Их Эзэний алдар нэрийг Хиад Боржигин Есүхэйн Тэмүчин Чингис хаан хэмээн нэг мөр эцэслэн цэгцлээд хэлж бичиж байхул ямар вэ. Ном зохиол, хэвлэл нийтлэлд зөрөөтэй бичигдсээр ирсэн нь дотоодын тамын тогооны үлгэртээ тохирдог юм гэхэд гадаад ертөнцийн нүдээр маш соёлгүй бүдүүлэг харагдана. Ямар боловч нэг мөр хэлж бичицгээе. Дээрд дурдсан хувилбар бол зохих судалгааны үр дүн.
Хааны хөшөө дурсгал босгох төр засгийн үйл ажиллагааны албан ёсны эхлэл нь 1992 оны 1-р сарын 15-нд болсон дараахи үйл явдал. Ерөнхийлөгч П. Очирбат, Ерөнхий сайд Д. Бямбасүрэн, олон нийтийн нэрт зүтгэлтэн Ц. Лоохууз нар цуглаанд хүрэлцэн ирж, шадар сайд Дорлигжав үг хэлж байна.
Улмаар яваандаа энд тэнд элдэв шийдэл, гүйцэтгэл бүхий хөшөө олон боссоны дотор сүр бараа, санаа сэтгэмжийнхээ зохих цараар Цонжин Болдогийнх онцлог. Яах аргагүй монументаль бүтээл. Цогцолборынх нь хувьд зөв өрнүүлэн үргэлжлүүлж чадахул хойшид үлдэцтэй төв дурсгал байж болох.
Төрийн ордны өмнөх дүр бол сонгодог урлагийн үүднээс наад захын зарчим алдагдсан ур дүйгүй ажил. Тиймээс сэрэл мэдрэл төрүүлэх увидасгүй саарал дундаж үзэгдэл, төр түмний нүдийг хуурсан халтуур. Төрд оюун билиг хомсдохоор манай урчууд хэрд нь тааруулах ба өөр яах юм ч гэлтэй.
Орчин үеийн урлагийн хүрээнд хийсвэрлэсэн нь Даши Намдаковын “Чингис хаан”.
Уран баримлын төрлөөр дэлхийд тэргүүлж яваа Даши Намдаков нилээд тэнгэрлэг төрлийн дээд түвшний хийсвэрлэлд хүрэхээр зорьсон нь илт. Тиймээс Чингис хаан гэж чухам хэн байв гэх оюун санааны цочрол өгөхүйц сонин содон бүтээл болсонгүй гэх газаргүй.
Жинхэнэ том уран бүтээлчид гэж өөр шүү дээ. Чухам тэдний шийдлийг харах хэрэгтэй. Тэдний одоохондоо эгзэгтэй, эрсдэлтэй шийдэл л ирээдүйд үлдэх нь урлагийн нэг хууль.
Чингис хааны сэдвээр олон кино бий. Хамгийн сайн нь Сергей Бодровын “Монгол” юмаа гэх үнэлгээ дэлхийд нийтлэг харагдана. Том уран бүтээлчийн сэтгэмж, мэдрэмж гэж өөр юм байдгийг үзүүлсэн бүтээл. Түүхэн үйл явцын эгзэг, ээдрээг Тэнгэрт нь даатгаад домоглон үгүүлсэн нь сайхан шийдэл. Ирээдүйд энэ л үлдэнэ дээ.
Манайхан болохоор нэг тийм түүхэн баримтат маягийн мөртөө уран сайхны кино хийх гэж оролдоод байгаа нь угтаа бүтэшгүй зүйл. Түүхийн гол баримт гэвэл эцэстээ ямагт домог үзэл байдаг юм.Хаанахын ямар ч соёлд ийм. Хамаг учир домогтоо байна.Учир шалтгаант тэнгэрлэг холбоосын наад цаадхийг үл ухан мунхаглах нь ямар ч аюулд хүргэж болно, хүргэж ч байна. Монголууд өвөг тотем дээдэс Бөртэ Чину-аг хүйс тэмтрэн хядаж Хятад руу ачиж байна. Үүнийг хараад ой гутаж, сэтгэл гундаж, ухаан балартахгүй аваас Монголд ямар ч ирээдүй байхгүй. Сэтгэлзүй ийм хуультай. Чонын махаар Хятадыг цатгаад баяжих гэх нь үндэсний оюун санааны эсрэг харгис яргалал, терроризм, монгол угсаатны эсрэг дотоодын хүчний улайрсан дайсагнал.
Үр дүнд нь МонголУлс өнөөдөр хил гаальгүй зуун задгай, далан хагархай нутаг дэвсгэр болж хувирсан гэнэ. Хэдхэн өдрийн өмнө хэвлэл, сошиалд нийтлэгдсэн тайлан мэдээнд үз. Гадныхныг мөнгөн аягатай сүү хадагтай барьж угтуулахаар хэдэн хүүхэн тавьсан нь байгалийн жамаар жирэмслээд явсан тул хил гаалиар 195000 хүн бүртгэл хяналтгүй нэвтэрсэн гэнэ. Монголын төр дампуурлаа гээд цааш нь дампуурах газар ч үлдээгүй.
Ер нь бол ёроолдоо тулсан мөчид үндэсний Сэргэн мандал эхлэн өрнөх зүй жамтай. Ренессанс гэдэг түүхэн үзэгдлийн логик нь ийм.
Сэлмээ хөндлөн бариад орохуу гэсэн үг уламжлалт хэллэгийн учрыг Сергей Бодров зөв тайлж үзүүлсэн буй.
Хөндлөн барих хоёр сэлэм нь миний суурь судалгааны үр дүнгүүд.
АНУ-ын “TIME” сэтгүүл Мянганы хүмүүсийг санал асуулгаар шалгаруулахад 13-р зууны хүнээр Чингис хаан тодорсон юм. Тэр тухайд америкийн солонгос зураач Парк хөрөг бүтээсэн нь энгийн монголжуу үнэмшилтэй сайхан дүр болжээ.
Хүн төрөлхтөний соёл иргэншил сөнөх төөрөг зурагтай бол энэ 21-р зууны 60-аад оноосцааш гарахгүй. Сэхэх заяа тавилантай ахул ойрын нэг жилд багтаж эргэлт гарах ба үндэслэл нь та бидний гарт байна. Эсбөгөөс хожимдох осолтой. 21-р зуун Монголынх байх учиртайг Үндэсний Бахархлын энэ өдөр мэдтүгэй хэмээв.
