдлоо. Монголын глобаль нөлөө тусгалтай тохиолдлуудын цаана гүндээ зүй тогтол бас байнаа. Тунчиг нарийн нандин учир шалтгаантай, угтаа гайхах цөхөх зүйлгүй үйл явц.

                Нэгэн чухал баримт гол болгон дурдмаар байна. СНО-ын чигт албан ёсоор баримталж ирсэн нь суперстринг гэгчийн концепци. Хэдэн арван жил үүнийг ухнадаад амжилт олсонгүй. Албан ёсны энэ үзэл баримтлал нь эцэст суут онолчдын хий тавилт болохыг физикчид ойлгож, ярьж хэлэлцэж эхэллээ. “Буруугаар үл барам” (Not even wrong) буюу угтаа ШУ-аас гадуур зүйл гэж тодорхойлох боллоо. Стринг-онолчид ямар нэг М-онол гэгчийг амласаар ирэв. Энэ М нь ямар учиртай үсэг вэ гэхээр тэд, юу ч байж болно, masturbation ч байж болно гэдэг. Тиймээс тэргүүн физикчдийн хий дур тавилтын тухай миний бие сая дурдсан нь надаас гарсан маазарал хараахан бус. 

                Эхнээсээ бүтэлгүй, буруугаар үл барам үзэл баримтлалаар дэмий оролдон мастурбаци хийгчдийн тэргүүн нь суут Эдвард Виттен. Надаас цөөн насаар дүү хүн. Мэдээж, АНУ-ын иргэн жүүд хүн. Түүний суутыг нийтээр хүлээн зөвшөөрч, СНО-ыг түүнээс л горьдож суугаа дэлхий байна. Суут жүүд ба үхэр монгол хоёр зүйрлэшгүй ялгаатай нь мэдээж хэрэг. Гэвч адилтгах юм бас байнаа, юув гэвэл, Виттен бээр ямар нэг Брэндайс их сургуулийн түүхийн ангийг төгссөн хүн юм байна. Бас зүүний маягийн улстөрөөр оролдон нийтлэл бичдэг байсан гэнэ.Сонин хэрэг. Түүнээс түүхч мэргэжилтэй та тэргүүлэх онолч-физикч гэгдэх болсны учир юун гэж сэтгүүлч асуусанд, үгүй яахав, Америкийн ШУ-ы давуу тал гэж энэ шүү дээ гэж хариулжээ. Монгол-төвтийн түүхийг томъёолж судалдаг надаас чи одоо бас супернэгдлийн онол гэж юугаа яриад унав гэж ил далд асуудаг, сайшаахаас илүү муушаадаг, үзэн яддаг, алах цөлөхдөө хүрдэг. Хариулт нь: үгүй яахав, Монголын заяа гэж энэ шүү дээ.

                Жүүд нар бол Бурханаас сонгогдсон үндэстэн гэсэн домогтой. Үүндээ итгэж үнэмших явдаг, тиймээс бүх салбарт дэлхийд ноёрхож байна.  Монголчууд Тэнгэрээс заяатай төрсөн гэдэг домогтой. Монголчууд энэ итгэл бишрэлээ алдсан, би тэнэгийнхээ улмаас итгэж биширдэг учраас Монгол Улс улс дэлхийд ноёрхох онолыг олсон хэрэг. Нэгд энэ. 

                Хоёрт, чухал нь, ШУ-д шийдвэрлэх хүчин зүйл нь хүний ухаантай тэнэгийн асуудл огт байдаггүй юм. ШУ-д цорын ганц хүчин зүйл шийдвэрлэдэг. Энэ нь үнэн зөв концепци, үзэл баримтлал. Суут жүүд Виттений концепци буруу, буруугаар үл барам байжээ. Тэнэг монгол миний концепци үнэн зөв болж байна. ШУ-д ухаантай тэнэгийн бус, үнэн зөвийн асуудал л байна. 

                Өгүүлэн буй сэдэвтэй холбогдох эсэхээс үл хамааран Монголын дотоод орчин нөхцлийн хамгийн ноцтой осолтой нь боловсролын түвшин эрс доош навс унасан явдал. Үүнийгээ олж мэдэхийн тулд хариуцсан яам нь 1,5 сая доллараар гадаадын байгууллага хөлсөлж, үнэлгээ гаргуулсан гэнэ. Инээх үү, уйлах уу. Мэдээж, “Монголчууд маш муу дүн авсан” гэнэ. Хуучин үеийн хэллэгээр бол нойлын ногоон тэг гэсэн үг л дээ. 

               ШУА гэж нэг яаж ч болохгүй бусармаг үзэгдэл бас байна. 100 саяын шагналт академич Х. Намсрайгаас ШУА-ийн чуулганд албан ёсоор илтгэж, хэвлэлд нь албан ёсоор нийтлүүлсэн дараахи үг байна: “Бидний нэг гутамшиг бол экспертүүд Монголд байдаггүй” гэж. Байх ёстой газар нь ШУА-шдээ. Хүмүүс хийсвэрлэн бодоод ШУА юу гэж байна гэж их асуудаг. Ер нь бол юм хийсэн хүнээс тэр энэ юу гэж байна гэж асуух, юмаа нэгэнт хийчихсэн хүнд худлаа сайхан зөвлөгөө өгөх шиг дургүй хүргэсэн юм байдаггүй.Юу ч мэдэхгүй хүн л юм хийв гэж дээ. Асуулт байхул юм хийсэн хүнээс өөрөөс нь шууд асуу.      

               СНО-ын эргэн тойрны дотоод орчин нөхцөлд Монголын төр падлийгүй явсаар 16 жил боллоо. Олон нийт гайхаж хэлэлцдэг асуудал бол энэ. Хэлэлцэх шалтгаан нь Монгол Улсын Үндсэн хуульд тов тодорхой заагдсан байдгаас тэр.  Хүмүүс хэд хэдэн сэжим дурддаг. Товч ерөнхийдөө бол шинэ тогтолцооны үед төр гэж хэвээ алдсан. Мэдэхгүй чадахгүй, хүсэлгүй зориггүйгээ өмнөө барьж бардамнасан бусармаг бүтэц болсон. Тусдаа энэ сэдвийг дараа авч үзнэ. 

               Төр олдохгүйд хоосон зай үүсч түүнийг дотоодын дайсан бөглөж байна. Зүй тогтол нь ямагт ийм. СНО-ын тухайд сохроор дайсагнагч явцуухан боловч бүлэг бий болсон. Толгойлогч нь хөлсний хэдэн гар хөлтэйгөө надад бүү хэл, олон нийтэд илэрхий. Толгойлогч тийрэн нь өнөөгийн Монголын өнөөгийн Монголдоо таарсан хамгийн нөлөөтэй хүн гэхээр Ерөнхийлөгч Та шууд нэрлэж чадна. Танд хаалтгүй нөлөөдөг ганц хүн байгаа бол тэр тань. Дайсан этгээд СНО-д тэчъядан хорсох нь юуны учир? Монголоос муу хүн хорвоод байхгүй гэж сурталчилдаг тэднийг үзлийг бутцохисонд. Бурханаас сонгогдсон үндэстэн байдаг бол Тэнгэрээс заяатай нь бас байдгийг баталсанд. Монгол Улсад ШУ-ы эцсийн онолын үндэсний анхдагч эрх гэдэг үндэсний үнэмлэхүй баялгийг олж ирсэнд. Улмаар Монгол угсаатны зиндаа чинсааг 1-рт өргөж өгч байгаад. Монгол Улс, монгол угсаатны дайсан байдаг бол дайсагнахаас өөр замгүй шалтгаан нь эдгээр болно. Дайснууд байна. Төр олдохгүй нөхцөлд тэд айж ичих юмгүй ил гараад ирж байна. Төр олдох нөхцөлд холбогдох заалт нь Үндсэн хуульд буй. Дотоодод дайсан буй нь гадаадад дайсан бий болох үндсэн нөхцөл гэж улстөрийн аксиом.   

                                                      Гадаад орчин нөхцөл

               ШУ-ы хувьсгалын үед хаана, хэзээ, юу, хэрхэн яаж болдог вэ, тэр жамаараа л болж байна. Сайхан муухай, сайн муутайгаа. Дугаар хорооны иргэн миний бие хүрэлцэх хэрийн хэрэгсэл бол Интернет. 2013 оны турш зарим завсарлагаатай ажиллан буй миний вэбсайтад СНО хангалттай дэлгэрэнгүй хэлбэрээр тавигдсан буй. Энэ сайтад тохиолдлоор орох магадлал байхгүй. Зөвхөн нэгдсэн онолын асуудлаар ажилладаг, эсвэл байнга сонирхдог өндөр түвшний физикчид орно. Тиймээс гадаад дахь оролтын статистик нь маш чухал бодат үзүүлэлт. Ер нь бол дампууран буй мөнөөх стринг-онолчид гэж 97 хүний нэрс албан ёсоор байх ба Виттен тэргүүлнэ. Тэргүүлэх зарим хүмүүсийн лекц, семинарт нь миний бие АНУ-д 1999 онд оролцож байсан. 

               2013 оны 12-р сарын 22-ны байдлаар АНУ-аас хамгийн олон 266 оролт буй нь ШУ хаана төвлөрч буйн бодат үзүүлэлт. Дараа нь ОХУ 30 оролттой нь бас л их гүрний зангараг. 3-рт Өмнөд Солонгос 24 оролттой нь суурь судалгааны маш том төв шинээр байгуулсан өндөр амбийцтай улс мөний илрэл. Мөн Герман 24 оролттой нь эрхбиш тааж болох зүйл. Их Британи, Япон, Канад  тус тус 22 оролттой нь тооцож болохуйц магадлал. Норвеги 10 удаа орсон нь чухал жишээ. Польш 9 оролттой нь ШУ-ыг үндэслэгч улсын нэр төрийн хэрэг, ерөөс аливаа уламжлал хүчтэйн сайхан илрэл юм. Бусад том бага улсууд ордог нь мэдээж боловч эхэнд орсон хэдэн улсаар статистикийн хүснэгт хязгаарлагдсан байна. Энэтхэгээс их олон орсон байх магад мэдээлэл бий. Их сургуулиуд, төвүүд нэг оролтоор хуулж аваад хичнээн ч хувь хэвлэн тарааж болно, тэгэж л байгаа. Шинэ онол эхлээд түгээгдэх ёстой. Тэгэж л байна. АНУ-д миний ном товч хэлбэрээр хэвлэгдсэн. Одоо ОХУ-д хэвлэгдэнэ. Монголд ч ялгаагүй удиртгал ном хэвлэгдсэн гэх мэт. Дугаар хорооны сул иргэн миний зүгээс хэр боломжоороо ердийн үйл ажиллагаа л явуулж байна. 

                 Гэвч СНО ба нэг муу монгол хоёр маань глобаль цар түвшний маш хүнд  зөрчил үүсгэх нигууртай ба үүсгэж ч байна. Парадигмууд санаанд оромгүй галзуу солиотой эргэсэн явдал. Эхлээд л жүүд суутуудад залбирч мөргөх парадигм нэг молхи монголд сөгдөх парадигмаар солигдлоо. Хэдэн арван жил худал амлаад хоосон хоцорч буй тэргүүлэх онолчдын хувьд СНО нь үхлийн цохилт юм. Хоолноосоо хагацах нь бага хэрэг, нэр төр нь сүйрч байна. Концепци нь буруугаар үл барам байжээ. Угтаа үүнийг ойлгох нь сүрхий суут жүүд ухаан ч хэрэггүй л хялбархан логик, математикийн асуудал. Гэтэл тэд стринг концепцийг  мунагтан ухнадсан. Энэ нь хүндэтгэн үзэх хоёр шалтгаантай. Нэгд, хүний тэнэг хязгааргүй гэж Эйнштейний үг. Юу гэсэн хэл вэ гэвэл, Виттен, Эрдэнэ хоёрын ухаан зөрөөтэй, тэнэг нь адилхан. Суут Виттен буруу замаар, тэнэг монгол зөв замаар явбал шал өөр өөр үр дүнд хүрцгээнэ. ШУ гэж ийм л ярвигтай хуультай эд. Хоёрт, өөр шинэ үзэл баримтлал гараагүй нөхцөлд байгаатайгаа ноцолдох нь ШУ-ы зарчим. Ноцолдсон нь буруу биш, хөнгөтгөх шалтгаан. 

                 Стринг-онолчдын асуудлыг хүндрүүлэн үзэх шалтгаан бас байнаа. Сүүлийн 20-иод жилийн байдлаар тэд үндсэндээ залилангийн замаар явчихсан юм. Нэр нөлөө, байр сууриа хортойгоор ашиглах зам руу хальтирсан. Би чихээр сонссоноо бус, нүдээр харснаа хэлж байна л даа. Хамгийн том тоглоомд хэт бардаж амласан тэд банкаа тавиад туучихсандаа бантаж шоконд ороод дуугаа хураан сууж байцгаана. Дэлхийд ноёлох еврейн бүлэглэлүүд стринг онолчдыг толгой дараалан 3 сая доллараар гуядаж, ер ялихгүй ч гэсэн ямар нэг үр дүн гаргуулах арга хэмжээ авч байна. Гарахгүй. Хорио цээр нь надад бус, математикт буй. Томоохон физикчид, ШУ-ы олон нийтийн нүдэнд Юрий Мильнерын шагнал эхнээсээ инээдтэй харагдсан. Физик бол хангалттай мафижсан салбар болохыг ярьж эхэллээ. АНУ-д ажиллаж байсан английн физикч Дафф хэлэхдээ, тэд өрсөлдөөнд хоолойгоо хэрчилцдэг, тэдний ШУ-ы хүрээнд ёс зүй гэсэн ойлголт байхгүй гэсэн байна. Шинэ Эйнштейн яагаад төрөхгүй байна гэсэн нийтлэг сонирхдог асуултад мафижсан физик гэж хариулж байна. Товчдоо ийм. Товчдоо танай судлаач физикийн мафийн гол дайсан болох ба Монгол Улс нь СНО гэдэг амин чухал асуудлаар улс шиг улс харагдахгүй нь тэдэнд гайхширал, найдвар зэрэг төрүүлснээр тэд дотоодын дайснуудад захиалгаа өгдөг, дайснууд нь биелүүлдэг, тэгэхдээ төр засгийг нөлөөндөө автуулах, олон нийтийг турхирах арга замыг гол болгож ирлээ. Дайсагнагч нийтлэлчдийн цуцалтгүй явуулгаар эх орон гэдэг ойлголт хараал, эх оронч гэдэг үзэгдэл гэмт хэрэг болж хувирсныг бид харж л байгаа.    

                 Физик ба улс төр нэгдсэн нь 20-р зууны гол үр дүнгийн нэг. Улс үндэстнүүдийн өрсөлдөөн зөвхөн оюуны талбарт байх ба түүний төв цэг нь физик. Танин мэдэхүйн талбар дахь түүхэн үнэмлэхүй ялалтыг зөвхөн СНО-ын асуудал амлав. Урьд юу байсан, хожид юу болох нь ач холбогдолгүй. ШУ бол Өрнийн соёл ухааны бүтэгдэхүүн. Гэтэл эцэст Дорно яллаа. Европын цагаан арьстан арийчууд бус, Азийн шар арьстан монголоидууд яллаа. Хөгжингүй их гүрнүүд бус, буурай ядуу орон яллаа. Бурханаас сонгогдсон жүүдүүд бус, Тэнгэрээс заяатай монголчууд ялалтыг зулгааж чадлаа. Ийм л юм. Даруу бус биш үү. Миний бие төрөлхийн дэндүү номой даруу тул надаас илүү даруу хэлнэ гэж байхгүй. Хоёрт, Тэнгэрийн өгөгдлийг дарж хэлэх эрх надад бүү хэл, Ерөнхийлөгч Танд ч байхгүй. Бид алдаж болно, харин алдас хийх эрх байхгүй. Монголын үндэсний эрхэм дээд эрх ашгийн үүднээс ил цагаан ярьсан нь өлзийтэй.   

                  СНО нь хувьсгалт шинэ технологи, үйлдвэрлэл, дэлхийн засгийн засгийн тогтвортой, хурдацтай өсөлт, улмаар соёл иргэншлийн шинэ дээд дэвшил, авралын зам. Үүнтэй харьцуулахад дээр дурдсан зөрчил тэмцэл нь үнэндээ өчүүхэн зүйл. 

Манай геополитикийн хүрээлэл, хүчний харьцааны нөхцөлд СНО-ын ололт нь Монгол Улсын стратегийн мөнхийн найдвартай хамгаалалт болох юм. “Монгол мөнх оршиг” гэж ерөөх нь Ерөнхийлөгчийн хэрэг. Мөнх оршихийн стратегийн үндэслэл, хамгаалалтыг олж ирэх нь иргэний үүрэг. 

                                                                    Хүндэтгэн ёсолж өргөн мэдүүлсэн 

                                                                           Бэсүд Ч. Эрдэнэ   

www.superunified.org

Continue reading →

Ил захидал ¹ 1 Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Захчин Цахиагийн Элбэгдорж Танаа

Ил захидал ¹ 1

                                                Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 

                                         Захчин Цахиагийн Элбэгдорж Танаа                                            

Санааг ину авбаас 

бие инү хаа холдох.

                                                                                     Хиад Боржигин Тэмүчин Чингис Хаан 

The empires of the future are 

the empires of the mind. 

                                                                                Sir Winston Leonard Spencer-Churchill

Өргөн мэдүүлэх мину:

Эшлэвээс, Таны бие бээр “Би Монголын түүхэнд сайн нэртэй Ерөнхийлөгчийн хувьд үүрд үлдэхийг хүсч байна” хэмээжүхүй. Ерөөлөөр болтугай. Үүний тул “Би хоёр дахь хувьсгалаа эхлүүлж байна”  хэмээн зарлан тунхагласныг тань ард нийт анхааралдаа авсан буйзаа.

               Ийн сацуу иргэн Бэсүд Ч. Эрдэнэ миний бие монгол угсаатны Сэргэн мандал, үндэсний дэвшлийн хувьсгалын үзэл санааг 1997 онд дэвшүүлж, улмаар тийм боломж нөхцөл, бодит үндэслэл зарчмын хувьд байх эсэхийг судалсаар байна. Үүнд,

              1-рт, монгол угсаатны түүхийг 12000 жилээр урагшлуулан авч үзвээс, дэлхийн соёл иргэншлийн монгол-төвт үзэл баримтлалын нилээд нягт логик загвар бүрэлдэн тогтож, цаашид боловсрох зам мөр нээгдэв.

              2-рт, байгалийн шинжлэлийн эцсийн суурь онол болох супернэгдлийн онолын асуудлыг анх А. Эйнштейн 1923 онд дэвшүүлсэн ба мөхөс миний бие энэ 2013 онд тэрхүү туйлын асуудлыг шийдвэрлэж эцэслэн төгсгөлөө. Нэрт физикч Стивен Хокингоос цохон дурдатгаснаар: “Туйлын зорилт маань орчлон ертөнцийн бүрэн төгс онол”. Монголчууд бид энэхүү зорилтыг нь хүн төрөлхтөнд хэрэгжүүлж өглөө. Энэ бол ар өвөртөө үнэмлэхүй математик баталгаатай үйл хэрэг юмаа.

              Цаашилбал, өнөөдөр огтоос нууц биш болсон хамгийн ноцтой асуудал юув гэвэл, энэ 21-р зуунд дэлхий дахин, түүний соёл иргэншил даяар сүйрлийг тойрч гарахад маш бэрхшээлтэй. Учир нь, өнөө буй шинжлэх ухаан, технологийн нөөц шавхагдлаа. Улмаар өнөөгийн соёл иргэншил өсөлтийнхөө хязгаарт хүрч мухардлаа. Дэлхийн үйлдвэрлэл, хэрэглээ өсөх боломж хаалттай боллоо. Үр дүнд нь бүх салбарт хямралын үйл явц нэгэнт нүүрлэн цаашид глобаль сүйрэл зайлшгүй. Ийм мөч тулгарах тухай тооцоо нь стратегийн судалгаанд аль эрт хийгдсэн зүйл. Цаг урсаад дуусч байна гэсэн дүгнэлт стратегийн судалгааны далд хүрээнээс хэтрээд НҮБ-ын баримт бичигт ил орчихсон шүү дээ.

              Нэн таагүй үйл явцыг эргүүлэх, мухардлаас гарах ганц боломж нь ямар боловч супернэгдлийн онолд хүрэх явдал. Онолын физикийн ухааны албан ёсны үзэл баримтлалууд үр дүнд хүрсэнгүй өдий хүрлээ. Хөгжингүй ертөнц, их гүрнүүд эцсийн арга хэмжээнүүд авч байна. Туршилтын шугамаар ямар нэг сэжим олдох болуужин хэмээн 13,5 тэрбум доллар зарж аврага хурдасгуур барилаа. Тэргүүлэх онолч-физикчдэд толгой дараалан 3 сая доллар олгож эхэллээ. Энэ тухай дахь цаад наад нарийн ширийн учир начрыг дараа тодруулна.

              Ер өгүүлэн буй үйл явцтай уялдуулан бодвоос Харвардын их сургууль нь их муу сургууль юмуу гэсэн хар надад төрөөд байна. 21-р зууны тухайд хийсэн стратегийн гол прогноз нь юув гэвэл, соёл иргэншил цаашид ердийн замаар үсрэнгүй хөгжих боломж нэгэнт хаалттай болжээ гэсэнд оршино. Ердийн зам хаалттай бол ер бусын ямар нэг арга зам олоход найдахаас өөрцгүй. Энэ тухай Харвардын их сургууль монголын тэргүүлэх улстөрч Танд хэлж зааж өгсөнгүй бололтой. Энэ ер бусын нь муу Монголд маань тохиолдохгүй биз гэсэн бодол Та тэндээс тээж ирэх ёстой байсан юм, угтаа. Харин АНУ-ын засаг захиргаа Таны хойноос мэргэн гэж болохуйц нэгэнт шийд гаргасан. Юув гэвэл, хөгжингүй ертөнцөөс ер бусын зүйл гарахгүй нь тодорхой ба тийм шалтгаанууд бэлхнээ бий. Хөгжиж буй гэх ядуу буурай орнууд цаана нь үлдэнэ. Тэнд ашиглагдаагүй, хэрэггүй хэвтэж буй ганцхан нөөц бий. Энэ нь ядуу буурайчуудын уураг тархины бор бодис. Чухам энэ нөөц эцэст үгээ хэлэхгүй гэх газаргүй гэж сэтгэсний үндсэн дээр АНУ-ын төр засаг Мянганы сорилтын сан зарласан. Ер бусын шийдлийн зүйл олоод ирвэл бэлэн мөнгө тоолно гэж шууд хэлсэн. Энэ бол АНУ-аас гармааргүй мэргэн стратеги гэдгийг хэлэх хэрэгтэй. АНУ нэг чухал хүчин зүйлийг маш зөв тооцсон.  Юув гэвэл, 20-р зууны гол гавъяа нь магадлалын тархалтыг дэлхий даяар, улс үндэстнүүдээр жигдрүүлсэнд оршино. Бор бодас хаа сайгүй боловсрол гээч юмаар цэнэглэгдсэн. Худлаа гэвэл, Таны бие өнөөдөр онол, практикийн тэргүүн ардчилагч дэлхийд байна. Үүн лүгээ супернэгдлийн онолыг нэг муу монгол олоод ирэхгүй гэх газаргүй орчин нөхцөл, соёл иргэншлийн тийм түвшинд Та бид амьдарч ажиллаж байна л даа. Магадлалын тархалт гэдэг математик үзэгдэл жигдэрсэн. Үлдсэн нь Тэнгэрийн мэдлийн асуудал. Оюу ба Тавантолгойг Монголоос хүлээх бол геологийн ухааны энгийн мэдлэгийн хэрэг, өндөр магадлалтай зүйл. Монголоос хүний толгой, оюуны нөөц хүлээх нь Америк, Япон, Орос, Хятадаас хүлээхээс илүүгүй, бас дутуугүй магадлалтайг АНУ тооцсон нь алдаа хэрхэвч бишийн учрыг түрүүнд дурдсан.

             Түрүүчийн улаан мөрд дурдсан нь Танд бус, Харвардын их сургуульд хамаатах шүүмж. Стратегийн анализ, прогнозын зүйлийг сургалтандаа орхигдуулдаг байна. Молхи хүн толхи судлаач миний бие ч Барууны сургалтыг дамжаад авсныг Та мэднэ.

             Танаа биечлэн хамаатах шүүмж бас хэлмээр байна. Та Монголын түүхийг тухайлан сайн мэддэггүй, гүндээ ойшоож үздэггүй хүн болох нь ажиглагддаг. Гэхдээ энэ бол нийтлэг үзэгдэл, зарим нийтлэлчдээс захиалгаар нэвтрүүлж хэвшүүлсэн үзэл суртал. Үндэсний түүхээ судлахын учир нь түүний логик ба философийг индуктив аргаар гаргаж авахад оршино. Хүннү гүрэн, Монголын эзэнт гүрэн цогцолсон түүхэн оньсогын цаана ямар нэг логик, шалтгаан нөхцөл буй эсэхийг олж мэдэхийн тулд монгол угсаатны ба дэлхийн түгээмэл түүхийг 12000 жилээр урагшлуулан үзэх шаардлага гардаг. Ингээд үзэхээр дэлхийн соёл иргэншил үүсэл гарвалиараа өвөг алтай-монгол төвт харагдахгүй гэх газаргүй болдог. Ер нь бол хэн хүчирхэг байсан нь дахин хүчирхэгжинэ гэсэн аксиом түүхийн философт бий юм. Монгол угсаатан дахин хүчирхэгжих логик байгалиар нөхцөлдсөн бус уу гэсэн дүгнэлтээс цаашид дедуктив гаргалгаанд шилжих боломжтой. Чингэвээс хэрэв монгол-төвт концепци ул үндэслэлгүй биш бол супернэгдлийн онолыг буюу авралын замыг Монгол Улс олох ёстой теорем урган гарна. Энэ теорем батлагдлаа гэж би үзэж байна. Тухайн цагтаа тухайн судлаач ганцаараа зөв байдаг, зөвөө мэдэж байдаг юмыг шинжлэх ухаан гэнэ.

             Ерөнхийлөгч Таны энэ удаагийн 2-р хувьсгал бол 3-р удаагийн 2-р хувьсгал байх. Үйлдвэржүүлье гэх мэт 2-р хувьсгалууд түрүүнд нь зарлагдаад л байсан. Таны бие хийсэн ба хийх хувьсгалын тухайд зарим шүүмж, санамжийн зүйл хэлмээр байна, хүлцэл гүнээ өчсү. Алсаас нь эхлэж, алгуур үгүүлье. Ардчилсан хувьсгалаас өмнө юм. Өнөө Монгол Улсын Баатар Э. Бат-Үүл над дээр ирж, танай дунд үеийнхэн хувьсгал хий гэж шахаж шаардсан удаатай. Бүхэл бүтэн үе хэрхэхийг хэн мэдэх, харин би хувьдаа эрс татгалзсан. Татгалзсан гол шалтгаан нь  дараахи юм. Гадаад гаралтай хувьсгалуудын ач тус, хор хохирол эцэстээ тэнцдэг дүр зурагтайг Манжаас тулгасан буддист хувьсгал, Оросоос муйхардсан марксист хувьсгалын түүхээс харж эрхбиш болох. Би болохоор биеээ голохгүй цэвэр дотоод өдөөлт сэдэлт, үндэсний хүчин зүйл, угсаатны санаа зоригт дагнан тулгуурласан тийм монгол хувьсгалын талд үзэл бодлоороо нилээд эртнээс зогссон хүн. Гадаад гаралтай хувьсгалаар эзэд л солигдох ба Ерөнхийлөгч Та гэхэд ардчиллаа авлигатай нь АНУ-д илтгэхээ урьтал болгоод эндэхээ нэг их анзаарч ойшоохгүй яваад байх мэт. Ер гадаад өдөөлттэй хувьсгалын зүй тогтол нь ийм, Таны буруу биш.

               Ардчилал байна. Ардчиллаа гээд авдаг оноогоо Та ч авсан, Монгол Улс ч авсан. Одоо монголын ардчилал хэнд ч сонин бус болсон, хувь хувьсгалаар худалдаж идээд дуусчихсан. Одоо ардчиллаа өмнөө барьж улиглаваас хүн амьтны инээд барсан ханиад болно. Одоо ардчилсан Монгол яах ийх нь л сонин болсон. Ардчилал бол нийгмийн дэвшил. Лав Монголдоо. Өөр газар биш ч байж болно. Гаднаас нөхцөлдсөн ардчиллын дотоод зорилго нь юу вэ?  Энэ асуудал тодорхойгүй үлдсээр байна. Ардчиллын төлөө ардчилсаар Монгол маань либераль ардчиллаараа АНУ-аас холоо даваад явчихсан. Эцэс төгсгөлгүй ардчиллаад суултай биш, одоо энэ сайхан ардчиллынхаа эхний ба эцсийн зорилтыг тодорхойлмоор байна. Уг нь төрийн хэрэг, засгийн явдал. Гэхдээ хүний эрх хэмжээнийхээ хүрээнд миний бие хувьдаа: Монгол дахь ардчилсан тогтолцооны эхний ба эцсийн зорилт нь монгол угсаатны шинэ Сэргэн мандал гэж үздэг. Монголын ардчиллын зорилт нь монгол хэл цуст угсаатны Сэргэн мандал байж болохгүй юү? Болохгүй гэвэл энэ ардчиллаар ер чухам юу хийх гэж буй билээ?

              НҮБ-д бүртгэлтэй улс орнууд рейтинг чинсаагаараа жагсаж байгаа. Түүхэн рейтинг ба тухайн энэ мөчийн чинсаа гэсэн хоёр бодат үзүүлэлт байна. Хамгийн аугаа эзэнт гүрнийг байгуулж асан монголчуудын түүхэн рейтинг 1-рт жагсдаг. Үүнтэй маргах ухаантан ч, тэнэг ч өнөөдөр дэлхийд олдохгүй болсон. Харин өнөөгийн энэ манай Монгол Улс маань үндсэн үзүүлэлтүүдээр 90-120-р байрт явна.

              Ерөнхийлөгч Таны ба гудамжны хүн миний өмнө монгол угсаатны түүхэн 1-р зиндаа чинсааг өнөөдөр батлах зорилт зогсож байна. Дэлхийн түүхэнд хэзээ ч тохиолдож байгаагүй үнэмлэхүй хүнд зорилт. Учир нь, Чингисийн монголчууд хэт өндөр босго тавьчихсан. Монголыг сэргээн мандуулна гэхээр Чингисийн Монголын Эзэнт гүрний нэр нөлөөг тэр чигээр нь өнөөгийн энэ өндөр хөгжсөн дэлхий дахинд сэргээнэ гэсэн үг шүү дээ. Үлгэр домгоос ч давсан хэрэг. Гэвч, нэгд, түүхэн логик гэдэг хүчирхэг хүчин зүйл араас түлхэж байна. Хоёрт, таатай нөхцөл, азтай тохиолдол гэж ерөөс хүн, нийгмийн түүхийг бүтээдэг хүчин зүйлүүд байна. Таатай нөхцөл нь дараахи юм. Өнөөгийн дэлхийд шийдвэрлэх хүчин зүйл нь шинжлэх ухаан (ШУ). Сэлэм агссан хэдэн түмэн морьтон бөмбөрцгийн талыг эзлэн давхих хэрэгцээ ч, боломж ч байхгүй болсон үе. ШУ нь төгсөх шатандаа ороод үлдсэн ганц асуудал нь супернэгдлийн онолын асуудал. Бас бус асуудал гээч юм орчин үеийн соёл иргэншилд байхгүй. Түүнийг шийдэхүл түүхэн хосгүй  1-р зиндаа чинсаагаа хосгүй шинэ түүхэн ололтоор баталгаажуулсан Монгол Улсын рейтинг 1-рт мөнх жагсаж байгаа юм. Дахин хэлье, тухайн цаг дор ганцхан хүн зөв байгаад зөвөө мэдээд байдаг юмыг ШУ гэнэ.

               Их монголчуудын түүхнээ “Сэлмээ хөндлөн барьж орох уу” гэсэн нэг сонин үг тохиолддог. Юуг яахыг хэлдэг юм бол гэж эртнээс гайхдагсан. Сергей Бодров үнэхээр том уран бүтээлч, сэтгэгчийнхээ хувьд “Монгол” кинондоо түүнийг тайлсан байналээ. Та тэр эпизодыг зориуд дахин анзаарч хараарай. 21-р зуунд хөндлөн барьж орох сэлэм маань супернэгдлийн онол.

               Чингис хааны хэлснээр санааг нь аваад, Чёрчиллийн хэлснээр оюун санааны эзэнт гүрэн байгуулах үндсийн үндсэн үндэслэлийг танай толхи судлаач бий болгож, Төрийн тэргүүн Танаа барив.  Танд зориг дутаж, хэрэг хомсдож болноо, болно. Гэвч Монгол Улс хүссэн хүсээгүй Тэнгэрийн үйлсэд хөтлөгдөн замнана.

               “Том төрөөс ухаалаг төр рүү” гэж чухам юуг яахаа хэлээд буйг тэр болгон ойлгохгүй байна. Монгол Улсад ердөө төр шиг төр л хэрэгтэй. Үндэсний төр чинсаа зангаргаараа том, оюун санаагаараа хурц, үйл хөдлөлөөрөө давшингуй байх ёстой. Зүгээр ердөө төр л хэрэгтэй. Англид суралцах зуур хуучин номын мухлагт логикийн сурах бичиг олж харлаа. Логик алдаа гэсэн гарчиг байна. Алдааны 1-рт заасан нь: бусад хүн амьтныг сайжруулна гэвэл логик алдаа, хүн өөрөө л сайжирч болно, сайжрах ёстой, логик нь энэ гэжээ. “Бусармаг бүхнийг арилгана” хэмээн Та тунхагласан байна. Бас л нэг утгагүй хоосон лоозогнол болгохгүйн тулд Та өөрөөсөө, төр өөрөөсөө эхлэх ганцхан логиктой.

                Үндэсний аюулгүй байдлын Зөвлөлд миний бие мэдээллээ электрон ба цаасан хэлбэрээр илгээгээд удаж байна. 22 хуудас зүйл. Иргэний зүгээс төрдөө мэдээлэл илгээх бол хаана ч, хэзээ ч төрт ёсны ердийн журам. Тодорхой нөхцөлд тухайн иргэн тухайн асуудлаар төр засаг, төрийн тэргүүндээ илтгэх нь Үндсэн хуулийн тодорхой заалтуудаар нөхцөлдсөн иргэний үүрэг, хариуцлага байдаг юм. Энэ үүрэг, хариуцлагаа биелүүлэхийн тулд ҮАБЗ-д мэдээлэл илгээсэн хэрэг л дээ. Энэ бол гэмт үйлдэл, наад цаад элдэв дээд санааны зүйл хэрхэвч биш. Миний бие төрд мэдээллээ электрон ба цаасан хэлбэрээр илгээсэн. Манайд ажиллаж буй интернет сүлжээ хангалттай найдвартай ажиллагаатай. Миний имэйл ҮАБЗ-ийн компьютерт нэгэнт орсон гэж компьютер тань хариулж байгаа. Гэтэл төр гэж компьютер биш. Мэдээллээ төрд хүргэх гэж байгаа шүү дээ. Энэ нөхцөлд төр, түүнийг төлөөлсөн ямар нэг түшмэл, үгүй ядахдаа ҮАБЗ-ийн вэбсайтыг хариуцсан оператор “Хүлээн авлаа” гэсэн хоёр үг эргүүлээд чулуудчихад л иргэн миний үүрэг, төрийн хариуцлага хоёр нэгэн зэрэг биелээд явчих юм шүү дээ. Тэр мэдээллийг анзаарч авч үзэх эсэх нь төрийн бүрэн эрхийн асуудал. Харин мэдээллийг ямар боловч хүлээж авснаа мэдээллийн эзэнд мэдэгдэх нь төрт ёсны туйлын энгийн ердийн журам юм. Иймхэн юмыг мэддэг чаддаг нь төрд үгүй болсноор монголчууд, манай төр гэж хаана, юу байна гэж үгүйлэн эрж хайсаар хорь гаруй жил болж байна. Тиймээс Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өөрөөсөө эхлэх цаг тулгамдсан. Бусад нь үлгэр аваад сайжраад, ухаажаад явчих байх. Та бээр ЗХУ-д цэргийн талын сургууль төгссөн хүн. Орчлон дэлхийд үнэн бодат ганцхан лоозон байдгийг Та тэнд олонтаа сонссон: “Над шиг хий” гэж. Та ҮАБЗ-ийнхөө компьютер, бичиг хэргийг нягтлаад үз. Миний мэдээлэл байхгүй хаачив гэж. Удирдлагын түүхий эд нь зөвхөн мэдээлэл, өөр нь байдаггүй. Энэ бол удирдлагын ухааны үндсэн ганц аксиом. Үндэсний аюулгүй байдал гэж мэдээлэл авах, боловсруулах, шийд гаргахаас өөр юм биш. Тэгээд өгөөч гэж миний бие шаардахгүй, гагцхүү миний мэдээлэл ҮАБЗ-д хүрсэн эсэхийг мэдмээр байна. Төрт ёсны туйлын энгийн журам дэглэмийн зүйл. Илүү харсан зүйлгүй.

                 Өгүүлэн буй асуудлаар миний бие ҮАБЗ-д мэдэгдэхгүй аваас Монгол Улсын Үндсэн хуулийн зарим тодорхой заалтуутад нийцгүй зүйл, харшилсан хэрэг болох юм. Чухам ямар заалтууд болох тухайд Та өөрөө болгоож үзээрэй. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Танаа аль ч иргэн, ямар ч асуудлаар хандаж нь зүй бус бус боловч харин Үндсэн хуулийн хичээл заах гэвэл арай хэтэрсэн хэрэг болуужин.

Хүндэтгэн ёсолж өргөн барьсан Бэсүд Ч. Эрдэнэ 

Continue reading →

Шинжлэх ухаан танин мэдэхүйн лекц

Танин мэдэхүйн түүхэн аугаа үйл явц Хан Алтайгаас эх авч Хан буурал Алтайдаа өндөрлөн логик битүүрсэн "Супернэгдлийн онол" -ыг боловсруулагч, "Их гурвалжин", "Бид Ялав" номын зохиолч, судлаач Ч.Эрдэнэ гуайн
"Монголын Нийгмийн Гэгээрэл Сэхээрлийн Асуудал"
лекцэнд таныг урьж байна...
Лекц 2013 оны 10-р сарын 12 ны Бямба гаригт 16.00 цагаас Монгол Улсын Филармоний зааланд




                                                      Зохион байгуулагч: Фэйсбүүк дахь
                                                       " Үндэстэний эв нэгдэл"
                                                      "Дайчин Монгол Бүлгэм" ...

                                                      Холбоо барих утас: 99017606
                                                                                        89160623

                                                                                                        Тасалбарын үнэ 9.999 MNT
www.superunified.org

www.mongolchuudaa.com
                                             
www.toonto.mn    

www.horidoimergen.gblog.mn

www.moenhbayar.blogspot.com

http://altaar.blogspot.com

                                                   

Continue reading →

Монголын Нийгмийн Гэгээрэл Сэхээрлийн Асуудал

Судлаач Бэсүд Ч. Эрдэнэ

           Ийм сэдэв. Энэ сэдвийг хөндөж сэдрээхгүйгээр монголын өнөөгийн нийгэм санаатай санамсаргүйн хооронд маанагтсаар Монгол Улсын ирээдүй хойчид аюул занал учруулж болзошгүй байна. Ингэж хэлэхэд хэтрүүлэг байлаа гээд тун ялихгүй.
            Соён гэгээрүүлэгч ТВ байна. Цаана нь мэдээж бодлого зорилго буй. Гэтэл монголын нийгэмд соён гэгээрэх эрэлт хэрэгцээ, эрмэлзэл тэмүүлэл нь байгаа юмуу? Зөөлрүүлж хэлбэл, байхгүйтэй адил. Угтаа байхгүй.
            Эрэлт байхгүй нөхцөлд хангалт хийх ямар ч боломжгүй. Харанхуй дүлий хар хад мөргөж байна. Оюуны сэрэл үүсэхгүйгээр манай нийгэм мэдрэмжээ бүрмөсөн алдах магад боллоо. Мэдлэг хүртэж, мэдээлэл хүлээн авах чадвар нийгмийн бүх түвшинд устаж мөхлөө.
Чухам ийм таагүй нөхцөл, бурангуй орчинд бид цуврал лекц хийх юм. Үндэсний эрхэм дээд ашиг сонирхлын үүднээс маш чухал, баталгаа нотолгоо бүхий мэдлэг, мэдээлэл өгнө. Шинэ мэдлэг, ноцтой мэдээлэл нь  байна уу, байна. Харин ийм юмыг монголын олон нийт, Монгол Улсын төр засагт хүргэхэд нэн хүндрэлтэй нь өнгөрсөн жилүүдийн гашуун туршлагаар харагдлаа. Капиталист анхны хуримтлалын үе шатанд зайлшгүй үүссэн энэхүү нөхцөл байдлыг та бид даван туулах ёстой. Даруй эргэлт хийж, даван туулахгүй аваас цаашид Монгол Улсын хоцрогдол, монгол үндэстний сүйрэл эргэлт буцалтгүй нүүрлэх болно.
Эн түрүүнд өнөөгийн төв монгол үндэстний оюун сэтгэхүйн эрүүл ахуйн асуудалд ард нийт, төр засгийн анхаарлыг хандуулах шаардлага тулгамдлаа.
Зөвхөн сонирхуулах төдий бус, үндсэндээ сургалтын чанартай манай цуврал лекц дараахи сэдвүүдийг дэс дараалан хамрана. Үүнд:
1.     Нийгмийн оюун сэтгэхүйн эрүүл ахуй,
2.     Орчин үеийн сэтгэлгээний соёл,
3.     ШУ-ч аяс хандлага, төлөв түвшин,
4.     Мэдээллийн соёлын учир зүй,
5.     Монгол-төвт үзэл баримтлал, түүний баталгаа,
6.     Супернэгдлийн онолын үндсэн постулат, түүний баталгаа,
7.     Тэнгэр шүтлэг, бөө мөргөлийн физик онолын үндэслэл,
8.     Ирээдүйн ШУ, технологийн асуудал.
9.     Монгол Улсын стратегийн бодлого, зорилгын асуудал.

            Нийгмийн сэтгэл мэдрэлийн эрүүл ахуй гэсэн ойлголт бий. Онцгой анхаардаг, ноцтой зүйл. Капиталист анхны хуримтлалын үе шатны амь өрссөн ширүүн зөрчил тэмцлийн явцад энэ эрүүл ахуй бүрнээ алдагдаад, аюултай нь, бүрмөсөн ужиграх төлөвтэй. Энэ тухайд анхаардаг цөөн хэдэн ерөнхий зүйл бий. Тун товчилбол, бодит сэтгэлгээний л асуудал. Гэхдээ бодит сэтгэлгээ нь заримуудын хүчтэй сурталчилж, хүчээр нэвтрүүлж буй прагматик бэртэгчин үзэл баримтлалд огт хамаарахгүй. Прагматизм нь хар аяндаа тэнэг болгодог зүйл. Учир нь, хүн бидний гол эрхтэн маань  эрхбиш толгой, уураг тархи шүү дээ. Бүдүүн нарийн гэдэс, бэлэг эрхтэн сэлт хараахан бус. Нийгмийн эрүүл ахуй алдагдсан нөхцөлд бэртэгчин нийгэм үүсч, улмаар оюуны сонирхол, эрүүл саруул, эрчимтэй сэтгэлгээний эрэлт хэрэгцээ устаж, улс үндэстэн зогсонги байдал, мөхлийн замд ордог.            
            Хоёр соёл байна. Оюун сэтгэлгээний соёл. Уран сайхны соёл. Хэзээ ч хоёр төрлийн соёл байсан. Жамны ёсны зүйл. Гэвч орчин үеийн нөхцөлд асуудал нь хурцадсан. Хурцадсан нь хоёр соёлын зохистой харьцааны асуудал. Аль нэг нь ач холбогдлоор илүү юмуу, дутуудаа бус. Хоёр соёлын тэнцвэр алдагдсан. Өрөөсгөлдөх болсон. Энэ тухай; 1959 онд английн зохиолч, физикч Чарльз Сноу лекц уншиж, ном бичсэн нь дэлхий даяар хэлэлцэгдсээр байна.
            Орчин үеийн соёл иргэншил шинжлэх ухаан (ШУ)-д тулгуурлаж байна. Энэ бол үндсэн баримт. Оюун сэтгэлгээний соёл, ШУ-ч аяс хандлага, чиг баримжаа, бодлого зорилго давамгайлах үр нөлөө, ашиг тустай байна, байх ёстой гэсэн үг.
Монголын өнөөгийн нийгэмд хоёр соёлын харьцаа бүрэн алдагдаж, хэтэрхий өрөөсгөлдсөн байна. Сайн дурын уран сайханчдын хувьд монголчууд бидэнтэй эгнэх нэг ч улс үндэстэн дэлхийд байхгүй. Уран сайхны соёлын талд хэт хэлбийж, түүндээ уусан автсанаар оюун сэтгэлгээний соёл гэж бас байдгийг анзаарч мэдэхгүй явсаар байна. Энэ нь эцэстээ үндэсний аюулгүй байдалд заналхийлсэн үйл явц болох нь одоо ч илт.
Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Л. Гантөмөр саяхан 100 компанид хандаж, нийгмийг гэгээрүүлэгч байхыг уриалжээ. Гэгээрүүлэх үүрэг нь энэ сайдын хариуцсан яаманд ногдох боловч гэгээрэл гээчийн тухай ерөөс санасан нь бас сайн хэрэг. Суурь ерөнхий боловсрол навс унаад нэг үе өнгөрч хоёрдахь үедээ орсон нөхцөлд гэгээрүүлэх нь БШУЯ буюу угтаа сонгомол утгаараа гэгээрлийн яамнаас эхлэх ёстой.
Үүний мөрөөр нийтлэлч Д. Мөнгөндалай “Сэтгүүлчид мухар сүсгээс ангид байж, шинжлэх ухаанчаар нийгмийг гэгээрүүлнэ”  гэж амлажээ. Шинэ үеийн сэтгүүлчид мухар сүсгээрээ аливаа бусдаас илүүгүй, дутуугүй, харин ШУ-ы боловсрол, бэлтгэлээр даанч санаа зовмоор нимгэн. Ер мухар сүсэг гэж их ярих, эрс тэс хэлэх нь өөрөө мундаг мухар сүсэг юм шүү. Философи ба логикт сайшаадаггүй зүйл. Мухар сүсэг, сохор итгэлийн сэжим хүний төрмөл зөнд байтугай,  ШУ-д ч зөндөөн байна. Тэр бүү хэл, ШУ нь тэр чигээрээ үнэн хэрэгтээ мухар сүсгийн шинж чанартай явж иржээ гэсэн дүгнэлт ШУ-ы талаас гараад ирэхүл хэрхэх. Гараад ирчихсэн. ШУ-д маргаан мэтгэлцээний горим л байх боловч ийм ба иймэрхүү дүгнэлтүүдтэй маргаж мэтгэлцсэн нь огт алга. Нарийн ширийн учир байдлыг хойшид дурдана.
Сэтгүүлчдэд байтугай, Монголд тэр гэгээрүүлэх ШУ нь байгаа юмуу? Байдаг бол сайд нь тийшээ хандмаар юм. Сая Монгол Улсыг ерөнхийлөхөөр дахин сонгогдсон Ц. Элбэгдорж гэдэг хүний мөрийн хөтөлбөрт “шинжлэх ухаан” гэсэн үг алга. Монголд байхгүй юмыг ор тас мартчихсанд юу нь буруу байхав. Харин ер цаад дэлхийд тань ШУ гэж юм байдаг гэж сануулаад ч хүлээж авдаггүй хүн юм билээ, Элбэгдорж.      
 Мөн сайдын уриалгын мөрөөр Б. Нямаа “Сэтгүүлчид нийгмийг гэгээтэй болгох бүхнийг сөнөөж байна” гэжээ. Гэгээтэй болгох юу, ямар юм хаана, хэзээ байгаад, яагаад заавал сэтгүүлчид нь олж очиж сөнөөгөөд байгаа юм бол. Үнэн бол хэцүү л хэрэг. Нотлох баримт сэлт нь байна уу, үгүй юү. Сэтгүүлзүй бол хүссэн хүсээгүй нийгэм өөрөө л байдаг. Сэтгүүлзүй нь нийгмээс онцгой сондгой тасарч гараад эргээд гэгээрүүлэх алба үүрдэг институци огт биш. Танай нийгэм гэж ийм юм байна гэдгийг хэлж өгч, үзүүлж харуулахаар нийгэм нь яах ийхээ бодвол бодох, үгүй бол үгүй, ийм л юм. Гэгээрүүлье гэж сайн дурын үүрэг хүлээж, иргэний идэвхи санаачлага гаргавал сайн л хэрэг, тийм жишээ баримт ч сэтгүүлзүйд байна. “Соён гэгээрүүлэгч” телевиз ажиллаж байна. Олон нийтээс завшааныг ашиглан оролцож байна.
Ер нийт байдал, нийгмийн ерөнхий төлвийг ажваас, эхлээд уламжлалт ба орчин үеийн оюун сэтгэлгээний  соёлын тухай тодорхой, хамгийн энгийн ойлголтуудыг нийт нийгмийн хүрээнд, нийгмийн бүх түвшинд өгөхгүйгээр гэгээрүүлэх тухайд ярихын ч хэрэггүй нь илэрхий байна. Энэ бол эмгэнэлтэй, гутамшигтай дүр зураг.  
Гэгээрлийн тухайд ажил хариуцсан сайд нь сая нэг санаж, нийтлэлчид худал үнэн дагаж хийрхэхдээ хаягаа андуурч будилаад байна. Энэ нь монголын нийгмийн эрүүл ахуй бүх түвшиндээ осолтой алдагдаж өвчилсний шинж.

Гэгээрүүлэх үүрэгтэй субъект хоёр байдаг. Энэ нь төр ба шашин. Соёлт иргэний нийгэм ийм зарчимтай. Төрийг энэ тухайд сайд Л. Гантөмөр төлөөлөх тул ШУ-даа хандаж уриалах байтугай, тушаал гаргаж суух эрх, үүрэгтэй. Шашин нь төрөө дээдлэх тул төрийнхөө гэгээрүүлэх бодлогод даган баясаж, шашны буюу ёс суртахууны гэгээрлийн асуудлыг даах ёстой. Гэтэл ШУ нь байхгүй, шашин нь язгуур утгаа умартсан нөхцөлд төрийн сайд сэтгүүлчдэд хандаж, тэднийг Б. Нямаагийн үгээр бол “Гэгээрээд өгөөч ээ” гэж гуйсан нь аргагүйдсэнийх байх. Сэтгүүлчид хичнээн гэгээрлээ гээд, нийгмээ соён гэгээрүүлэх гэж хичнээн зорьж зүтгээд төр, шашныг орлон тоглож чадахгүй шүү дээ.
Боловсрол, гэгээрэл, сэхээрэл бол хүний нийгмийн хөгжил, дэвшлийн үндсэн хүчин зүйл. Гурамсан үзэгдэл. Боловсрол, гэгээрэл, сэхээрлийн асуудлыг Оюутолгой, Тавантолгойгойн горьдлогоор орлуулж сольж хэрхэвч болдоггүй. Иргэний төр боловсрол, ШУ-аа хариуцна.  Шашин нь ариусал гэгээрэл, ёс суртахууныг хариуцдаг.
Төр нь шашнаа хүндэтгэхийн тулд тийнхүү хүндэтгэх учир шалтгаан барим тавим тодорхой байх ёстой. Шашин нь нийгмийн өмнө, улс үндэстний өмнө тодорхой үүрэг хариуцлага хүлээх ёстой гэсэн үг. Ямар үүрэг хариуцлага? Хөгжингүй нийгэмд энэ талаар баримталдаг зарчим бий. Амьдрал дээр нь арай илүү мэдэхийн хувьд Англиар жишээ авъя. Ноцтой гэмт хэрэг тэнд ч тохиолдоно. Ийм тохиолдолд төр засаг, түмэн олон нь шашинтайгаа хариуцлага тооцож эхэлдэг, буруушаан шүүмжилж, бөөн хэлэлцүүлэг улс орон даяар өрнөдөг. Төв, орон нутгийн хамбууд нь тэр гэмт хэргийн гол буруутан болдог. Төр засаг нь гэмт хэрэгтнийг олж бариад шүүхээр хуулийнхаа дагуу ял шийтгүүлэх л үүрэгтэй. Харин гэмт хэрэг гаргуулахгүй ёс суртахуунтай болгох, байлгах үүрэг нь шашинд ногддог. Хөгжингүй нийгэмд үүрэг хариуцлагын хуваарьлалт ийм зарчимтай.
Тэгвэл Монголд байдал ямар байна? Хүүхэд залуучууд ахуйн газ үнэрлэж мансуурсан хэрэг 16000-ыг Монголын цагдаа бүртгэсэн мэдээ хэвлэлд байна. Түүний дотор амь насаа алдатлаа хордож мансуурсан тохиолдол цөөнгүй гэнэ. Архи, пивоны хэрэглээ, нөлөөг ярихын ч хэрэггүй. Химийн бодисоор мансуурах үзэгдэл нийтлэг хэмжээнд нүүрлэжээ. Яагаад? Төр нь хүндээ зөв сэтгэх мэдлэг боловсрол өгч чадахгүй байна. Оюун сэтгэлгээний талыг ор тас орхигдуулсаар  байна. Үр дүнд нь уураг тархи нь мансуурах зориулалттай, маанаг тэнэгийн эрхтэний үүрэг гүйцэтгэх боллоо. Байгалиас заяасан эрхтэн нь нэгэнт буй учраас тэр нь зүв зүгээр байж чадахгүй. Тэгээд бэлэн олдсон ганц боломж нь мансуурах. Монголын нийгэм нийтдээ дээр дооргүй мансуурлын төлөвт орчихоод, түүнийгээ ч мэдэхгүй дэмий тэнэж яваагийн учир энэ мэт.        

Мухар сүсэг, сохор бишрэл нь ШУ, шашинд хоёуланд нь ав адилхан харш зүйл. Үүнийг мэдэх нь аль аль талдаа их чухал. Манай нийтлэлчид шашныг мухар сүсгийн тоонд оруулж бичих нь элбэг үзэгдэнэ. Энэ нь энгийн наад захын боловсролгүйн харгай.
Дураар дэмий балай чалчих, санаан зоргоор хйи бурах нь хэвлэл, мэдээллийн эрх чөлөөнд харш гэдгийг бас хэлэх хэрэгтэй. Нэг үе олон улсын хэвлэлд хамгийн чалчаа үндэстнийг жил бүр шалгаруулдаг байсан. Одоо Political correctness буюу улстөрийн хувьд зүй зохистой байх гэж нэг ёсзүйн чанартай зарчим яригдах болсон тул чалчааг шалгаруулахаа больчихож. Албан ёсоор шалгаруулсан үгүй монголчууд бид чалчаагаараа толгой цохих болоод 20 гаруй жил боллоо. Энэ их эх захгүй чалчаа нь клиникийн хэмжээний оюуны хоцрогдлын ноцтой онош тэмдэг. Ийм хоцрогдол цаашдаа сэтгэл мэдрэлийн согог өвчин болж урхагшдаг. Ийм хоцрогдол, өвчнийг тэнгэр шүтлэг, бөө мөргөлд тархины тураал гэж нэрлэдэг юм байна. Маш оносон нэр томъёо. Аль нэг эрхтэнийг байгалиас заяасан зориулалтаар нь ажиллуулахгүй бол тураалд орж, хатаж хорчийгоод зүйл дуусдаг. Энэ нь ердөө л биологийн хууль.
Зах замбараагүй чалчааг улс төр, сэтгүүлзүй хоёр хүч хавсран нэвтрүүлж байна. Чалчаа нь сэтгэл мэдрэлийн согог, оюуны хоцрогдол, ердөө л ырваатлын шинж тэмдэг. Их бодох, бага ярих. Сэтгэлгээний соёлын хэм хэмжээ энэ. Ж. Гүррагчаа сансарт нислээ. Түүнтэй цэрэгт хамт байсан хоёр ч хүн надтай ажиллаж байсан юм. Гүррагчаа чухам ямар төлвийн хүн болохыг тэднээс сонирхон асуухад, ер нь бол аливаад хамгийн сүүлд дуугардаг, гэхдээ нилээд жинтэй дуугардаг маягийн залуу байсан гэж билээ. Энэ нэг юм хэлээд байгаа биз.    
Мухар сүсгийн асуудлыг тодотгож өгөхгүй бол энэ тухай дахь төөрөгдөл, самуурал их байна. Итгэл бишрэл, мухар сүсэг хоёр нь хавьтахгүй өөр өөр үзэгдэл. Хольж сольж будилах хэрэггүй. Шашин бол итгэл бишрэл. Ямар нэг дээд хүчин, эцсийн үнэн оршин буй тухайн итгэл бишрэл. Энэ үүднээс ШУ-ы шашинлиг шинж чанар урган гардаг тухай Эйнштейн ч авч үзэж байсан. Учир нь ертөнцийн оршихуй хувьсахуйн эцсийн учир шалтгаан, эх сурвалж оршин буй гэж итгэж биүрээд түүнийг нээж олоход ШУ-ы туйлын зорилго оршино. Энэ тухайд бид дараа дараачийн лекцэнд дэлгэрэнгүй ярилцах боловч энд дурдууштай нь дараахи юм. Онолын физикийг үндэслэгч Исаак Ньютоны үзсэнээр, Бурхан нь Дээд Оюун санааны тухай ойлголт юм. Ертөнцийг тодорхойлж буй тэр оюун санааг яаж нэрлэх нь нэрийн төдий асуудал. Монголын уламжлалд Тэнгэр гэдэг. Тэнгэр, Бурхан нь үнэмлэхүй буюу оюун ухааны оршихуй юм бол тэр нь суурь ШУ-ы үүднээс универсаль математик машин байхаас өөрцгүй юм.
 Мухар сүсэг нь гэмтэй гэмгүй юу ч байж болно. Хүний дотоод итгэл бишрэл нь үндсэндээ төрмөл талдаа үзэгдэл, байгаль, түүхийн зүй тогтолтой төлөв. Харин мухар сүсэг нь цэвэр таримал талдаа үзэгдэл. Мухар сүсгийн зүйлийг тарьж төрүүлдэг нь мухардаж гацсан, гажиж гуйвсан, буруу зөрүү тайлбарлагдсан ШУ ба шашин. Аливаа ардын заншилд гэм хоргүй мухар сүсгийн зүйл бишгүй бий. Атомын физикийг үндэслэгч Нильс Борын нээлтийг мөнхжүүлэх зорилгоор Данийн пивоны концерн онолын физикийн хүрээлэн байгуулж өгсөн нь дэлхийн ШУ-ы нэг сонгомол төв одоо ч байна. Хүрээлэнгийн байр ашиглалтад ороход нь Бор гол хаалганыхаа тотгон дээр европ заншлаар морины тах зоочихсонд гайхсан хүмүүс, та хүртэл ийм юманд итгэдэг юм биш биз дээ гэсэнд Бор, итгэдэггүй хүнд ч тус болдог юм гэсэншдээ гэжээ. Энд ардын заншил дахь мухар сүсгийн гэм хоргүй тал илэрч байна.
Энэ тухайд бас нэг зүйлийг анзаарч мэдэх шаардлагатай. Социализм нурж унахтай уялдуулан Барууны судалгааны төвүүд, тусгай албад социализмд төрж өссөн хүний ерөнхий шинж төрхийг судлахад ихэд хичээнгүйлэн анхаарсан юм. Тэгээд гарсан дүгнэлт нь юув гэвэл, социализмаас шилжиж буй хүн ард ШУ-ы боловсролын түвшнээр дориун юм, тийм мөртөө яагаад ч юм мухар сүсэг ихтэй юм гэж. Миний бодоход, шашингүйн орчин нөхцөлд шашныг мухар сүсэг орлосон хэрэг байх. Тиймээс өнөөгийн нөхцөлд уламжилсан мухар сүсэг нь дарангуйллын тогтолцооны улбаатай. Танай судлаач миний бие тийм судалгааны объект болохдоо зориудаар мухар сүсгийн зүйлийг фантазлаж өгсөн удаатай. Гаднын стратегийн зориулалттай судалгааг тэр мэт төөрөгдүүлэх нь Их Монгол Эзэнт гүрний үеийн уламжлал юм байна билээ. Рубрук ирэхдээ үздэгээ үзэж, хардгаа хараад ном бичсэн. Түүнээс гадна монголчуудтай ярилцаж тэдний үзэл бодол, мэдлэг мэдээллийг тандсан байгаа юм. Тэгэхэд нь монголчууд баахан хачин фантаз юм яриад өгчихсөн нь бас нэг номын хэмжээний юм байх ба тэр нь далд байгаад сүүлийн үес ил гарлаа.  

Бид дэлхийн байдлын нэн эгзэгтэй цаг үед амьдарч байна. Олон улсын стратегийн судалгаа нь дэлхийн улс төр, эдийн засаг, байгаль орчныг хамардаг. Ерөнхий дүгнэлт, прогноз нь гэвэл, өнөөдөр дэлхийн байдалд юу ч тохиолдсон гайхахааргүй тийм эгзэг осолтой үе ирлээ гэж. Дэлхий дахины улстөрд терроризм бараг ердийн үзэгдэл боллоо. Тухайн үедээ терроризмын анхны үүр уурхайг монголчууд устгасан байдаг. Тэгээд АНУ-ын засаг захиргаа ч мухар сүсгээс ангид биш учраас ядаж ганц рот монгол цэрэг терроризмын эсрэг энхийг сахиулах үйлсэд оролцуулахаар махран зүтгэсэн юм. Дэлхийн дахин санхүү-эдийн засгийн хямралын ирмэг дээр л дэнжигнээд байгаа. Байгалийн гамшигт үзэгдлүүдийн тоо, цар 5 дахин нэмэгдсэн. Зарим гамшигт үзэгдэл 18 дахин өссөн байна. Энэ нөхцөлд 2012 оны 12-р сарын 21-нд ямар нэг аюултай үзэгдэл болох магадлал бага биш. Монголчуудын 30 хувь нь айж сүрдэж хүлээсэн гэж зарим нийтлэлчид буруушаан бичих нь ухаалаг явдал хэрхэвч биш, зүгээр л худал ухаантай царайлсан тэнэг хийрхэл. Байгалийн зөнтэй ард түмнийхээ хувьд монголчууд болгоомжлох нь зүйн хэрэг. Дараахан нь одон орончид огт ажиглаж мэдээгүй солир оросын Челябинскийн тэнгэрт тэсэрлээ. Хот дотор дэлбэрсэн бол тэнд чинь стратегийн зэвсэглэлийн үйлдвэрүүд төвлөрсөн газар. Тэсрэлтийн энерги нь Хиросимад хаясан цөмийн бөмбөгнөөс 30 дахин их гээд бод. Тэр солирыг агаарт нэг хар юм хойноос нь гүйцэж ирээд тэсэлж байгаа бичлэг байна. Хаанахын юу байх вэ. Урьд ч, одоо ч зарим осол сүйрлийн үеэр тэнгэрт тэр мэт үзэгдэл ажиглагдсан нь баримт. Ер нь бол харь хүчний ямар нэг оролцоо, хяналт бодитой болсныг АНУ-ын Ерөнхийлөгч НҮБ-ын индрээс мэдэгдээд олон жил өнгөрсөн. Орчлон ертөнцийн бодит оршихуй, үзэгдэл юмс нэн нууцлаг үлдсээр байна. Энэ нөхцөлд хүн төрөлхтөний суурь мэдлэгийн сан туйлын хангалтгүй ядуу байна. Үүнийг ч дэлхийн ШУ ухаарах боллоо. Ингэж ухаарсан нь оюун сэтгэлгээний томоохон эргэлт.
     


 Монголын нийгэмд ШУ орхигдож, шашин гол төлөв зах зээлийн зорилгоор сэргэж буй учраас оюун санааны гэгээрлийн урьдчилсан нөхцөл алга байна. Эхлээд сэхээрэл баймааж, эрэлт сонирхол үүсч, улмаар гэгээрлийн замд шилжих номтой.  
Төр, шашны зүгээс сэхээрлийн хүчтэй өдөөлт сэдэлт үүсч, үйл ажиллагаа өрнөхгүйгээр нийгэм гэгээрэхгүй.
 Энэхүү удиртгал лекцийн төгсгөлд холбогдох ганцхан зүйлд анхаарал хандуулъя. Дээр хэлсэн бүгд нь завсрын, дайвар дагавар зүйлүүд. Аливаагийн үндсэн эх сурвалж, сэрэл мэдрэл, хөдөлгөгч хүч нь оюуны сонирхол. Монголын нийгэмд оюуны сонирхол унтарсан байна. Тун гайхалтай ба гамшигтай үзэгдэл. Шалтгаан нөхцөл нь юу вэ? Олон олон том жижиг учир шалтгааны хам үйлчлэл байх.
Гэлээ гээд монголын олон нийт дээр дооргүй ганц хүний бичсэнийг сонирхдог, уншдаг, үнэмшдэг. Энэ ч бас сайшаалтай хэрэг. Баабар саяхан бичихдээ: “Хөгжил буурай, хүн ам цөөн, … нийгмийн сэтгэлгээ нь дорой хийгээд ертөнцийн тухай ойлголт нимгэн ийм газар” нь Монгол гэжээ. Би хэлээгүй, Баабар ингэж хэлж байна. Баабартай манайхан маргадаггүй шүү дээ. Тэгээд одоо яахав, яалтай билээ? Хөгжил нь буурай, сэтгэлгээ нь дорой, ойлголт нь нимгэн ийм улс орон цаашид хэрхэх буй? Ерөөс  “…цорын ганц эх үүсвэр гэвэл Монголд ердөө л уул уурхай…” хэмээн Баабар дүгнээд “өөр юугаараа бусдын сонирхол татах билээ” гэж басамжилсан өнгөөр асуужээ. Өөр юугаараа? Үнэхээр ийм асуулт Монгол Улсын өмнө байна. Сонирхол олон янз. Чухам ямар сонирхол болохыг Баабар орхигдуулахаа мэдэж байна. Уул уурхай бол бусдын хомхой ашиг сонирхлыг л татдаг. Улмаар олон улсын стратегийн зөрчил тэмцлийн бай болгож хаядаг. Ийм бай эцэстээ сарампай болж үлдэх аюултайн жишээ баримт дэндүү олон.

Монголоос авах юм нь цорын ганц уул уурхай гэж тэд байтугай, бид итгэж байна. Тэд бидэнд тэгэж үнэмшүүлж байна. Гэтэл хүний нийгмийн түүхнээ цорын ганц эх үүсвэр байдаг. Энэ нь хүний хүчин зүйл. Тэгвэл Монголын хөгжил буурай, хүн ам цөөн, сэтгэлгээ дорой, ойлголт нимгэн нь монгол хүний хүчин зүйлийг үгүйсгэх шалтгаан мөн үү? 

Continue reading →

СУПЕРНЭГДЛИЙН ОНОЛЫН ҮЙЛ ЯВЦ

 Үндэсний их баяр наадам нь ололт амжилтаа олж харах, дүгнэх цэгнэх, үйл хөдлөлөө цаашид төлөвлөх агуулга зорилготой. Бусад нь бол тогтсон хөтөлбөртэй.

     Супернэгдлийн онолын тухайд ард нийтийн зүгээс томоохон хүлээлт буй ба улмаар үйл явцыг сонирхон буй байх. Оюуны сонирхол ба үндэсний эрмэлзэл бүхий олон нийт дараахи ерөнхий зүйлийг шинжлэх ухааны мэдлэг, мэдээллийнхээ хүрээнд болон миний нийтлэлүүдээс мэдэж байгаа.

     Үүнд, нэрт физикч Стивен Хокингийн хэлснээр “Туйлын зорилт бол орчлон ертөнцийн тухайбүрэн төгс онол”. Тэрбээр нэмж хэлэхдээ, хэрэв энэ онолыг олохгүй бол 21-р зуунд даяар сүйрлийг тойрч гарахад нэн хүндрэлтэй байх болно гэжээ. Хүн төрөлхтөний соёл иргэншил ийм ноцтой асуудалтай тулгараад байгаа юм. Хокингийг АНУ-ын Ерөнхийлөгч урьж хоёр цаг лекц уншуулсан сэдэв нь энэ юм.

     20-р зууны онол, туршилтын физикийн гарамгай ололт, нээлтүүд нь супернэгдлийн онолыг нээж боловсруулахад бүрнээ хүрэлцээтэй гэх дүгнэлт ШУ-д давамгайлдаг. Бэлтгэл хангагдсан, гагцхүү өнөөгийн ШУ-ы чухам ямар сэжим нь эцсийн суурь онолын чигт хөтлөхийг олж харж чадахгүй байна гэж үздэг. Бэлтгэл бүрэн хангагдсан нь 1960 он.

Чингээд тэргүүлэх гүрнүүд, ялангуяа, мэдээж, АНУ супернэгдлийн буюу эцсийн онолын шийдэлд хөрөнгө, хүч харамгүй хаясаар хэдэн арван жил өнгөрлөө. Амжилт бүү хэл, ахиц гарсангүй. Яагаад?

Ертөнц өөрөө ямар нэг суурь математик онолд тулгуурладаггүй үзэгдэл байж болно. Эсвэл тэр онол нь хүний оюун ухаанаас давсан зүйл байж болно. Түүнчлэн математик логикт батлагдсан Курт Гёделийн теорем ёсоор орчлон ертөнцийг төгс тайлбарлаж, тооцох онол зарчмын хувьд хориотой гэж үзэх нь ч бий.

Гэлээ гээд бүх тэргүүлэх онолчид ганцхан зүйл хэлж, бичиж байгаа юм, юув гэвэл “Ямар боловчямар нэг цоо шинэ суурь сэтгэмж хэрэгтэй боллоо” гэж. Гэтэл хамгийн хэцүү юм чинь ямар нэг суурь сэтгэмж хэн нэгний толгойд орох. Гачлантай нь, энд хөрөнгө хүч огт үйлчлэхгүй номтой. Өөртөө Нобелийн шагналын сая доллартай, тэгээд их гүрнүүдийн хязгааргүй нөөцөнд тарвалзсан суутууд бодож сэтгэж, тарчилж зовж суусаар насаа барж байна. Ингээд физикчид, физик сонирхогч хүмүүс ерөөс эцсийн суурь онол байдагт, байлаа ч түүнийг олно гэдэгт итгэл алдарч гүйцсэн байна.

1960 оноос хойш өнөөг хүртэл оролдон буй үзэл баримтлал, суурь сэтгэмжийг суперхөвчийн гэнэ. Энэ үзэл баримтлалаар тэргүүлэх түвшний нэр, хаяг нь илт тодорхой 97 физикч (String theorists) ажилласаар буй нь албан ёсны мэдээлэл. Тэдний дотор Эдвард Виттен зэрэг үнэхээрийн суут хүмүүс олон байна. Тэд амжилтад хүрнэ гэж үнэхээр итгэсэн, удаа дараа амласан. Яагаад ч болсонгүй, чадсангүй. Миний бие 1999 онд АНУ-д энэ талын гол найдварын нэг Брайан Гриний лекц, семинарт тандалтын зорилгоор сууж, түүнтэй зэрвэсхэн үг сольж байсан. Цаанаа ихэд гутарсан хүмүүс харагдсан. Би тэр цоо шинэ суурь сэтгэмжийг нь олчихоод, бас боловсруулалтыг нь бага сага дөхүүлчихээд явж байсан тул монгол хүний өрөвч зангаар тэднийг өрөвдөж л байлаа.

Физикч Петер Войтын “Буруугаар үл барам” ном бөөн шуугиан тарьж, маргаан мэтгэлцээний бай болоод байна. Их физикч Паули юмаа бариад очсон хүмүүсийг, наадахи чинь буруугаар үл барам юм байна гэж загнадаг заншилтай байснаас энэ үг ШУ-ы түүхэнд орсон юм.

Петер Войт суперхөвчийн онолын оролдлогуудыг бүхий л талаар нэгтгэн дүгнээд, энэ нь онол бишээр үл барам, шинжлэх ухаан ч биш гэжээ. Энэ дүгнэлттэй дийлэнхидээ санал нэгдэж буй байдалтай. Буруу байх нь нэг хэрэг, ШУ-д байдаг л зүйл, харин буруугаар үл барам гэхээр ерөөс шинжлэх ухаан ч биш гэсэн үг л дээ.

Петер Войт болон бусад зарим нэрт физикчид харин ч асуудлыг зөөлрүүлж хэлээд байгаа юм. Үнэндээ бол суперхөвчийн талын тэргүүлэх онолчид хуурмаглах, залилан хийх талруугаа хальтирчихсан юм. Төөрөлдөөд буйгаа ерөнхийдөө гадарлахгүй тэргүүлэх зэргийн физикчид байж чадахгүй. Энэ чинь хялбархан логикийн асуудал. Гэвч АНУ-ын гэхэд ШУ-ы төсвийн томоохон хэсэг нь энэ чигт дагнан зарцуулагдаж байх ба түүнд амташсан хүмүүс түүнээс гэнэт татгалзаж чадахгүй нь зүгээр л хүний мөн чанар. Том амлаж, насаараа оролдсон зүйл нь шал худал болсноор нэр төрд нь үхлийн цохилт учрана. Энэ нөхцөлд амиа хорлох үзэгдэл ч гарч болзошгүй.

Суурь онолын ШУ-ы иймэрхүү нөхцөл байдалд нэгэн монгол хүн Superunified.org вэбсайтаарPrincipia Mathematica нэрийн дор супернэгдлийн онолыг томоохон номын хэмжээгээр оруулаад 6 сар болж байна. Онолын тухайд бол хоёр хоёрын дөрөв гэдэгтэй яг адилхан баталгаа ба няцаалттай юм. Дан тоон тооцоо. Хэнбугай ч тооныхоо машиныг барьж ороод үзэж болно. Учир нь, та бидний орчлон ертөнц гэж харж, мэдэрч байгаа үзэгдэл нь угтаа универсаль математик машин юм. Энэ машин зөвхөн тоон тооцоо л хийж байна. Энэ машины хар аяндаа (буюу спонтан үйл явцаар) хэрэгжүүлэх үзэгдэл нь амьдрал. Амьдралд хамгийн төгс бүтэц нь 46 хромосомтой амьтан байх ёстой нь математикийн нэгэн чухал хууль юм байна. Тэр амьтан нь оюунт хүн (Homo Sapiens).

Чингээд өнгөрсөн хагас жилийн дотор АНУ 147, ОХУ 24 удаа миний сайтад орсон байна. Энэ бол ШУ-ы тэргүүлэх хүч хаана буйг заасан баримт. Канад улс АНУ-д туслах хүчин болох зорилгоор физикт маш их анхаарах болсон тул 20 удаа, Герман улс эрхбиш хуучин бууны хугархай гэсэндээ 19 удаа, томоохон амбийцдаа хөтлөгдөн эрчимжсэн Өмнөт Солонгос 18 удаа орсон зэргийг урьдаас  тааж болно. Их Британи, Япон 17 удаа тус тус оржээ. Сонин нь гэвэл, уламжлал гэж үнэхээр хүчтэй юм байна. Шинжлэх ухааныг орчин үеийн утгаар нь польш хүн Коперник үүсгэж, ШУ-ы анхдугаар хувьсгал хийсэн шүү дээ. Дээр дурдсан улс гүрнүүдийн дараа Польш 9 удаа орсноор 8-р дугаар байрт байна.

Чухал нь, эдгээр тоо баримт маш бодитой. Тохиолдлын хүн товч дараад манай сайтад орохгүй. Дээрхи оролтуудын багаар бодоход 70 хувь нь дээд түвшний физикчид байгаа. Их сургуулиуд, физикийн төвүүд хувилж аваад үзэж суугаа нь тодорхой.

Одоо тэдний, тэргүүлэх физикчдийн, ялангуяа суперхөвчийн онолчдын, тэр тусмаа цохилтын гол хүчин, гол найдвар жүүд суутуудын байранд та өөрийгөө тавиад үз. Дэлхийн оюуны элит Монгол Улс гэж их сайндаа хальт сонссон л төдий. Гэтэл ямар нэг монгол. Хэн юм, юу юм, бүү мэд. Сайтад тавьсан онолыг нь харахаар хоёр хоёрын дөрөв гэдэгтэй яг адилхан баталгаа ба няцаалттай юм. Одоо яах вэ? Юугаа хэлж үхэх вэ? Энэ чинь дэлхийн түүхнээ үнэмлэхүй ялалт шүү дээ. Тийм юмыг бид алдчихлаашдээ. Очиж очиж Монголд. Хятадад бол бас яая гэхэв. Ямар муухай юм бэ, ямар аймшигтай гутамшиг вэ. Энэ Бурхан чинь ёстой балай новш байнашдээ. Бид ямар их хүч зарваа. Яанаа, одоо яах вэ гэсэн гүн гүнзгий шоконд орчихоод байгааг би барим тавим жишээ баримтаар мэдэж байна. Би хувьдаа тэдний байдлыг ойлгож, уучилж байна. Тэд үхлийн цохилт амсаж байна. Тэдэнд шокноос гарах хугацаа хэрэгтэй. Ерөөс онол маань Ертөнцийг бүрэн бичиглэж байгаа учраас хэмжээ дамжаагаар ч том, олон нээлт агуулсан учраас тухтай сууж судлахад ч хугацаа орно. Ямар нэг няцаалт олох гэж их зовно.

Хамгийн чухал нь, хүн төрөлхтөний цаашид аюул осол, сүйрэл мөхөлгүйгээр оршин тогтох ганц гарц нь энэ онол юм. Дээр нь цаг тулгамдсан. Тэд тойрох бүү хэл, удааширч чадахгүй.

Харин гагцхүү монголчууд энүүхэн хооронд итгэл алдах, будилж төөрөлдөх, урваж шарвах хэрэггүй. Хожим хойно өөртөө ичиж үхмээр юм хийх, хэлэх нь хортой, аюултай байдаг юм. Манай гудамжинд ч баяр ирнэ гэж оросууд ярьдаг. Дэлхийн түүхийн хамгийн том баяр Монголд, танай гэрт ирнэ. Ийм итгэл үнэмшил, зориг бахархалтай сайхан наадацгаахтун гэж тухайн үедээ Наадмын Улсын комиссын гишүүн 5 жил байсан танай судлаач ерөөе.

Continue reading →

ДЭЛХИЙД ГАНЦХАН МОНГОЛ НААДМААРАА ДЭНЖ ХОТОЙТОЛ САЙХАН НААДААРАЙ!!!

Дравид, Маяа, Сүмэр, Хүннү, Их Монголоос улбаатай Монгол Зон мину...

Найман, Мэргэд, Татаарыг нэгэн туг дор xураав

Нанxиад Зүрчид Тангудын насны нь тоог гүйцээв

Xөx Монголын сэтгэл xанаж нутгийн зүг эгэxдээ 

Xөвчин дэлxийг доргитол xөгжин цэнгэж найрлавай 

Яндашгүй баян талдаа xуурын эгшигэнд биелэв

Ялгуусан иx ялалтын ууxай түрлэг xадаав

Дайны олзоо xувааж баатар зоригтныг xөxиүлэв

Дайчин эрсээс онцгойрсон xүчтний чадлыг тэнсэв

Тод манлай xүлгийнxээ тоосон дунд огшъюу 

Тороxгүй мэргэн xарваачийн сум тавиxад ууxайлъюу

Xөx мөнx тэнгэрийн дор миний Монголчууд найрлаж байна

Xөрст дэлxий ч атаарxам миний Монгол аарxуу байна

Дэнж xотойсон дэлгэр зундаа 

Дээлтэй Монгол xүн та сайxан наадаарай!

Continue reading →

Түүх, Таамаглал, Прогноз

              Аливаа мэдлэг, туршлагын гол зорилго нь урьдчилан харах, зөгнөх.

              Шашин шинжлэх ухааны утга учир нь ирээдүйг тодорхойлох ба тайлбарлах.

Дэлхийн хөгжлийн хурдац эрс өссөнөөр аливаа юмс үзүгдлийн 20-иос цаашхи жилийн төлвийг урьдчилан харах боломжгүй гэж судлаачид үзэж байна. Бид жишээ нь, 1970 онд 1990 оны үйл явдлыг тааж байсан уу? Бид  ерөөс социализм нурахыг зөгнөж байсан уу? Би мэдэж байсан гэх хүн лав Монголд олдохгүй байгаа юм. Тэгвэл дээрхи үйл явдлууд зүй тогтолт бус , санамсаргүй тохиолдол байв уу? Зүй тогтолтой байсан бол яагаад бид урьдчилан харж, тооцож чадсангүй вэ? Тохиолдлын юм бол бид хэрэггүй зүйл хийсэн биш биз?

             Гэвч асуудал үүнд бус. Асуудал 2020 оны Монголын төрх төлвийг урьдчилан харах арга зам байна уу гэдэгт оршино.

          Арга зам бий. тийм арга зам олохын тулд бид урьдахаа маш үнэн бодитой шинжлэн, чухам яагаад бид буруу замаар будаа тээхдээ өөрсдөө ч мэдээгүй явсныхаа учрыг олох ёстой юм. Ингэхгүйгээр бүх алдаа дутагдал маань хор хохиролтойгоо хамт давтагдах болно.

             Миний мэдэхээр, Монголд коммунист итгэл, үнэмшилтэй хүн байгаагүй. хараат оронд тулгасан харийн номлолыг жинхэнэ ёсоор судлах, мэдэх шаардлага байсангүй. Судлаж үзээд, худлаа юм байна гэж хэлэх нь хориотой учраас үнэн л байфгаадаа гээд залбирахаас өөрцгүй. Арай амьжиргааны ухаантай нь мэддэг, итгэдэг коммунистуудын дүрд тоглох нь амьдралын хууль. Бүр амины ухаантай нь социализм байгуулцгаа гэж шаарддаг том ажилтай болоод төрөлхийн хөдөлмөрч нэг хэсэг нь үхэн хатан зүтгэж улс орныг үй түмэн залхуучуудтай нь тэжээж байв. Аль ч анги давхрага нь социализм , коммунизм нь ирэх ёстой гээд  Маркс, Ленин заачихсан хойно амь зогоох арга болгоод явж байх нь өлзийтэй гээд аялдан дагалдана. Ядаж хөөрүү романтик сэтгэлээр яваа чин үнэнч ганц коммунистыг би олж хараагүй. Тэгсэн мөртөө социализмын эсрэг үг хэлж, үйл бүтээсэн хүн бас байгаагүй. Бүгд л  нэг их улс төрч, үзэл сурталч дүрийг хичээнгүйлэн эсгэнэ. Өөрөө итгэхгүй юмаа бусдад ятгах урлагийг суртал ухуулга гэнэ гэж Абба Эбан хэлжээ.

              Монголчууд бид аялдан дагалдагчид буюу конформистууд байв. Бид үнэнийг мэдэх , хэлэх бүү хэл, мэдэхийн төлөө бодож үзэхээс ч айдаг конформистууд мөн. Тийм ч учраас бодит байдлыг суртал ухуулгаас бяцхан салгаж бодоод ямар нэг таавар зөгнөл дэвшүүлэх чадвараа бүрмөсөн алдсан байв. Тиймээс ирээдүйн  тухай таамаг, төсөөлөлтэй байхын тулд ардчилалын аялдан дагалдагч байх хүндтэй үүргээс ч бие, сэтгэлээ чөлөөлж, бодитой сэтгэж, чөлөөтэй шийдэж сурах шаардлагатай. Ардчилалын агуулга нь түүнд үнэнчээ илэрхийлэхэд бус, хувь хүн өөртөө үнэнч байх шаардлага ба боломж юм. Зөвхөн үхсэн загас л урсгал дагаж хөвдөг гэсэн үг туйлын сургамжтай. Аялдан дагалдагчид учраас бидэнд өөрийн толгой байсангүй. Бид уураг тархины үйл ажиллагаа, зүрх сэтгэлийнхээ уриа дуудлагыг бүрмөсөн орхигдуулж, хоол боловсруулах эрхтэнийхээ тусын тулд амьдарч ирэв. Гачлантай нь, энэ сүүлчийн эрхтэнээр ирээдүйг таамаглах хийгээд хүссэнийхээ хэрээр байгуулахын аль аль нь боломжгүй байж. Амьтан болгоныг авч явдаг нэг гол эрхтэн бий. Гумбараа матарт араа шүд ба хоолойны хэмжээ нь байдаг. Хүнд бол тэр нь уураг тархи юм. Таны толгой доторхийг урьд ч нийгэмчлээгүй, одоо ч хувьчлаад хүнд өгөөгүй. Уураг тархи бол хүний эрх чөлөөний эрхтэн билээ. Энэ бол эхлээд эрх чөлөөний, хоёрдугаарт оюун ухааны эрхтэн мөн. Энэ учрыг сайтар ойлгох хэрэгтэй. Та хүсэхгүй бол таны толгой доторхийг хэн ч захирч чадахгүй. Хүсэх эсэх нь харин хүн чанарын ба эр зоригийн асуудал юм. Хэрэв хүсээд толгойгоо бариад өгчихсөн бол үүнд нийгмийн, түүний дотор дарангуйллын нийгмийн буруу байхгүй. Тийм нийгмийг та хүссэн, хүлээн зөвшөөрсөн учраас л тэр байсан. Эрх чөлөө гэдэг ойлголт зөвхөн оюуных байдаг. Оюунаа задалж өгөхгүй бол ямар ч ардчилал тусыг үл өгнө. Бид бүхэн оюун сэтгэлгээний эрэлт, эрх чөлөөнөөс хэтэрхий төсөөрч тасарсанаа хүлээх наад захын зориг гаргах хэрэгтэй байна. Бид оюуны салбарт тэргүүлэх ач холбогдол өгөхгүйгээр урагш алхахгүй. Өнөөгийн ба ирээдүйн үйлдвэрлэл, баялаг нь зөвхөн эрдэм мэдлэгт хамаарна.

         Яг энэ цаг мөчид бидний өмнө өрнөн буй ил, далд үйл явцууд ирээдүйн төлвийг тодорхойлно. Бид харж буй бүхнээ үнэн зөв үнэлж, дүгнэж, хэлж чадаж байвал ирээдүйн прогноз таны толгойд хүнээс асуултгүйгээр бүрэлдэж байх юм. Ардчилал нь аваад явчих юм яриад байгаа, байдал хэцүү ч хэлэхээр ад болохын нэмэр гээд суугаад байвал социализмын туршилт тэр чигээрээ давтагдана.

               Онол аргха зүйн хувьд зөн таамаглал нь өнөөдрийн байр байдал, аяс хандлагын яв цав бодит үнэлгээнээс өөр юм бус. Энэ үнэлгээг бид өнөөдөр ч хийж чадна. Өнөөдөр ямар үзэгдэл давамгайлж байна, ирээдүй тийм байна. Тэгвэл өнөөдөр аялдан ба зугуйдан дагалдах араншин хэвээр, хомхойчлон бэлэнчилэх нь хэвээр, урагшгүй залхуу, унхиагүй гоомой нь хэвээр, оюуны эрчим сул, сэтгэлийн цар явцуу хэвээр, хүн доройтож, байгаль сүйрсэн хэвээр, үндэсний үзэл мөлхөж, эрээгүй санаархал хөлхөсөн хэвээр. Тамын тогоо харин хэвийн бус том ангайж байна. Өнөөгийн Монгол нь биеэ мэрсэн өлсгөлөн араатан мэт бөгөөд энэ шугамаар нь авч үзвэл 2020 онд хэдийнээ мэрээд дуусчихсан араг яс нь хэрзийж байхад зайлуулж хаячихаад шинэ эзэд сууна. Энэ прогноз хатуу ч биш, зөөлөн ч биш, ул үндэстэй л таамаглал. Энэ бол олон улсын хэмжээнд хийсч яваа хий үзэгдэл. Энэ бол та бид бүхний толгойд яана даа гэсэн зовнил шаналалын хамт оршин буй нийтлэг таамаглал. Тэгээд таны ч толгойд буй далд таамаглалыг ил гаргаад хэлэхийг нонконформизм буюу аялдан үл дагалдах гэж буй юм.

                 Бидэнд дээрхи мэт зөн таамаг буюу ийм бодит ирээдүй зохисгүй бөгөөд таалагдахгүй нь мэдээж. 2020 оны цэцэглэн хөгжсөн өнө их ирээдүйтэй Монголыг таамаглах байтугай байгуулах хялбархан: бидний цус маханд шингэсэн дээрхи үзэгдэл, хандлагыг таягдан хая. Муу юмыг махтайгаа огтлоод хаясан ч гарзгүй.

                Таамаглал бол алс холын бүрхэг балар зөн биш, өнөөгийн тодорхой шийдэл, эр зориг мөн. Таамаглал бол хүлцэнгүй хүлээх зүйл бус бүтээн байгуулах хувь заяа. Үнэн зөв таамаглалын арга зүй нь: хамгийн муугаар төсөөлөх тиймээс хамгийн сайнаар хийх. Муугаар төсөөлж, сайнаар хийсэн учраас жинхэнэ зөв прогноз хэзээ ч хэрэгждэггүй. Тиймээс худлаа болж буй юм. дээр өгүүлсэн таамаглалыг Монголчууд худлаа болгох оюун ухаан, хүч чадлыг олж чадна. Энэ бол жинхэнэ таамаглал.

                Дэлхийн үйл явц эрчимжсэн нь прогноз, футурологийг (ирээдүйг тоймлон судлах) зарим талаар хялбарчилж буй юм. Түүнчлэн ирээдүй маань түүхэн дотор байж байдаг. Угтаа нэг л хэлхээ холбоотой зүйл. Эл бичээчийн зугаа хообий нь аливаа төрлийн прогноз юм. Чухам энэ шалтгаанаар түүхээр сонирхон оролдсоны зарим үр дүн нь энэ ном.

                Тиймээс хувийн жишээ авахдаа хүлцэл өчсү. Бид социализмд итгэж, шимтэж байгаагүй. Би ч ялгаагүй. Энэ бол дорой ирээдүйгүй нийгэм гэдэг зөн совин, бүх юмыг өөрчлөх хэрэгтэй гэдэг үзэл Монголд жараад оны эхэнд огцом бүрэлдэж, төдөлгүй бут цохигдсон билээ. Тэр үеийн 18-тангууд хүртэл "Бүх юмыг өөрчлөхгүйгээр цаашид явцгүй" гэж яриад сууцгааж байсан юм. Бид социализмын хүрээнээс гадуур бодож сэтгээгүй юмаа гэхэд  заавал социализмын хүрээнд ч бас зөгнөж байсангүй мэт санагдана. Ямар боловч Бүх юмыг өөрчлөх гэсэн хэллэг байв. Энэ бол нэг сэжим. Цааш нь, тавиад онд намайг алс бөглүү нутгийн сургуулийн сурагч байхад цэргээс халагдаж, намын болов уу түр курс төгссөн Д гэгч гоонь залуу намын үүрийн дарга байх. Тэр үед хөзөр анх дэлгэрээд байв. Нэг өдөр Д надад илбэ үзүүлэв. Надаар холиулсан 42-ын багцнаас миний хэлсэн модыг шууд татаад байх юм. Илбээ заагаад өг гээд хэдэн өдөр дагалаа. Эцэст нь хэлж байна: Чи арай сурах болоогүй. Илбэ ч бас шүү. Том болоод сурах биз. "Неконкретная экономика" гэдэг номонд байдаг юм гэв. Монголоор " Тодорхойгүй эдийн засаг" гэнэ. Энэ бол гайхамшигтай илбэ байсан юм. Тэр Д-ын илбийг олж үзэхийн тулд дээрхи номыг 50 жил эрж хайгаад олсонгүй. Гэвч замд нь жишээ нь, Адам Смитийн Үндэсний баялаг-ийг их эрт олоод үзчихэв. 1932-онд байна уу, оросоор гарсан нь номын сангийн нилээд далд байх. Капитал-тай зүйрлэшгүй энгийн яруу логиктой ном. Хүн ийм, тийм болохоор эдийн засаг ба нийгэмд тэгвэл, ингэвэл тийм, ийм үр дүн гарна гэх шүү өгүүлнэ. Энэ логикийг социализм ба марксизм онол, практикаар бут ниргэж хэрэг дээрээ чадахгүйг аажмаар олж харахад хэцүү биш байв. Бүх төлөв байдал социйлизмын талд яавч биш нь явцын дунд илэрхий болж ирэв. Тэгээд хэзээ, яах бол гэдэг аймшигтай асуулт гарна. Түүхээс үзвэл, аливаа нийгмийн ба үндэсний дарлал зайлшгүй төгсгөлтэй байж. Дарангуйлал нь ямар нэг хугацаа эзлэх боловч тэр хугаацаа ямагт богиноссоор иржээ. Тиймээс социализм төгсөнө, түүний нас хэдэн зуу биш, хэдэн арван жил байх магадлал их. Тиймээс би, манай үед төр эргэхийг үзэх юм байна гэсэн найдвар төрнө. Найдварыг итгэл болгохгүй хаалт нь ЗХУ байв. Бодит байдлыг мэдэхийн хувьд, олон үндэсний асуудал огт шийдэгдээгүйг бодолцоод ч энэ гүрэн унах магадлал баг биш юм шиг санагдсаар, хариуг эрсээр байв. Гэтэл цайз дотроосоо бутардаг. Гүрж ардын зүйр цэцэн үг. Огт хэрэггүй юмнаас санаандгүй олж харчихаад би босоод ирж билээ. ЗХУ-ын дотоод аюул нь үндэсний гэх мөнхийн асуудал мөн юм чинь дотроосоо хагарна. Харин хэзээ? Социализм ба ЗХУ нь ерөөс нэг юм чинь дэм дэмэндээ хамт унана. Манай үеийн хүмүүс үзэхүйц ойрын хугацаанд буюу мөнөөх 2000 оны хавьцаа унана. Ийнхүү прогноз маань найдвараас итгэл болов. Тэгээд яахав? Ажлаа сайн хийгээд л сууж бай. Цагийн юм цагтаа. Ер нь ямар ч нийгэмд ажлаас өөр нэмэр хандив байхгүй. Энэ бол ёстой үнэмшил байв. Ажил дээр ахиж, амьдралаа сайжруулахын тулд намын гишүүн баймаар. Байх ёстой зарим ажил үүрэг эрхэлж байсны хувьд шахалт шаардлага бишгүй. Намын гишүүдээс ой дотно нь: Чиний энэ ярьдаг муу юмыг засахын тулд намын эгнээнд байж, дотроос нь засах ганц замтай гэнэ. Социализм ирээдүйгүй гэж хэлж болохгүй учраас засаад юу шалих вэ дээ. Тун ухаалаг хүн ч засаж чадна гэж бодоод намд элссэн нь цөөнгүй. Өнөөг хүртэл чадаагүй явна. Дотно итгэлтэй хүмүүс намд орно гээд гүйхээр нь битгий ор гэж хэлдэг байсан нь миний антисоциалист ганц үйлдэл байв. Тэд гайхна, янз янзаар бодно. Миний сайн анд халамцуудаа: Чамайг ч манай нам тоодоггүй байхаа даа гэсэн удаатай. Би танай намыг тоохгүй цаг ирнэ гэж баттай хэлж байв, ер нь бол намд үл элсэх шалтгааныг: Түүхэн хариуцлагаас мултардаг юм байхгүй. Энэ нам хариуцлага хүлээнэ. Чи зүгээр байж байгаад хүний хариуцлага хүлээж яана вэ гэж тайлбарлана. Бүр их гайхна. Учир нь нам хариуцлага хүлээх нөхцөл үүсэх тухай төсөөлөх аргагүй. ЗХУ социализм чи бидний үед нурна гээд яриад унавал солиорчихож гэж бодох нь тэр цагтаа зөв. Гэвч хариуцлага хүлээх нөхцөл үүсэхийг зөгнөж мөрөөдөж байснаас яг хариуцлага тулгаад яллахын эсрэг байлаа. 1987 оны үес гэхэд социализм унах нь ажиглаж байсан хүнд тов тодорхой байв. Энэ үед намтай тооцоо хийх хувьсгалт сэтгэлгээнээс урьдчилан сэргийлэх хэрэгтэй байв. Нам гэдэг чинь тэр үед 100000 хүн. Шүүгээд, буудаад эхлэхийг хэн байг гэхэв. Энэ үүднээс Чойбалсангийн тухай өгүүлэл шинэ үед анх нийтлуулж, түүхэн бодит нөхцөлд ажиллаж асан хүмүүсийн үйл ажиллагааг тэр нөхцөл, өнөөдөр буй үр дүнтэй нь харьцуулж үнэлэх санаа илэрхийлсэн нь хожим талаар болоогүй мэт... Гэх мэт нуршсан улс төрийн ч гэмээр хэсгийг энэ гутгаар хэвлэлд авч хаялаа.

              Асуудал ганцхан: Өнөөдрөө зөв үнэлэх маргаашаа тооцоотой таамаглах. Яг өнөөдөр харах юм бол Монгол маань ноцтой асуудлын зааг завсарт дэнжигнэж байна. Маргаашийг өнөөдөр бүтээх үндэслэлүүд бэлэн байна. Түүхийн салхийг Тэнгэр нааш нь эргүүлчихсэн. Гэтэл газар дээр итгэл бишрэлээр хомсхон, эдийн засгаар ядуухан, эрч хүчээр сулхан 

              Монголчууд та бид л оршин байх ба хэрхэхийг хэн мэдлээ. Ийм л прогноз байна.

 Супер нэгдлийн онол үнэн худал эсэх, үнэн байваас үр нөлөө нь хэзээ, юу байх, яг танд тусах тус нэмэр нь ямар шинж чанартай, хэр хэмжээний зүйл байх гэх мэтийг таамаглуулахын тулд л зах зээл байна. Таамагласан юмуу, тооцсоноо айж бэргэлгүй хэлж ярих нь ардчилсан эрх чөлөөний асуудал.

Continue reading →